Οι πρώτοι αρνητές εμφανίστηκαν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 60. Σήμερα, η άποψη ότι δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή έχει περάσει παντού αποκτώντας πολλούς θιασώτες
«Η κλιματική κρίση δεν υπάρχει. Είναι ένα σχέδιο της Δύσης να μας κρατήσει στη φτώχεια». Τα λόγια αυτά ανήκουν στον Τζάσπερ Ματσόγκου, έναν 29χρονο αγρότη από την Κένυα ο οποίος έχει χιλιάδες ακόλουθους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ειδικότερα στο Χ. Είναι ένας από τους πολλούς influencers που θεωρούν ότι η κλιματική αλλαγή είναι κατασκεύασμα όσων θέλουν να εμποδίσουν την ανάπτυξη.
Advertisement
Όπου φτωχός…
O Mατσόγκου τάσσεται υπέρ της χρησιμοποίησης των ορυκτών καυσίμων για όλες τις χώρες της Αφρικής ώστε να παραχθεί η απαραίτητη ενέργεια που θα βοηθήσει ανθρώπους σαν κι αυτόν να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Συχνά, πυκνά καλεί ακτιβιστές που τάσσονται κατά της χρήσης των ορυκτών καυσίμων να τον επισκεφθούν στην Αφρική ώστε να διαπιστώσουν τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων αλλά και όσων ασχολούνται με τη γεωργία.
Μάλιστα, έχει απευθύνει πρόσκληση ακόμα και στον Αμερικανό Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν όπως και στον γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτιέρες, λέγοντας: «Γιατί δεν έρχεστε; Γιατί δεν έρχεστε να δοκιμάσετε τη γεωργία χωρίς ορυκτά καύσιμα; Γιατί δεν δοκιμάζετε τη γεωργία χωρίς σύγχρονα λιπάσματα;».
Στις ΗΠΑ
Στην άλλη άκρη της γης από εκεί που ζει ο Ματσόγκου, υπάρχει ένα πολιτικό κόμμα που θεωρείται ότι είναι το μοναδικό κόμμα στον κόσμο που δεν αποδέχεται την κλιματική αλλαγή: δεν είναι άλλο από το Ρεπουμπλικανικό κόμμα των ΗΠΑ. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ρίτσαρντ Νίξον ήταν αυτός που δημιούργησε την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος στις ΗΠΑ και ψήφισε το Νόμο για τον Καθαρό Αέρα (Clean Air Act). Η πρώτη προεδρία Μπους ενίσχυσε αυτά τα μέτρα.
Ωστόσο, οι κινήσεις τους έμοιαζαν σταγόνες στον ωκεανό, καθώς η κυρίαρχη τάση στους Αμερικανούς συντηρητικούς –όπως εκφράστηκε στη συνέχεια και επίσημα από τον Ντόναλντ Τραμπ- ήταν, στην καλύτερη περίπτωση ένας ήπιος σκεπτικισμός απέναντι στην κλιματική αλλαγή, κι μια κάθετη άρνηση στη χειρότερη περίπτωση, εμπλουτισμένη με πλήθος συνωμοσιολογικών σεναρίων.
Τι είναι άραγε αυτό που συνδέει έναν πάμφτωχο αγρότη από την Κένυα με το πανίσχυρο κόμμα των Ρεπουμπλικάνων ώστε να μοιράζονται την ίδια άποψη για ένα τόσο σημαντικό θέμα;
Συμφέροντα
«Τα οικονομικά συμφέροντα, εκείνα μιας ελίτ που βλέπει να απειλείται από τους περιορισμούς στις εκπομπές καυσαερίων για την προστασία του περιβάλλοντος», δίνει την απάντηση ο Νικήτας Μυλόπουλος, Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Διευθυντής του Εργαστηρίου Υδρολογίας και Ανάλυσης Υδατικών Συστημάτων, μιλώντας στο in.
