Η Τουρκία πριν από ένα χρόνο γιόρτασε 100 χρόνια ύπαρξης ως σύγχρονο κράτος. Οι προοπτικές της σήμερα όπως και πολλές από τις κινήσεις της ζαλίζουν. Κινείται σε διαφορετικά επίπεδα, ανοίγει νέα μέτωπα, δημιουργεί και καταργεί συμμαχίες μέσα σε μια νύχτα.
Παρόλα αυτά κατάφερε στα είκοσι χρόνια διακυβέρνησης του Ταγίπ Ερντογάν να γίνει μια αρκετά ισχυρή, αυταρχική αν και αμφιταλαντευόμενη περιφερειακή δύναμη με αυξανόμενη επιρροή, παρά τις πολλαπλές εσωτερικές της παθογένειες και ελλείμματα, κυρίως στο μέτωπο της οικονομίας.
Παρόλα αυτά οι δυνατότητες της είναι περιορισμένες καθώς το κύρος της έχει πληγεί ανέφερε η Nilgün Arisan Eralp, Διευθύντρια στο Κέντρο για τις Σπουδές Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ίδρυμα Οικονομικής Πολιτικής και Έρευνας της Τουρκίας (TEPAV) στη συνέντευξή της στον Φιλελεύθερο.
Και αυτό γιατί «η θετική εικόνα αμαυρώθηκε λόγω της υποστήριξης της προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και το σουνητικό Ισλάμ, κάτι που εξόργισε τις κυβερνητικές ελίτ των χωρών της περιοχής. Επίσης, η στασιμότητα στην πορεία ένταξης στην ΕΕ, η οπισθοχώρηση από τις καθολικές αξίες που απαιτούσαν οι άνθρωποι που βγήκαν στους δρόμους κατά τις εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο και η εύθραυστη οικονομία της οδήγησαν σε απώλεια αξιοπιστίας στην περιοχή συνολικά».
H Nilgun Arisan Eralp βρέθηκε πρόσφατα στην Κύπρο για τις εργασίες του πέμπτου Cyprus Forum.
Αγκάθι, επίσης αποτελούν και οι εντάσεις στις σχέσεις με την Κύπρο αλλά και την Ελλάδα. Η Τουρκάλα ειδικός αναγνωρίζει πως υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών, αλλά την ίδια στιγμή στέκεται στο γεγονός πως αυτές οι διαφορές μπαίνουν τροχοπέδη στην οικονομική συνεργασία που θα μπορούσε να υπάρχει στην Ανατολική Μεσόγειο, λόγω των υδρογονανθράκων.
Μερικοί υποστηρίζουν ότι χρειάζεται πρόοδος στη λύση του Κυπριακού προβλήματος για να υπάρξει περιφερειακή συνεργασία. Ωστόσο, πρέπει να ξεκινήσουμε από κάπου, καθώς τα προβλήματα δεν φαίνεται να λύνονται χωρίς περιφερειακή συνεργασία.
-Με ποιο τρόπο ο πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς επηρεάζει την Τουρκία;
-Η επίθεση της Χαμάς και η απάντηση του Ισραήλ συνέπεσαν με την προσπάθεια της Τουρκίας να βελτιώσει τις σχέσεις της με χώρες της Δύσης αλλά και με περιφερειακά κράτη. Αυτό έγινε για διάφορους λόγους μεταξύ των οποίων ήταν η προσέλκυση επειγόντως απαραίτητου ξένου κεφαλαίου για να ξεπεράσει την οξεία οικονομική κρίση της. Αν και αρχικά χρησιμοποίησε προσεκτική γλώσσα και υιοθέτησε τόνο αποκλιμάκωσης, ελπίζοντας ότι θα μπορούσε να παίξει ρόλο διαμεσολαβητή, αργότερα υπήρξε μεγάλη απογοήτευση λόγω της άρνησης της Ευρώπης να υποστηρίξει κατάπαυση του πυρός στη Γάζα και της άνευ όρων υποστήριξης των δυτικών χωρών προς το Ισραήλ. Καθώς οι επιθέσεις του Ισραήλ στη Γάζα εντάθηκαν και η ανθρωπιστική κρίση επιδεινώθηκε, μειώνοντας οποιαδήποτε προοπτική για διπλωματική λύση, η γλώσσα της Άγκυρας απέναντι στη Δύση και το Ισραήλ σκληρύνθηκε.
