Η σχέση του Keith Peterson με την Κύπρο ξεκίνησε το 1989, όταν ήρθε για πρώτη φορά στο νησί για να εργαστεί στην Πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών στη Λευκωσία.
Ο δημοσιογράφος – που έγινε διπλωμάτης – παρέμεινε αρχικά για εννέα μήνες στο νησί, πριν επιστρέψει το 2011 ως πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Fullbright, θέση που υπηρέτησε μέχρι λίγο πριν το κλείσιμο της Επιτροπής, το 2014.
Μετά, πέρασε τα επόμενα επτά χρόνια καταγράφοντας την άνοδο και την πτώση του Επιτροπής Fullbright, εκδίδοντας το βιβλίο «American Dreams: The Story of the Cyprus Fulbright Commission», που δημοσιεύτηκε το 2024 από τις Εκδόσεις Αρμίδα.
Μέσα από την αφήγηση των 52 χρόνων ζωής της Επιτροπής, το βιβλίο εμπεριέχει ενδιαφέροντα στοιχεία για την εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών στο νησί, τον αντιαμερικανισμό, τον Ψυχρό Πόλεμο και το Κυπριακό, με πρωταγωνιστές πολλούς Κύπριους, που διαμόρφωσαν και εξακολουθούν να διαμορφώνουν την ιστορία της Κύπρου.
Ποιο ρόλο έπαιξε το πρόγραμμα Fulbright στην ικανότητα των ΗΠΑ να ασκούν επιρροή;
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο γερουσιαστής Fulbright ανησυχούσε για την καταστροφή που είδε, τη δύναμη των ατομικών όπλων και την επιθετικότητα της Σοβιετικής Ένωσης. Ήθελε να δημιουργήσει ένα πρόγραμμα που θα έστελνε Αμερικανούς στο εξωτερικό για να μάθουν για τον κόσμο και θα έφερνε μελετητές από κάθε χώρα στην Αμερική για να μάθουν για εμάς.
Ορισμένοι συνάδελφοί του στη Κογκρέσο δεν συμφώνησαν, αλλά αυτός βρήκε πηγή χρηματοδότησης από την πώληση πλεονάζοντος στρατιωτικού εξοπλισμού στο εξωτερικό μετά το τέλος του πολέμου.
Ναι, στόχος του προγράμματος ήταν πάντα να φέρουμε μερικούς από τους εξυπνότερους φοιτητές και ερευνητές στην Αμερική και να τους εισαγάγουμε στον αμερικανικό τρόπο. Στην περίπτωση της Κύπρου, υπήρχε επίσης η ελπίδα ότι αν οι Κύπριοι σπούδαζαν στις ΗΠΑ σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, θα τους βοηθούσε να συμφιλιώσουν τις διαφορές τους.
Πώς επηρέασε το πολιτικό τοπίο της εποχής το έργο της Επιτροπής;
Αρχικά, προσπαθήσαμε να κρατήσουμε χαμηλό προφίλ. Η Επιτροπή δεν έβγαζε δημόσιες προσκλήσεις για αιτήσεις στα προγράμματα επίλυσης συγκρούσεων. Ξεκίνησαν με μια βασική ομάδα ατόμων όπως η Καίτη Κληρίδη, ο Κώστας Σάμμας και η Φατμά Αζγίν, η οποία μεγάλωσε, από στόμα σε στόμα.
Τελικά, περίπου 2.500 Κύπριοι συμμετείχαν στα προγράμματα επίλυσης συγκρούσεων. Τα περισσότερα αφορούσαν δεξιότητες επικοινωνίας, πώς να μιλούν για δύσκολα θέματα. Αλλά προγράμματα προσπάθησαν πραγματικά να συμβάλουν στην επίλυση του Κυπριακού προβλήματος.
Ωστόσο, οι πολιτικοί ηγέτες και από τις δύο πλευρές δεν ήθελαν αυτή την ομάδα ανθρώπων να αναμειγνύεται σε έναν τομέα που θεωρούσαν ότι μόνο αυτοί έπρεπε να ελέγχουν.
