Στα πρακτικά της συνάντησης Μακαρίου-Κέννεντι στην Ουάσιγκτον το 1962 ο Αμερικανός Πρόεδρος αναφέρθηκε στην αρχή στο θέμα της ανυπαρξίας μη κομμουνιστικής συνδικαλιστικής οργάνωσης. Τον λόγο πήρε στη συνέχεια ο Μακάριος. Ο Αρχιεπίσκοπος ανέφερε ότι η μη κομμουνιστική Ένωση ήταν πιο ασθενής από την κομμουνιστική Ένωση διότι η τελευταία άρχισε πρώτη και πέτυχε να εξασφαλίσει ωφελήματα όπως οι οκτώ ώρες εργασίας, ψηλότεροι μισθοί πριν οι συναγωνιστές της αρχίσουν. Απαντώντας σε ερώτηση του Προέδρου κατά πόσον ο χρόνος είναι κατάλληλος, για να αρχίσει ένα πολιτικό κόμμα, ο Αρχιεπίσκοπος είπε ότι υπάρχει αριθμός κομμάτων μεταξύ των Τουρκοκυπρίων, αλλά κανένα ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους. Συγκρουόμενα συμφέροντα καθιστούν αδύνατο για όλους τους Κυπρίους πανεθνικά να ανήκουν στο ίδιο κόμμα. Προσπάθησε να οργανώσει ένα κόμμα στο παρελθόν, αλλά δεν κατόρθωσε να πείσει τους ανθρώπους να συμφωνήσουν ποιος θα ήταν ο ηγέτης. Πρόσθεσε ότι παρ’ όλον που οι συνθήκες, στο παρελθόν δεν ήταν τέτοιες ώστε να παραγάγουν ηγέτες, τώρα καταβάλλει τις καλύτερες του προσπάθειες για προώθηση ηγετών.
Ο Αμερικανός Πρόεδρος κατέληξε σε αυτή τη φάση των συζητήσεων με το να αναφερθεί στην Κούβα– όπου τα συνθήματα και η πειθαρχία έδωσαν τη δυνατότητα σε μερικούς να κάνουν τόσα πολλά- και στην Ναυτική Ένωση στη Δυτική Ακτή που ήσαν κομμουνιστική για πολλά χρόνια, αλλά η τεράστια πλειοψηφία των μελών της δεν ήσαν κομμουνιστές».
Ο Μακάριος δεν πείστηκε από τον Κέννεντι και τους άλλους Αμερικανούς ότι έπρεπε να πάρει μέτρα κατά των κομμουνιστών. Έτσι όταν επέστεψε στην Κύπρο ο Αμερικανός πρεσβευτής στη Λευκωσία έγραφε στο υπουργείο Εξωτερικών στις 21 Ιουλίου 1962 ότι ο Μακάριος συνεχίζει την ίδια τακτική για τις κομμουνιστικές δραστηριότητες, αλλά σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών θα συνεχίσει να παρακολουθεί το θέμα προσεκτικά. Οι δεξιοί οργανισμοί ενισχύθηκαν και είχε ενθαρρυνθεί για το εργατικό μέτωπο. «Ο υπουργός Εργασίας μού δήλωσε στις 6 Ιουλίου μετέδιδε ο Αμερικανός πρέσβης ότι νόμιζε ότι η ΣΕΚ έκαμε μεγάλη πρόοδο στη διοργάνωσή της και ότι η Κυπριακή Κυβέρνηση προγραμμάτιζε να την ενισχύσει».
Στη συνάντηση Μακαρίου- Κέννεντι τέθηκαν και άλλα θέματα και σύμφωνα με τα πρακτικά ο Αρχιεπίσκοπος απάντησε σε σχετική ερώτηση του Αμερικανού Προέδρου ότι η Κύπρος θα ασχοληθεί με το θέμα της τυχόν ένταξης στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (σήμερα Ευρωπαϊκή Ένωση) όταν ενταχθεί η Βρετανία. Θα εξέταζε είπε τα υπέρ και τα κατά από οικονομικής και πολιτικής σκοπιάς. Είπε ότι δεν ήταν σίγουρος για τα οικονομικά πλεονεκτήματα για την Κύπρο, αλλά φοβόταν ότι αν η Κύπρος συνδεόταν με την Κοινή Αγορά δυνατόν να έχανε το αδέσμευτο της.