Ο επίσημος φιλο-Χαμάς λόγος της Τουρκίας, που δεν θεωρεί τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση και ισχυρίζεται ότι είναι απελευθερωτικό κίνημα, επιδείνωσε τις σχέσεις της χώρας με τη Δύση, έχοντας αρνητικές πολιτικές και οικονομικές συνέπειες. Ως εκ τούτου, απέτυχε να εξασφαλίσει διεθνή ρόλο στον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς. Από την άλλη πλευρά, η κρίση έχει χρησιμοποιηθεί στην εσωτερική πολιτική τόσο από την κυβέρνηση όσο και από την αντιπολίτευση. Στην Τουρκία, η συμπάθεια προς τους Παλαιστινίους και η περιφρόνηση προς το Ισραήλ είναι ευρέως διαδεδομένες. Ενώ η φιλο-Χαμάς στάση της κυβέρνησης ενίσχυσε τη βάση των ψηφοφόρων της, η αντιπολίτευση, ιδιαίτερα στις τελευταίες τοπικές εκλογές, εκμεταλλεύτηκε τις συνεχιζόμενες εμπορικές σχέσεις με το Ισραήλ. Μετά τις τοπικές εκλογές, η κυβέρνηση έθεσε τέλος στο άμεσο εμπόριο με το Ισραήλ.
-Γενικότερα πως βλέπετε το ρόλο της Τουρκίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή;
– Η Τουρκία εδώ και καιρό αναζητά έναν ρόλο στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρόλο που έχει τις δυνατότητες να διαδραματίσει έναν τέτοιο ρόλο, οι εξελίξεις στο παρελθόν εμπόδισαν την πραγματοποίησή του. Αμέσως μετά τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης, θεωρήθηκε ως «μοντέλο» ή μάλλον ως πηγή έμπνευσης για τις χώρες της περιοχής. Η, αν και όχι τέλεια, δημοκρατική της εικόνα, το ότι είναι κοσμικό κράτος με μουσουλμανική πλειοψηφία, η οικονομική της δύναμη και η ενεργή διαδικασία ένταξης στην ΕΕ έπαιξαν ρόλο σε αυτό. Ωστόσο, με τον καιρό αυτή η εικόνα αμαυρώθηκε λόγω της υποστήριξης της προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και το σουνητικό Ισλάμ, κάτι που εξόργισε τις κυβερνητικές ελίτ των χωρών της περιοχής. Επίσης, η στασιμότητα στην πορεία ένταξης στην ΕΕ, η οπισθοχώρηση από τις καθολικές αξίες που απαιτούσαν οι άνθρωποι που βγήκαν στους δρόμους κατά τις εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο και η εύθραυστη οικονομία της οδήγησαν σε απώλεια αξιοπιστίας στην περιοχή συνολικά. Παρόλα αυτά, η Τουρκία παραμένει δημοφιλής στα μάτια των λαών της περιοχής, ιδιαίτερα στη Βόρεια Αφρική, ωστόσο αυτό δεν μεταφράστηκε σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη.
-Ισχύει κάτι παρόμοιο και για το ρόλο και τις επιδιώξεις της στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου;
-Όσον αφορά την Ανατολική Μεσόγειο, η επιλογή της Τουρκίας να ακολουθήσει τη διπλωματία των κανονιοφόρων αντί του διεθνούς δικαίου, που στην πραγματικότητα δικαιολογεί ορισμένες από τις αξιώσεις της Τουρκίας, προκάλεσε την αντίδραση των παράκτιων κρατών της περιοχής και οδήγησε στον αποκλεισμό της χώρας από πολυμερή σχήματα της περιοχής, όπως το Φόρουμ Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτός ο αποκλεισμός σκλήρυνε περαιτέρω τη στάση της Τουρκίας στην περιοχή. Πρόσφατα, η Τουρκία προσπαθεί να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τις χώρες της περιοχής για να τερματίσει την περιφερειακή της απομόνωση, η οποία είχε διάφορες αρνητικές συνέπειες για τη χώρα. Ωστόσο, εξακολουθεί να μην είναι μια ισχυρή δύναμη στην περιοχή που να μπορεί να επηρεάσει την πορεία των γεγονότων.