Γιατί νομίζετε ότι η Επιτροπή αντιμετώπισε κριτική τόσο από Ελληνοκύπριους όσο και από Τουρκοκύπριους;
Με τον Ντενκτάς τα πράγματα ήταν απλά. Δεν ήθελε κανένας να αντικρούει το αφήγημα ότι οι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι δεν μπορούν να ζήσουν μαζί. Υπάρχει μια χαραχτηριστική ιστορία στο βιβλίο: Ο Ντενκτάς ήρθε στο κέντρο Fulbright για να συναντήσει μια ομάδα Κυπρίων 15 και 16 ετών που θα πήγαιναν σε μια κατασκήνωση επίλυσης συγκρούσεων στις ΗΠΑ. Αναστατώθηκε όταν δεν μπορούσε να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ των Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων παιδιών…όλα ντύνονταν το ίδιο. Ζήτησε από τους Τουρκοκύπριους να σηκώσουν τα χέρια τους. Υπέθεσε ότι οι δύο ομάδες θα κάθονταν ξεχωριστά και αυτό δεν του άρεσε καθόλου. Έτσι, κατηγόρησε την Επιτροπή Fulbright ότι κάνει πλύση εγκεφάλου.
Για τους Ελληνοκύπριους ήταν πιο περίπλοκο. Βέβαια, υπήρχαν αυτοί που κατηγορούσαν τις ΗΠΑ και τον Κίσινγκερ για το 1974. Για παράδειγμα, το ΑΚΕΛ ποτέ δεν ήταν φιλικό προς το πρόγραμμα. Όμως, ο Δανιήλ Χατζηττοφής, για 26 χρόνια Εκτελεστικός Διευθυντής, κρατούσε τα πράγματα υπό έλεγχο. Ήταν πρόσφυγας του οποίου ο πατέρας και οι θείοι δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους. Κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει τον πατριωτισμό του.
Το βιβλίο αναδεικνύει τις προσωπικές ιστορίες πολλών υποτρόφων Fulbright. Μπορείτε να μοιραστείτε μερικές ιστορίες που ξεχώρισανκατά τη διάρκεια της συγγραφής του;
Υπήρχαν άνθρωποι όπως ο πρώην Διευθυντής της Κεντρικής Τράπεζας, Σοφοκλής Μιχαηλίδης, ο πρώην Υπουργός Οικονομικών, Μιχάλης Σαρρής, και ο πρώην «Υπουργός Εξωτερικών» των Τουρκοκυπρίων, Κενάν Ατάκολ, που ήταν υπότροφοι Fulbright. Για αρκετούς, οι σπουδές θα ήταν αδύνατες χωρίς την υποτροφία.
Ο Δρ. Κωνσταντίνος Πιτρής του Πανεπιστημίου Κύπρου, που προέρχεται από φτωχή οικογένεια, έκανε ταυτόχρονα διδακτορικά στο Χάρβαρντ (ιατρική) και στο MIT (βιομηχανική μηχανική) και σήμερα διευθύνει ένα κέντρο έρευνας. Ο Δρ. Λεόντιος Κωστρίκης (που οι Κύπριοι έμαθαν καλά κατά την πανδημία) έβλεπε τους Αμερικανούς συμμαθητές του στη Νέα Υόρκη να παίρνουν το ένα δάνειο μετά το άλλο για να καλύψουν τις σπουδές τους, ενώ η αμερικανική κυβέρνηση πλήρωνε τα πάντα για αυτόν. Ίσως είναι ένας από τους λόγους που έγινε ο πρώτος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου που προσέλαβε Τουρκοκύπριο διδακτορικό φοιτητή.
Μου άρεσε επίσης πολύ η ιστορία του Ορτζούν Καμάλι, ενός ποδοσφαιριστή που ίδρυσε μια ομάδα μπάσκετ με αναπηρικά αμαξίδια. Μετά τις επιτυχίες των ομάδων του και όταν άλλες ομάδες ήρθαν από την Τουρκία στην Κύπρο, έγιναν προσαρμογές για να βελτιώσουν την προσβασιμότητα σε διάφορους χώρους. Για παράδειγμα, δεν υπήρχε ανελκυστήρας για αναπηρικά αμαξίδια στο αεροδρόμιο, ούτε τουαλέτες στα ξενοδοχεία για άτομα με αναπηρίες ή πόρτες αρκετά μεγάλες για να περάσει αμαξίδιο.