Εντάξει, υπάρχει λογική στο εν λόγω επιχείρημα σε ό,τι τουλάχιστον αφορά την οικονομική ελίτ. Πώς όμως ταιριάζει στην εξίσωση ο 29χρονος Κενυάτης; Η απάντηση κι εδώ είναι πολύ συγκεκριμένη: «Τα επιχειρήματα των αρνητών ή έστω των σκεπτικιστών της κλιματικής αλλαγής έχουν μεγάλη διείσδυση σε φτωχότερα στρώματα τα οποία θεωρούν ότι τα όποια μέτρα περιορισμού, οδηγούν στην περαιτέρω φτωχοποίηση και όχι στην ανάπτυξη των κοινωνιών τους», λέει ο κ. Μυλόπουλος.
Τα όσα λέει ο κ. Μυλόπουλος επιβεβαιώνονται στο έπακρο από τις συζητήσεις που έγιναν το 2022 στο θέρετρο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου, εκεί που διεξήχθη η σύνοδος του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (COP27).
Τα αφρικανικά έθνη πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν πόρους ορυκτών καυσίμων για να βοηθήσουν τους ανθρώπους τους να βγουν από τη φτώχεια, δήλωσαν αφρικανικές κυβερνήσεις στις συνομιλίες, καλωσορίζοντας παράλληλα τους ηγέτες εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου που παραγκωνίστηκαν στις προηγούμενες συνομιλίες.
«Υπάρχουν πολλές εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου παρούσες στην COP27, επειδή η Αφρική θέλει να στείλει ένα μήνυμα ότι θα αναπτύξουμε όλους τους ενεργειακούς πόρους μας προς όφελος του λαού μας, επειδή το θέμα μας είναι η ενεργειακή φτώχεια», είχε δηλώσει τότε η επίτροπος πετρελαίου της Ναμίμπια, Μάγκι Σίνο.
Κέρδη
Γιατί ωστόσο έφτασε σε αυτό το σημείο η εκπρόσωπος της Ναμίμπια; Την απάντηση την έδωσε η ίδια στη σύνοδο, καθώς ανέφερε πως οι πλούσιες χώρες απέτυχαν να προσφέρουν την υποσχεθείσα χρηματοδότηση που θα τις βοηθούσε να επεκτείνουν την καθαρή ενέργεια αντί να εκμεταλλεύονται τους πόρους ορυκτών καυσίμων. Και γιατί απέτυχαν οι πλούσιες χώρες; Η απάντηση είναι απλή.
Επειδή στις αρχές του 2022 η Shell και η TotalEnergies έκαναν σημαντικές ανακαλύψεις πετρελαίου στις ακτές της Ναμίμπια. Να σημειωθεί πως και οι δύο εταιρείες, καθώς και η BP και η Equinor εκπροσωπήθηκαν από κορυφαία στελέχη στην διάσκεψη του Σαρμ ελ Σέιχ.
Εκτός από τη Ναμίμπια, χώρες όπως η Μαυριτανία, η Τανζανία και η Σενεγάλη συνεργάζονται με δυτικές ενεργειακές εταιρείες για την ανάπτυξη κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου προς εξαγωγή και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας για τις τοπικές κοινότητες. Είναι περιττό να αναφέρει κανείς ποιος αποκομίζει τη μερίδα του λέοντος από τα κέρδη. Σίγουρα όχι ο Ματσόγκου και η κοινότητά του.
Πολιτικό υπόβαθρο
Προσεγγίζοντας κανείς το πολιτικό υπόβαθρο των αρνητών της κλιματικής αλλαγής θα διαπιστώσει ότι η ιστορία αυτή ξεκίνησε από τις ΗΠΑ της δεκαετίας του 60. Aξίζει να σημειωθεί ότι οι πρώτες αναφορές για το φαινόμενο του θερμοκηπίου που έγινε ευρύτερα γνωστό στη δεκαετία του ’70, είχαν διατυπωθεί από τον Γάλλο μαθηματικό και φυσικό Φουριέ, τον 19ο αιώνα, στην καρδιά της περιόδου της βιομηχανικής επανάστασης.