-Πιστεύετε πως η ένταξη της Τουρκίας είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί ή είναι μια πιθανότητα που πλέον δεν υπάρχει;
– Αν και η διαδικασία των ενταξιακών διαπραγματεύσεων δεν έχει επισήμως ανασταλεί, έχει de facto παγώσει με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Ιούνιο του 2018. Ωστόσο, καμία από τις πλευρές δεν είναι πρόθυμη να διακόψει πλήρως τη διαδικασία. Έτσι, η Τουρκία παραμένει επίσημα υποψήφια, αν και αυτό δεν ισχύει στην πραγματικότητα και απέχει πολύ από το να είναι στρατηγικός εταίρος. Όπως αναφέρουν ορισμένοι αξιωματούχοι της ΕΕ, πλέον χαρακτηρίζεται ως «αναπόφευκτος εταίρος».
Οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την ΕΕ προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι εξής:
- Η έντονη ανάγκη για βιώσιμη σταθερότητα και ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο, μια περιοχή που περιβάλλεται από μια «ζώνη πυρός».
- Το άλυτο πρόβλημα των μεταναστών/προσφύγων.
Σαφώς, η στρατηγική σημασία της Τουρκίας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο ενδιαφέρον της ΕΕ για συνεργασία, αν και η απρόβλεπτη εξωτερική πολιτική της πρώτης αποδυναμώνει αυτή τη στρατηγική σημασία. Καμία από τις πλευρές δεν επιθυμεί να αναζωογονήσει τη διαδικασία ένταξης βραχυπρόθεσμα. Αν και οι δύο πλευρές θέλουν να δημιουργήσουν κάποια μορφή συνεργασίας, λείπει η στρατηγική προοπτική. Όπως είπε κάποτε η κοινωνιολόγος Sinem Adar από το CATS, «και οι δύο πλευρές μοιάζουν να περπατούν στον ύπνο τους χωρίς πυξίδα». Πάντως, υπάρχει σαφής ανάγκη για μια νηφάλια συζήτηση σχετικά με το πώς θα συνεργαστούν και θα βρουν μια λειτουργική σχέση για την οικοδόμηση ενός ειρηνικού μέλλοντος σε μια κοινή γειτονιά.
Όπως και η ΕΕ, η Τουρκία θέλει επίσης να έχει μια συναλλακτική και τμηματική σχέση με τις Βρυξέλλες, κυρίως για οικονομικούς λόγους και σε κάποιο βαθμό για την ενίσχυση της περιφερειακής της ισχύος. Ωστόσο, αυτό που η Άγκυρα επιθυμεί από την ΕΕ είναι μια «συνεργασία χωρίς δεσμεύσεις».
-Ποια είναι τα σημαντικότερα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Τουρκία;
– Τα πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία είναι οικονομικά, δηλαδή η μείωση του ρυθμού ανάπτυξης, ο υψηλός πληθωρισμός μαζί με τη μείωση των άμεσων ξένων επενδύσεων, καθώς και ο ιδιωτικός τομέας με μεγάλες υποχρεώσεις σε ξένο νόμισμα. Το δεύτερο πιο σημαντικό εσωτερικό πρόβλημα είναι η οπισθοχώρηση στις καθολικές αξίες και η πόλωση στην τουρκική κοινωνία.