Ο Τζον Κέννεντι είπε ότι η χώρα του ήθελε να βοηθήσει την Κύπρο σε θέματα τεχνολογίας. Στις συζητήσεις την επομένη ημέρα (6 Ιουνίου 1962) ο Αμερικανός Πρόεδρος ήγειρε ακόμα ένα θέμα αμερικανικού ενδιαφέροντος- την εγκαθίδρυση σταθμού αναμετάδοσης της Φωνής της Αμερικής. Είπε ότι θα ήθελε πολύ να εξετάσει θετικά την πρόταση αλλά επανέλαβε τους ίδιους φόβους που είχε εκφράσει και για το θέμα της Κοινής Αγοράς, ότι κινδύνευε η αδέσμευτη πολιτική της χώρας του. Oι Αμερικανοί υπολόγιζαν ότι η Κύπρος θα είχε πολλά οικονομικά οφέλη από την παραχώρηση της άδειας για αναμεταδόσεις της Φωνής της Αμερικής. Σε σχετικό έγγραφο αναφερόταν: «Υπολογίζουμε ότι η παρούσα πρόταση θα αποφέρει στην κυπριακή οικονομία γύρω στα 10-15 εκατομμύρια λίρες κατά την ανοικοδόμηση των εγκαταστάσεων. Θα αποφέρει επίσης περί το 1,5 εκατομμύριο λίρες το χρόνο και στο εξής και θα δημιουργήσει 100-150 θέσεις εργασίας.
ΕγκώμιαγιατονΚύπριοΠρόεδρο
Ο Τζον Κέννεντι είπε τα καλύτερα λόγια για τον Μακάριο, εξήρε την ηγετική του μορφή για απελευθέρωση της Κύπρου. Οι αναφορές ήταν τέτοιες που προκάλεσαν ακόμα και τους βρετανούς, οι οποίοι ενώ άφησαν να διαφανεί η δυσαρέσκειά τους, δεν τόλμησαν να διαμαρτυρηθούν επίσημα. Είπε ο Κέννεντι καλωσορίζοντας τον Μακάριο στις Ηνωμένες Πολιτείες: «Έρχεστε στις Ηνωμένες Πολιτείες με τις πλέον θερμές και καλύτερες επιθυμίες όλου του λαού που θαυμάζει τον θαρραλέο αγωνιστή της ελευθερίας».
Σε γεύμα στον Λευκό Οίκο είπε προσφωνώντας τον Μακάριο: «Ηγήθηκε του λαού του με τρόπους που απαιτούσαν μεγάλη επιμονή από όλους. Είχαμε, Μακαριότατε,ένα αριθμό ηγετών κρατών που έπαιξαν ηγετικό ρόλο στον αγώνα για ανεξαρτησία της χώρας τους, αλλά δεν νομίζω ότι κανένας ιδρυτής ενός μοντέρνου κράτους είχε ακολουθήσει την πορεία που αναμίγνυε τόσες πιθανότητες καταστροφής, όπως κάνατε εσείς στη δεκαετία του 1950 που οδηγήσατε τη χώρας σας στην ανεξαρτησία. Η πολύπλοκη και ευαίσθητη ανάμιξη δυνάμεων εκτός της χώρας σας, οι δυσκολίες που αντιμετωπίσατε εσωτερικά, η πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου- όλα αυτά υπερπηδήθηκαν από τη δική σας επιμονή και κουράγιο, σε συνεργασία με την επιμονή και το κουράγιο του λαού της Κύπρου».
Η περίπτωση της επίσκεψης του Προέδρου Μακαρίου στις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελεί δείγμα γραφής. Στο σχετικό φάκελο της επίσκεψης υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός εγγράφων γύρω από τον ίδιο τον Μακάριο. Πέραν του βιογραφικού του παρέχεται πλήρης περιγραφή της εικόνας του και του τρόπου σκέψης του και αντιμετώπισης διαφόρων καυτών θεμάτων.