Εν συνεχεία η ιδέα της άρνησης εξαπλώθηκε και στον υπόλοιπο κόσμο με κύριο χαρακτηριστικό ότι η συντριπτική πλειονότητα των αντιδράσεων απέναντι στην κλιματική κρίση έρχεται από τη Δεξιά και την Ακροδεξιά. Λέμε πλειονότητα, καθώς τα τελευταία χρόνια έχουν υπάρξει αντιδράσεις –μεμονωμένες- από τ’ Αριστερά.
Για να είμαστε ειλικρινείς όταν μερίδα της οικονομικής ελίτ διαπίστωσε ότι ακόμα και η αποδοχή της κλιματικής αλλαγής θα μπορούσε να επιφέρει κέρδη, άλλαξε το τροπάριο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ακόμα και κορυφαίοι εκπρόσωποι της Δεξιάς να μιλούν με πάθος για την «πράσινη μετάβαση», όχι βέβαια λόγω της ανησυχίας τους για το περιβάλλον, αλλά επειδή διαπίστωσαν ότι σε αυτήν υπάρχουν μεγάλες οικονομικές ευκαιρίες.
Είναι δηλαδή μια κατάσταση όπου το Κεφάλαιο εμφανίζεται διπλά κερδισμένο. Για παράδειγμα την ώρα που οι μετριοπαθείς εκτιμήσεις για τις αναπτυσσόμενες χώρες κάνουν λόγο για επενδύσεις 1-3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε ετήσια βάση αναφορικά με την «πράσινη μετάβαση», την ίδια ώρα οι αντίστοιχες επιδοτήσεις στα ορυκτά καύσιμα ξεπερνούν τα 5 τρισ. δολάρια.
Aπό τους πιο διάσημους πολέμιους όσων υποστηρίζουν ότι η αλλαγή στο κλίμα είναι μια πραγματικότητα, είναι ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της θητείας του έσπευσε να αντικαταστήσει επιστήμονες που βρίσκονταν σε καίριες θέσεις και ασχολούνταν με το περιβάλλον, με άτομα της δικής του επιρροής και τα οποία δεν δέχονταν πως η αύξηση των ρύπων προκαλούν πρόβλημα, ήταν ενδεικτικό των προθέσεών του.
‘Αλλωστε ποιός μπορεί να ξεχάσει την ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την περίοδο που κύμα ψύχους είχε κατακλύσει μεγάλο μέρος των ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2019: «Δεν θα ήταν άσχημο αν είχαμε λίγη από αυτή την ξεχασμένη υπερθέρμανση του πλανήτη αυτή την ώρα», είχε γράψει ειρωνευόμενος την κλιματική αλλαγή.
Τα επιχειρήματα
Οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής εντάσσονται σε επιμέρους κατηγορίες. Είναι π.χ. εκείνοι που θεωρούν ότι όλα είναι μια συνωμοσία της νέας τάξης πραγμάτων και που εντελώς συμπτωματικά έχουν την ίδια αρνητική άποψη για τα εμβόλια κατά του covid ή για παράδειγμα θεωρούν ότι υπάρχει μια παγκόσμια κυβέρνηση που απαρτίζεται από στελέχη της οικονομικής ελίτ και κυβερνά τον κόσμο.
Αρκετοί εξ αυτών αρέσκονται να περνούν ώρες στο διαδίκτυο βλέποντας σχετικές εκπομπές οι οποίες βέβαια στερούνται ουσιαστικής τεκμηρίωσης.
Αυτό βέβαια δεν εμποδίζει πολλούς να τους πιστέψουν. Σε πρόσφατη έρευνα που έγινε στη Βρετανία ένας στους τρεις ερωτηθέντες στην ηλικιακή ομάδα 17-34 απάντησε ότι θεωρεί τη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή, «υπερβολική».