-Έχετε ήδη αναφερθεί στις βλέψεις της Τουρκίας να καταστεί περιφερειακή δύναμη και στις αδυναμίες που υπάρχουν. Υπάρχει η δυνατότητα αυτό να γίνει κάποια στιγμή στο μέλλον;
– Όπως έχω ήδη αναφέρει η Τουρκία δεν κρύβει εδώ και καιρό τις φιλοδοξίες της για να γίνει περιφερειακή δύναμη. Θα ήθελα να προσθέσω πως ωστόσο, οι τεταμένες σχέσεις της με τις χώρες της περιοχής μέχρι πρόσφατα και η εύθραυστη οικονομική της κατάσταση την εμποδίζουν να το πετύχει. Επιπλέον, η έλλειψη ανταγωνιστικής ισχύος στους τομείς της ενέργειας και της τεχνολογίας την αποτρέπει περαιτέρω από το να γίνει μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη.
Το στάτους κβοκαθιστά δύσκολητην επίτευξη λύσης
-Πως γεωπολιτικοί παράγοντες όπως για παράδειγμα η σύγκρουση στη Συρία ή οι εντάσεις με την Κύπρο και το Ισραήλ επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας;
– Η ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας επηρεάζεται από τους γεωπολιτικούς παράγοντες και ειδικά από τις κρίσεις που την περιβάλλουν: την επιθετικότητα της Ρωσίας στην Ουκρανία, τον πόλεμο στη Γάζα, τον πρόσφατο πόλεμο Ισραήλ-Λιβάνου και τη σύγκρουση στη Συρία. Εκτός από τις αμφιβολίες σχετικά με την κατάσταση του κράτους δικαίου, αυτές οι συγκρούσεις επηρεάζουν αρνητικά τη ροή εξωτερικών κεφαλαίων, ιδιαίτερα τις άμεσες επενδύσεις, για τις οποίες η οικονομική ασφάλεια έχει μεγάλη σημασία. Ωστόσο, οι συγκρούσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο δεν είναι καθοριστικές για τη μείωση του ρυθμού ανάπτυξης. Αυτές οι συγκρούσεις υπήρχαν ακόμη και όταν ο ρυθμός ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας ήταν σχετικά υψηλός. Αυτή τη στιγμή, λόγω της προσέγγισης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο πλευρών έχουν υποχωρήσει. Από την άλλη, το Κυπριακό πρόβλημα θεωρείται ως μια παγωμένη, μη βίαιη σύγκρουση, που παρέχει ένα είδος «ζώνης άνεσης» για τη διεθνή κοινότητα και τους επενδυτές. Από το 1974, με εξαίρεση σποραδικά περιστατικά, δεν υπάρχει βία στο νησί. Παραδόξως, ίσως είναι η σχετική ηρεμία στο νησί και η ικανοποίηση με το στάτους κβο που καθιστά τη λύση τόσο δύσκολη να επιτευχθεί.
Πρέπει να ξεκινήσουν από κάπου, Κύπρος και Τουρκία
-Μπορεί να υπάρξει μια ενεργειακή συνεργασία μεταξύ της Τουρκίας και της Κύπρου, ειδικά στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο;
– Ο πρώην ηγέτης του ΔΗΣΥ, Αβέρωφ Νεοφύτου είχε πει ότι «η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου, οι αγωγοί, οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις, οι τερματικοί σταθμοί και όλα αυτά… θα αναβάλλονται συνεχώς για το μέλλον όσο το Κυπριακό δεν λύνεται». Δυστυχώς, ο ρεαλισμός ήταν πάντα μια δικαιολογία για λύσεις δεύτερης επιλογής. Υπάρχει μια αντικειμενική πραγματικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία είναι η αλληλεξάρτηση. Μερικοί υποστηρίζουν ότι χρειάζεται πρόοδος στη λύση του Κυπριακού προβλήματος για να υπάρξει περιφερειακή συνεργασία. Ωστόσο, πρέπει να ξεκινήσουμε από κάπου, καθώς τα προβλήματα δεν φαίνεται να λύνονται χωρίς περιφερειακή συνεργασία.