Σε ένα άλλο έγγραφο παρατίθεντο τα θέματα που ήθελαν να συζητήσουν με τον Πρόεδρο Μακάριο με πλήρεις εκθέσεις ώστε να ενημερωθεί τόσο ο Αμερικανός Πρόεδρος όσο και οι υπηρεσιακοί του παράγοντες που θα βρίσκονταν μαζί του, ώστε να γνωρίζουν ποιους θα επηρέαζαν τυχόν αναφορές στο ένα ή το άλλο θέμα, ως και πληροφορίες για τις κατά καιρούς θέσεις που εξέφρασε ο Μακάριος γύρω από τα θέματα αυτά. Καθορίζονταν ακόμα ποιες θέσεις έπρεπε να αναφερθούν στη διάρκεια των συνομιλιών ως και λεπτομέρειες για προηγούμενες συμφωνίες και πλήρεις λεπτομέρειες.
Δικοινοτικήεχθρότητακαικομμουνισμός
Ένα άλλο έγγραφο έδινε πληροφορίες για τον σκοπό της μετάβασης του Μακαρίου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο τελευταίο έγγραφο αναφερόταν: «Έχουμε σημαντικά ενδιαφέροντα στην Κύπρο, τα οποία μπορούν να προωθηθούν κατά την επίσκεψη του Μακαρίου. Ιδιαίτερα, επιθυμούμε να διατηρήσουμε τις βασικές επικοινωνιακές διευκολύνσεις μας στην Κύπρο, να επιτύχουμε απομάκρυνση της διακοινοτικής εχθρότητας στην Κύπρο προς το συμφέρον της πολιτικής σταθερότητας και της αρμονίας του ΝΑΤΟ και να βοηθήσουμε στην αντιμετώπιση της εσωτερικής απειλής του κομμουνισμού».
Ειδικά στο έγγραφο για την Κύπρο αναφερόταν ότι η Κύπρος είναι η μικρότερη από τα νέα ανεξάρτητα κράτη και πολιτικά ένα από τα τουλάχιστον βιώσιμα και προστίθετο μεταξύ σοβαρού και αστείου κατά τη δική μου κρίση: «Στην Κύπρο δεν υπάρχουν Κύπριοι. Η ελληνική πλειοψηφία θεωρεί τα μέλη της Έλληνες και η τουρκική μειονότητα Τούρκους».
Ειδικά για τον Μακάριο αναφερόταν ότι είναι ένας εκκλησιαστικός ηγέτης με πάθος προς την πολιτική εξουσία. Ηγήθηκε και προσωποποίησε το κυπριακό κίνημα για ελευθερία από τη βρετανική διακυβέρνηση, που άρχισε για την Ένωση και κατέληξε στην ανεξαρτησία της Κύπρου . Ευρισκόμενος σε ηλικία κάτω των 50 χρόνων έχει ύψος σχεδόν έξη ποδών, απαλό δέρμα με μαύρα γένια, μαύρα και ερευνητικά μάτια και στενά δάκτυλα. Ψυχρός και εγωκεντρικός είναι ειδικός στην αλλαγή θέσεων αποδεχόμενος συμβιβασμούς και λειτουργώντας σε «ένα γκρίζο μίασμα ενδιαφέροντος».
Ο δυναμισμός με τον οποίον οδήγησε τον αγώνα για ανεξαρτησία είναι φανερό ότι οδηγεί κάποιον να αναμένει εντυπωσιακή ηγεσία από πλευράς Μακαρίου ως Προέδρου της Κύπρου.