Από την άλλη υπάρχουν οι σκεπτικιστές που θεωρούν όλη τη συζήτηση γύρω από την αλλαγή στο κλίμα άνευ ουσίας, υποστηρίζοντας ότι ανέκαθεν στην ιστορία του πλανήτη υπήρχαν ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καύσωνες ή πλημμύρες.
Προφανώς οι εικόνες απ’ όλες τις γωνιές του πλανήτη με τις απίστευτες θεομηνίες, τα φαινόμενα ξηρασίας και ερημοποίησης, ακόμα και τους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες που αρχίζουν να αποτελούν μια ανησυχητική πραγματικότητα, δεν τους λένε τίποτε.
Επισημαίνει ότι σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας εκτιμάται ότι μέχρι το 2050, θα υπάρξουν 143 εκατομμύρια περιβαλλοντικοί μετανάστες από περιοχές της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής νοτίως της Σαχάρας και της νοτιοανατολικής Ασίας.
Σε αυτό το επιχειρήματα, τα οποία επικαλούνται και εγχώριοι αμφισβητίες, απαντά ο πρύτανης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Σπύρος Κίντζιος. «Την κλιματική αλλαγή τη βλέπουμε με τα στοιχεία σε βάθος αιώνων. Δεν μιλάμε εν προκειμένω για ένα τοπικό φαινόμενο, αλλά για κάτι καθολικό που έχει επηρεάσει όλο τον πλανήτη. Σαφέστατα και υπάρχει κλιματική κρίση και μπορώ να σας το πιστοποιήσω ως γεωπόνος. Βλέπουμε φαινόμενα ερημοποίησης που δεν είχαμε ξαναδεί, βλέπουμε μειωμένη απόδοση στις καλλιέργειες, βλέπουμε ακραία καιρικά φαινόμενα που κρατούν για μεγάλο χρονικό διάστημα».
Στο ίδιο μήκος κύματος εμφανίζεται και ο κ. Μυλόπουλος από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά με αφορμή την λειψυδρία που απειλεί πολλές περιοχές της χώρας, «στο εργαστήριο του Πανεπιστημίου στον Βόλο είχαμε υπολογίσει ότι τα φαινόμενα ξηρασίας θα διπλασιαστούν στην περιοχή μας έως το 2050 και το 2060. Αυτά που βιώνουμε τώρα δείχνουν να είναι τα προεόρτια».
Μονταζιέρα
Για τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής οι επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι αυτή υπάρχει, είναι είτε άχρηστοι στο επιστημονικό τους πεδίο, είτε πληρώνονται από διάφορους που θέλουν να βγάλουν χρήματα από τις πράσινες επενδύσεις.
Στον πρόσφατο καύσωνα της Αθήνας που κράτησε σχεδόν 20 μέρες, κυκλοφόρησε ευρέως στο διαδίκτυο ένας χάρτης της Ευρώπης που απεικόνιζε υψηλές θερμοκρασίες σε πόλεις της ηπείρου. Ο χάρτης ήταν του 2018 κι ερχόταν σε αντίστιξη με έναν άλλον, φετινό, ο οποίος εμφανιζόταν κατακόκκινος, ανάλογα με τις υψηλές θερμοκρασίες σε κάθε χώρα.
Το μήνυμα που περνούσε ο εμπνευστής του είχε να κάνει με την προσπάθεια «τρομοκρατίας» του λαού και «χειραγώγησής» του. Αυτό που αποκάλυπτε – κατά την άποψή του- ήταν ένα σχέδιο κάποιων να παρουσιάζουν τον καύσωνα με κατακόκκινο χρώμα ώστε να τον τρομοκρατήσουν τους πολίτες για την κλιματική αλλαγή, την ώρα που σε αντίστοιχο χάρτη στο παρελθόν, η απεικόνιση ήταν φυσιολογική.