Η Επιτροπή έδωσε επίσης σχεδόν 1000 υποτροφίες για βραχυπρόθεσμη εκπαίδευση (έως τρεις μήνες στις ΗΠΑ με όλα τα έξοδα πληρωμένα) και πρέπει να έχει εκπαιδεύσει τους μισούς γιατρούς στο νησί στην παιδιατρική καρδιολογία, μεταμοσχευτική χειρουργική κλπ.
Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στο κλείσιμο της Επιτροπής Fulbright;
Τα χρήματα. Στο βιβλίο υπάρχει ένα σημείωμα από τον Πρόεδρο Kennedy προς τον Υπουργό Εξωτερικών Rusk. Στον Kennedy δεν άρεσε ο «απαισιόδοξος τόνος» της έκθεσης του Υπουργείου Εξωτερικών για την Κύπρο. Σημείωνε τις «ανεπάρκειες» της κυβέρνησης του Μακαρίου σε αντίθεση με την ικανή, όπως την έβλεπε, ηγεσία του ΑΚΕΛ. Δεν θέλαμε η Κύπρος να γίνει η «Κούβα της Μεσογείου». Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του 1960 διοχετεύσαμε πολλά χρήματα στην Κύπρο. Τα περισσότερα από αυτά τα χρήματα σταμάτησαν γρήγορα αλλά η Επιτροπή συνέχισε να λειτουργεί με 14-15 υποτροφίες το χρόνο και μια χούφτα Αμερικανών καθηγητών που δούλευαν ως σύμβουλοι.
Μεταξύ 1975 και 1980, οι ΗΠΑ έδωσαν $100 εκατομμύρια για την επανεγκατάσταση του 40% του εκτοπισμένου πληθυσμού στην Κύπρο. Χτίσαμε 30.000 σπίτια άμεσα ή έμμεσα. Το Υπουργείο Εξωτερικών ήθελε να σταματήσει αυτά τα $15 εκατομμύρια το χρόνο. Ωστόσο, το ελληνικό λόμπι πίεζε και ορισμένοι γερουσιαστές (όπως ο Paul Sarbanes) εξασφάλισαν ότι τα χρήματα θα συνεχίζαν να ρέουν. Οπόταν, τι κάνεις με αυτά τα λεφτά; Ο Πρέσβης Galen Stone είχε μια συνομιλία με τον γερουσιαστή Claiborne Pell και είπαν να ξεκινήσουμε ένα πρόγραμμα υποτροφιών.
Πολλοί Κύπριοι (παιδιά μελών του ΑΚΕΛ) πήγαιναν στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας και στο Ανατολικό Μπλοκ. Έτσι, το Πρόγραμμα Υποτροφιών Κύπρου-Αμερικής ξεκίνησε το 1981 με $5 εκατομμύρια. Τελικά διήρκεσε 33 χρόνια και σε σταθερά προσαρμοσμένα δολάρια άξιζε συνολικά περισσότερο από ένα τέταρτο δισεκατομμύριο δολάρια. Ήταν αναλογικά η μεγαλύτερη Επιτροπή Fullbright στον κόσμο.
Τα $15 εκατομμύρια έγιναν σύμβολο της αφοσίωσης της Αμερικής να βρει λύση στο Κυπριακό πρόβλημα. Τα άλλα $10 εκατομμύρια πλήρωσαν για το σύστημα αποχέτευσης και υδάτων της Λευκωσίας, το πολεοδομικό σχέδιο της Λευκωσίας, το Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου, την ανακατασκευή του Αγίου Μάμα στον Μόρφου, το Σπίτι της Συνεργασίας και πολλά άλλα.
Ωστόσο, η χρηματοδότηση θα έπρεπε να είχε τερματιστεί όταν η Κύπρος εντάχθηκε στην ΕΕ. Δείχνει τη δύναμη του ελληνικού λόμπι ότι συνέχισε για άλλα 10 χρόνια μετά το 2004. Όταν ήρθα στην Κύπρο το 2011 η συνεισφορά του Fulbright συνεχώς μειωνόταν και στο τέλος η κυβέρνηση της Κύπρου σταμάτησε τη δική της προσφορά λόγω μιας διαμάχης για τον έλεγχο των χρημάτων. Ήθελε ένα διοικητικό συμβούλιο που θα έδινε επίσημη αναφορά για το που θα πήγαιναν τα λεφτά.