Αμερικανοί και βρετανοί σύμβουλοι έχουν, εν τούτοις, εκφράσει κάποια απογοήτευση για τον ρόλο του ως Προέδρου. Αφ’ ότου ανέλαβε την προεδρία αποφεύγει να αποδώσει την εξουσία και αναμιγνύεται προσωπικά ακόμα και στην πιο μικρή απόφαση. Διατηρεί τη δική του άποψη σε τέτοια έκταση ώστε κάποιος στην Κυβέρνηση δεν μπορεί να πει ότι μιλά εκ μέρους του ή πραγματικά γνωρίζει τις σκέψεις του. Κατά καιρούς παίρνει εντελώς αυθαίρετες και μη αναμενόμενες αποφάσεις ή αλλάζει την προηγούμενη του θέση χωρίς προειδοποίηση. Παρ’ όλον ότι το 18% περίπου του πληθυσμού είναι Τουρκοκύπριοι ο Μακάριος πολύ λίγο προσποιείται ότι αντιπροσωπεύει τα συμφέροντά τους.
Παρ’ όλον ότι γνωρίζει τη δύναμη των κομμουνιστών στην Κύπρο, η τακτική του προς τον κομμουνισμό δείχνει την έλλειψη αντίληψης των πραγματικών κινδύνων. Στις διεθνείς υποθέσεις προσπαθεί να ακολουθήσει ουδέτερη πολιτική μεταξύ Ανατολής και Δύσης και εξέφρασε προθυμία να λάβει οικονομική βοήθεια από τη Σοβιετική Ένωση, αλλά αρνήθηκε επανειλημμένα σοβιετικές εισηγήσεις όπως ζητήσει από την Μόσχα κάτι τέτοιο.
Στη διάσκεψη των αδεσμεύτων στο Βελιγράδι, υιοθέτησε την πλέον φιλοδυτική θέση γύρω από το θέμα του Βερολίνου από κάθε άλλο αντιπρόσωπο. Γενικά προτιμά να έχει τον δικό του τρόπο της πειθούς, αλλά έχει μεταδοθεί ότι ο Αρχιεπίσκοπος εξακολουθεί να στηρίζεται σε κάποιον από τους πρώην τρομοκράτες.
Ως Πρόεδρος της Κύπρου απέτυχε να συναντήσει τον Τουρκοκύπριο Αντιπρόεδρο στα μισά του δρόμου σε εξεύρεση λύσης σε κοινοτικά θέματα και φαίνεται ότι προσπαθεί να αναθεωρήσει της συμφωνίες Λονδίνου και Ζυρίχης έμμεσα. Προσπάθειες νωρίς για οργάνωση προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης, έχουν αναληφθεί και η Κύπρος τώρα έχει διαβεβαιώσεις για ουσιαστική ξένη βοήθεια.
Ο Τάσσος εναντίον της λειτουργίας της Φωνής της Αμερικής
Το θέμα της δράσης του κομμουνισμού στην Κύπρο ηγέρθη και σε ένα άλλο έγγραφο του αμερικανού εκπροσώπου Ντόουλιγκ στη Βόννη προς το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών στο οποίο τονιζόταν ότι «ο Μακάριος υποτιμά την ρωσική επιρροή καιυπερεκτιμά την ικανότητά του να αντιμετωπίσει την κατάσταση».
Της επίσκεψης του Μακαρίου στις ΗΠΑ προηγήθηκε επίσκεψη του Τάσσου Παπαδόπουλου, υπουργού Εργασίας, ο οποίος σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών ( έγγραφο 2.5.62) ενημέρωσε τον Αμερικανό πρέσβη στη Λευκωσία Φρέϊζερ Γουίλκινς ότι εργάστηκε για την εγκαθίδρυση στη Λευκωσία θρησκευτικού Ραδιοφωνικού Σταθμού. Ανέφερε ακόμα, σύμφωνα με τηλεγράφημα του Γουίλκινς, ότι ενώ αντιτίθετο στην εγκαθίδρυση οποιουδήποτε θρησκευτικού, εμπορικού ή πολιτικού ραδιοσταθμού, πρόσθεσε: «Ήμουν αντίθετος στη Φωνή της Αμερικής στο παρελθόν διότι δυνατόν να προκαλούσε σε μας πολιτικές δυσκολίες, αλλά τώρα οι συνθήκες έχουν αλλάξει και δυνατόν να καταστήσουν την ύπαρξή τους αποδεκτή». Ο Τάσσος Παπαδόπουλος προγραμμάτιζε να βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες στις 3 Μαϊου και για αρκετές μέρες και όπως ανέφερε ο Γουϊλκινς στο σημείωμά του αν αποφασιζόταν να προωθηθεί το θέμα της Φωνής της Αμερικής να το συζητούσαν μαζί του διότι είναι ένας από τα πλέον «πειστικά και με ισχυρή άποψη» μέλη του υπουργικού, (one of persuasive and strong-minded) του οποίου η υποστήριξη, θα αποδεικνυόταν χρήσιμη.