Αυτό βέβαια που φρόντισαν να αποκρύψουν εκείνοι που διακίνησαν τους δύο χάρτες ήταν το γεγονός ότι προέρχονταν από δύο εντελώς διαφορετικούς οργανισμούς πρόβλεψης καιρού. Και πως ο οργανισμός που χρησιμοποιούσε τα κόκκινα χρώματα, ακολουθούσε την ίδια μέθοδο απεικόνισης και το 2018. Με απλά λόγια δεν είχαμε να κάνουμε με «προπαγάνδα των υπερασπιστών της κλιματικής κρίσης» και «τρομοκρατία», αλλά με καθαρή μονταζιέρα εκ μέρους των αρνητών της κλιματικής αλλαγής.
Για την ιστορία αξίζει να αναφέρουμε ότι η αρχική ανάρτηση που αναπαράχθηκε από αρκετούς στην Ελλάδα έγινε από κάποιον Σλοβένο χρήστη του facebook, ο οποίος στη συνέχεια έκανε προσβλητικές αναρτήσεις για τους ΛΟΑΤΚΙ+ επ’ αφορμή της Ολυμπιάδας του Παρισιού κι άλλες τόσες κατά της πυγμάχου από την Αλγερία. Αντιλαμβάνεται κανείς απ’ αυτό ότι τα άτομα που ενστερνίζονται την ακραία ατζέντα έχουν συγκεκριμένο μοτίβο και θέματα με τα οποία ασχολούνται, παγκόσμια.
Πολλοί ήταν εκείνοι που «τσίμπησαν», δεν διασταύρωσαν την ποιότητα της πληροφορίας και κοινοποίησαν τους δύο χάρτες, ενθυμούμενοι μάλιστα τον καύσωνα του 1987. Ήταν μια περίοδος που σημειώθηκαν 1.300 θάνατοι στην Ελλάδα και η οποία κράτησε 11 μέρες. Σχεδόν τριάντα χρόνια νωρίτερα, το 1958, είχε σημειωθεί άλλος ένας καύσωνας που προκάλεσε το θάνατο –σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής- σε 600 ανθρώπους.
Το παράδειγμα του 1987
Αυτό που δεν μπορούν να αντικρούσουν οι αρνητές είναι το γεγονός ότι αν στο παρελθόν ένα τέτοιο έντονο φαινόμενο συνέβαινε κάθε 20 ή 30 χρόνια, πλέον συμβαίνει κάθε χρόνο. Το γεγονός ότι δεν μετράμε τόσους νεκρούς οφείλεται καθαρά στο γεγονός ότι δεν υπάρχει σχεδόν κανένα σπίτι πλέον χωρίς κλιματισμό. Για παράδειγμα, στον καύσωνα του 1987, ελάχιστα ήταν τα νοσοκομεία με κλιματισμό –για σπίτια δεν μιλάμε καν- με αποτέλεσμα πολλοί ηλικιωμένοι, να πεθάνουν στα κρεβάτια από τις συνέπειες της θερμοπληξίας.
Το γεγονός επίσης ότι οι περισσότεροι θάνατοι σημειώθηκαν στην Αθήνα και οι λιγότεροι στα υπόλοιπα αστικά κέντρα, αποδείκνυε το επιβαρυμένο περιβάλλον στις πόλεις από τσιμέντο που ερχόταν σε πλήρη αρμονία με το έντονο νέφος εκείνης της περιόδου. Συν τοις άλλοις το φαινόμενο αυτό ήταν καθαρά τοπικό, καθώς όλη η υπόλοιπη Ευρώπη βίωνε εκείνη την περίοδο ένα πρώιμο φθινόπωρο. Σήμερα, μαζί με την Ελλάδα, «καίγονται» και πολλές χώρες της κεντρικής Ευρώπης όπως η Γαλλία, η Γερμανία κλπ.
ΑΠΕ
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ειδικά οι ανεμογεννήτριες έχουν μπει ουκ ολίγες φορές στο στόχαστρο των αρνητών της κλιματικής αλλαγής, χρησιμοποιώντας τες μάλιστα ως ένα «ατράνταχτο» παράδειγμα εις βάρος των αντιπάλων τους.