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε η Επιτροπή λίγο πριν το κλείσιμο της μεταξύ 2011-2014;
Πέραν από τα οικονομικά, το χειρότερο ήταν οι διαμάχες με την κυβέρνηση της Κύπρου. Δεν φαινόταν να καταλαβαίνει τι συνέβαινε και γιατί. Η ΚΔ δεν διόριζε μέλη του διοικητικού συμβουλίου για να δείξει τη δυσαρέσκειά της και αυτό έκανε τα πράγματα πιο δύσκολα για εμάς.
Πριν την οικονομική κρίση του 2013, ο Χατζηττοφής, μέσω πηγών του, έμαθε ότι η Τράπεζα Κύπρου και η Λαϊκή είχαν πρόβλημα. Έτσι, μεταφέραμε εκατομμύρια δολάρια σε ασφαλέστερες τράπεζες και αποφύγαμε ένα καταστροφικό κούρεμα.
Τι αντίκτυπο έχει η κληρονομία της Επιτροπής στις σχέσεις ΗΠΑ-Κύπρου σήμερα;
Περίπου 6,000 στην Κύπρο επωφελήθηκαν από τα προγράμματα Fullbright. Το 60% έλαβε υποτροφίες για σπουδές και το 40% συμμετείχε σε προγράμματα επίλυσης συγκρούσεων.
Υπήρχαν επίσης εκατοντάδες που έλαβαν υποτροφίες για σπουδές στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού (πριν από την απαγωγή δύο Ελληνοκυπρίων από την ομάδα τρομοκρατών Abu Nidal που σταμάτησε το πρόγραμμα). Και στα πρώτα χρόνια υπήρχαν υποτροφίες για την Αμερικανική Ακαδημία στη Λάρνακα, την Αμερικανική Γεωργική Σχολή στη Θεσσαλονίκη, προγράμματα εκπαίδευσης και ανταλλαγής καθηγητών, υποτροφίες Humphrey, υποτροφίες για κοινωνικούς λειτουργούς, ηγέτες νεολαίας και για αποφοίτους.
Επίσης, 170 Αμερικανοί έμειναν για χρόνια στο νησί και δίδαξαν στα κυπριακά πανεπιστήμια. Οι βοηθοί διδασκαλίας αγγλικής γλώσσας άγγιξαν τις ζωές χιλιάδων Κυπρίων. Το CAARI (το Ινστιτούτο Αμερικανικής Αρχαιολογικής Έρευνας Κύπρου) δεν θα υπήρχε χωρίς την οικονομική υποστήριξη της Επιτροπής και τους δεκάδες Αμερικανούς αρχαιολόγους που έλαβαν υποτροφίες Fulbright.
Νομίζω ότι οι περισσότεροι Κύπριοι που έλαβαν υποτροφίες για τις ΗΠΑ έφυγαν με θετικές εμπειρίες. Πολλοί παρέμειναν στην Αμερική και άλλοι επέστρεψαν για να προσφέρουν στο νησί.
Θέλω να πιστεύω ότι οι σχέσεις Κύπρου-ΗΠΑ είναι καλύτερες εξαιτίας του Fullbright. Πολλοί Ελληνοκύπριοι κατηγόρησαν τις ΗΠΑ για το 1974. Στην κυβέρνηση Τάσσου Παπαδόπουλου δεν άρεσε το γεγονός ότι πιέζαμε για το ‘ναι’ στο Σχέδιο Ανάν.
Οι σχέσεις ήταν ψυχρές τότε και ο Παπαδόπουλος τιμώρησε την Επιτροπή αρνούμενος να επαναδιορίσει τον Λέλλο Δημητριάδη και τον πρώην Υπουργό Παιδείας Χρυσόστομο Σοφιανό στο διοικητικό συμβούλιο. Ο Δημητριάδης υπηρέτησε 40 χρόνια στο διοικητικό συμβούλιο και ήταν η πιο σημαντική κυπριακή φωνή στην Επιτροπή. Ήταν πολύ πικραμένος που ο Παπαδόπουλος δεν είχε την ευγένεια να του πει ότι θα τον απομάκρυνε.
Στο τέλος της ημέρας, δεδομένων των δεσμών που έχουν δημιουργηθεί μεταξύ Κύπρου και Αμερικής μέσω της Επιτροπής, νομίζω ότι υπάρχει ένας συνδετικός ιστός για να διατηρήσει θετικές τις σχέσεις των δύο χωρών.
Πηγή: Φilenews