Η έγνοια για τη δύναμη ΠΕΟ και ΣΕΚ
Τα θέματα που τους ενδιέφεραν ήταν το θέμα του Ραδιοσταθμού Φωνή της Αμερικής, τα εργατικά συνδικάτα και ιδιαίτερα το θέμα της πανίσχυρης ΠΕΟ που υπολόγιζαν σύμφωνα με επίσημη στατιστική της αμερικανικής κυβέρνησης το 1961, σε 37,000, ενώ η ΣΕΚ είχε μόλις τα μισά μέλη. Οι Τούρκοι εργαζόμενοι ανήκαν στη δεξιά παράταξη.
Στο σχετικό σημείωμα που περιλαμβάνεται στα αρχεία του Τζον Κέννεντι αναφερόταν ότι με παράκληση της Κυπριακής Κυβέρνησης ενθαρρύνθηκε το Αμερικανικό Εργατικό Κίνημα να αποστείλει αντιπρόσωπο του στην Κύπρο για να εργασθεί για ενίσχυση της ΣΕΚ και τις τουρκικές συντεχνίες.
Το αποκαλυπτικό στο έγγραφο αυτό είναι ότι όπως αναφερόταν, οι Ηνωμένες Πoλιτείες αναγνωρίζοντας ότι ο κομμουνισμός στο κυπριακό εργατικό κίνημα αποτελούσε ένα από τα βασικά προβλήματα, η αμερικανική Κυβέρνηση άρχισε πριν από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κύπρου την 1η Αυγούστου 1960, να εξετάσει τρόπους με τους οποίους θα βοηθούσε την κυπριακή κυβέρνηση να αντιμετωπίσει την κομμουνιστική απειλή.
Για τον σκοπό αυτό ένας πεπειραμένος εργατικός αξιωματούχος απεσπάσθη στην αμερικανική πρεσβεία στη Λευκωσία, πολύ νωρίς το 1960 και «ανέπττυξε παραγωγικές σχέσεις με μη κομμουνιστικές εργατικές οργανώσεις και το υπουργείο Εργασίας της Κύπρου».
Ταυτόχρονα ο εμπορικός ακόλουθος των ΗΠΑ στη Βηρυτό επισκέφθηκε την Κύπρο ως σύμβουλος στην πρεσβεία ενώ καταρτίστηκαν σχέδια για μεταφορά ηγετικού παράγοντα της ΣΕΚ και άλλων μη κομμουνιστικών εργατικών ηγετών για εκπαίδευση με αμερικανική δαπάνη του ICA.
Οι παραστρατιωτικές ομάδες προκαλούσαν ανησυχίες
Σε ένα άλλο έγγραφο σημειώνεται ιδιαίτερα το γεγονός ότι και οι δυο κοινότητες διαθέτουν τώρα παραστρατιωτικές ένοπλες ομάδες και προετοιμάζονται για τα χειρότερα. Το έγγραφο υπό ημερομηνία 24 Μαϊου 1962 (Current Commulal Issues, their antecedents and significance) προειδοποιεί λες και γνώριζε ο συντάκτης του τι θα ακολουθούσε: «Η κάθε κοινότητα έχει οργανώσει και εξοπλίσει παραστρατιωτικές ομάδες. Παρ’ όλον ότι ανησυχούν να αποφύγουν τη βία η κάθε μια είναι προετοιμασμένη για τα χειρότερα. Περαιτέρω επιδείνωση στις διακοινοτικές θέσεις θα καταστήσει αυξητικά δύσκολο για την Αθήνα και την Άγκυρα να συνεχίσουν να συνεργάζονται στις προσπάθειες τους να διατηρήσουν τις αντίστοιχες κοινότητες τους υπό έλεγχο. Μια έκρηξη κοινοτικής βίας, που είναι αδιανόητος θα πλήξει την ενότητα της νοτιανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ». Στις 12 Ιουνίου σε έγγραφο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προς τις αμερικανικές πρεσβείες προς Λευκωσία, Άγκυρα, Αθήνα, Βόννη και Λονδίνο παρατίθεντο τα κύρια σημεία των όσων συζητήθηκαν και αναφερόταν γύρω από το θέμα μιας έκρηξης διακοινοτικών συγκρούσεων (Deptel 483 12 Ιουνίου 1962).