Εν ολίγοις τους κατηγορούν για «υποκρισία» και ότι με τη στάση τους συνηγορούν στους εμπρησμούς και να καίγονται δάση ώστε διάφορες εταιρείες στη συνέχεια να εκμεταλλευτούν τις καμένες εκτάσεις και να στήσουν ανεμογεννήτριες. Τα τελευταία χρόνια, ειδικά και μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές της Εύβοιας είδαμε παρόμοια επιχειρήματα και από χρήστες του Διαδικτύου που αυτοπροσδιορίζονται Αριστεροί ή τουλάχιστον προοδευτικοί.
Αλλαγή στο σχεδιασμό
Στις ανεμογεννήτριες και στα φωτοβολταϊκά παίζεται ένα μεγάλο παιχνίδι. Να σώσουμε τον πλανήτη ή τον καπιταλισμό;», αναρωτιέται ο κ. Μυλόπουλος από το πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. «Το θέμα δεν είναι να στρώσουμε όλες τις βουνοπλαγιές και όλους τους κάμπους με ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά. Χρειάζεται σχεδιασμός με τις αρχές της ολιστικής ανάλυσης και σκέψης. Δεν είναι μόδα να γεμίσεις π.χ. τον κάμπο της Θεσσαλίας με φωτοβολταϊκά. Που θα αποθηκεύσουμε όλη αυτή την ενέργεια; Το έχει σκεφτεί κανείς; Ναι στον σχεδιασμό και στις ανάγκες, τόσο στο ενεργειακό, όπως και στο αγροτικό αλλά και το περιβαλλοντικό μέλλον μας, αλλά όχι με όρους κερδοσκοπίας».
Ο σχεδιασμός που επικαλείται ο κ. Μυλόπουλος ως αναγκαία συνθήκη, δεν φαίνεται να υπάρχει. Και σε αυτό μεγάλο ρόλο παίζουν οι εκάστοτε κυβερνήσεις οι οποίες ξεχνούν τις προεκλογικές τους δεσμεύσεις ή όσες πήραν κατά τη διάρκεια της θητείας τους και ειδικότερα μετά από κάποια μεγάλη καταστροφή όπως είναι π.χ. μια πυρκαγιά.
Έτσι, έχουμε άπειρα παραδείγματα με αυθαίρετα να ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια είτε μέσα σε δασικές εκτάσεις είτε σε περιοχές που έχουν κηρυχθεί αναδασωτέες. Στο ίδιο μοτίβο υπάρχουν περιπτώσεις με αλλαγή χρήσης γης ή άλλες όπου προς χάριν της ανάπτυξης θυσιάζεται το περιβάλλον. Εμβληματικό παράδειγμα η επένδυση στις Σκουριές της Χαλκιδικής και τα όσα συνέβησαν εκεί τα προηγούμενα χρόνια με μεγάλο κομμάτι της τοπικής κοινωνίας να αντιστέκεται στο περιβαλλοντικό κόστος. Δυστυχώς κι εκεί, η Αριστερά η οποία έχει δώσει αγώνες για το περιβάλλον δεν φάνηκε ενωμένη.
Σε κάθε περίπτωση είναι προφανές ότι η κρίση εμπιστοσύνης που βιώνουν οι πολίτες απέναντι στους θεσμούς δένει αρμονικά με κάθε σενάριο που βασίζεται σε αυθαίρετα συμπεράσματα και σενάρια συνωμοσίας και όχι στην ορθολογική σκέψη και την επιστήμη. Τα τεκμήρια και οι αποδείξεις αντικαθίστανται από δοξασίες και υποθέσεις. Έτσι όμως, δεν πάμε πουθενά.
Ίσως να πρέπει να υπενθυμίζουμε καθημερινά στον εαυτό μας πως αυτόν τον πλανήτη έχουμε και όχι δεν υπάρχει εναλλακτική διαφυγής. Ό,τι κι αν συμβεί, καλό ή κακό μας αφορά όλους.
Πηγή: in.gr
Πηγή: Cyprus Times