Υποβάθμιση κοινοτικών θεμάτων
Ο Μακάριος γενικά υποβάθμισε τη σημασία κοινοτικών ταραχών στις συζητήσεις με τον Πρόεδρο και τον κ. Σέσι, (υπηρεσιακό παράγοντα) σημειώνοντας ότι οι Ελληνικές και Τουρκικές κοινότητες καυγαδίζουν περισσότερα μεταξύ τους και ότι έχει καλές σχέσεις με τον Αντιπρόεδρο Κουτσιούκ, τον οποίο χαρακτήρισε ως άνθρωπο καλής θέλησης. Ωστόσο, ο Μακάριος σημείωσε στον Πρόεδρο Τζον Κέννεντι ότι δεν σκοπεύει να αναπτύξει στρατό και δεν ήταν σίγουρος ότι θα πραγματοποιούσε διαχωρισμό των δημαρχείων. Στον κ. Σεσί, ανέφερε κακή χρήση ξεχωριστής νομοθεσίας για τις πρόνοιες του Συντάγματος. Επίσης εξέφρασε την άποψη ότι το Κυπριακό Σύνταγμα δεν βοηθά στην ανάπτυξη ενότητας και η Κύπρος δεν θα καταστεί πραγματικό κράτος, παρ’ όλον ότι οι δύο κοινότητες, θα εργασθούν μαζί και θα αναπτύξουν ενδιαφέρον στην Κύπρο ως η χώρα τους.
Εκτός για τον απαγχονισμό Ζαχαρία
Το ταξίδι του Προέδρου Μακαρίου στις ΗΠΑ για συνομιλίες με τον Αμερικανό Πρόεδρο Τζον Κέννεντι προγραμματιζόταν μεταξύ 5-7 Ιουνίου 1962. Συνολικά όμως θα διαρκούσε με τις επαφές στα Ηνωμένα Έθνη και άλλες επισκέψεις από τς 2 Ιουνίου μέχρι τις 10 του μήνα.
Νωρίτερα θα επισκεπτόταν τη Γερμανία από τις 22 Μαΐου για να συζητήσει το θέμα της περαιτέρω οικονομικής ενίσχυσης της Κύπρου καθώς είχε δοθεί διαβεβαίωση για 12 εκατομμύρια γερμανικά μάρκα τα οποία ο Μακάριος θεωρούσε πολύ λίγα.
Ήταν ένα καλό χρονικό διάστημα για να δώσει χρόνο, στην Κύπρο στον Προεδρεύοντα Γλαύκο Κληρίδη να προβεί σε όλες τις νόμιμες διαδικασίες και να προχωρήσει στον απαγχονισμό των Χαράλαμπου Ζαχαρία, Μιχαήλ Χελέτικου και Λαζαρή που είχαν καταδικασθεί σε θάνατο για διάφορα εγκλήματα. Ο Μακάριος ως ιερωμένος δεν ήθελε να υπογράψει την εκτέλεση των τριών και συνεπώς την αφαίρεση της ζωής τους έστω και αν είχαν καταδικασθεί σε θάνατο από δικαστήριο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Μακάριος είχε πολλή δουλειά για να κάνει και οι Αμερικανοί είχαν προετοιμασθεί κατάλληλα.
Πηγή: Φilenews