Η ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία έχει εντείνει την ανάγκη για ενέργεια και ενεργειακή ασφάλεια στην περιοχή. Το φυσικό αέριο εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντικό. Τρεις εβδομάδες πριν από την εισβολή της Ρωσίας, η ΕΕ ταξινόμησε το φυσικό αέριο ως καύσιμο-γέφυρα για τη βραχυπρόθεσμη περίοδο. Υπάρχουν φυσικοί πόροι αερίου στην περιοχή και η Τουρκία, λόγω της εγγύτητάς της στην αγορά, της διαθεσιμότητας τερματικών σταθμών LNG και των αγωγών που τη συνδέουν με την ΕΕ, έχει μεγάλες δυνατότητες να μεταφέρει το αέριο στην Ευρώπη. Δυστυχώς, οι θαλάσσιες διαφορές και η μη αναγνώριση φαίνεται να εμποδίζουν τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας. Ωστόσο, μπορεί να βρεθεί μια πραγματιστική λύση. Παρόλο που η τρέχουσα κατάσταση είναι εντελώς αντίθετη, θα ήθελα να υπενθυμίσω τη θαλάσσια συμφωνία μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ τον Οκτώβριο του 2022, όταν δεν είχαν διπλωματικές σχέσεις. Οι κύριοι παράγοντες τότε δεν ήταν τα κράτη, αλλά οι ενεργειακές εταιρείες. Στην περίπτωση συνεργασίας για την εξερεύνηση φυσικού αερίου μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας, πέρα από τις επιχειρηματικές ενώσεις, η ΕΕ μπορεί επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη χρηματοδότηση έργων ενεργειακής συνεργασίας στην περιοχή. Συμφωνώ με τον Ανδρέα Μαυρογιάννη, ο οποίος είχε αναφέρει πριν από ένα χρόνο ότι η δήλωση του Ζαν Μονέ ισχύει για την Ανατολική Μεσόγειο: «υπάρχουν οργανικές συνθήκες ειρήνης στην περιοχή» και αυτή είναι η ανάγκη συνεργασίας που βασίζεται στην αλληλεξάρτηση.
-Σε λεκτικό τουλάχιστον επίπεδο, οι σχέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας έχουν βελτιωθεί. Μπορούν οι δύο χώρες να οδηγηθούν σε μια διαδικασία επίλυσης των διαφορών τους ή αντίθετα θα δούμε και πάλι τις εντάσεις να ανεβαίνουν;
-Δεν είναι εύκολο να γίνει μια ακριβής πρόβλεψη για αυτό. Καμία από τις πλευρές δεν έχει δείξει προθυμία να αντιμετωπίσει βασικά ζητήματα όπως η συνεργασία των δυνάμεων ασφαλείας κατά των διακινητών μεταναστών, η θρησκευτική ελευθερία των μειονοτήτων και το Κυπριακό αυτή τη στιγμή. Φαίνεται πως προς το παρόν δίνουν προτεραιότητα στη σταθερότητα αντί για συζητήσεις σε υψηλό επίπεδο. Γι’ αυτό μιλούν για συνεργασία σε τομείς όπως η οικονομία, το εμπόριο, ο τουρισμός, ο πολιτισμός και ο αθλητισμός, που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την αμοιβαία εμπιστοσύνη.
Ωστόσο, στην τελευταία Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Ταγίπ Ερντογάν μας εξέπληξαν με την ανακοίνωση της απόφασής τους να κάνουν ένα βήμα προς την επίλυση της μακροχρόνιας διαφωνίας τους σχετικά με τα ζητήματα των θαλάσσιων συνόρων. Η απόφαση ανακοινώθηκε λίγες μέρες μετά από περιστατικά όταν ελληνικά σκάφη της ακτοφυλακής εντοπίστηκαν να παραβιάζουν τα τουρκικά χωρικά ύδατα κοντά στη Αλικαρνσό (Bodrum) και τη χερσόνησο της Κνίδου (Datça) κατά τη διάρκεια καταδίωξης διακινητών μεταναστών, για τα οποία η Τουρκία παρέμεινε σιωπηλή. Η Άγκυρα επέλεξε να υποβαθμίσει αυτά περιστατικά πριν από τη συνάντηση μεταξύ των δύο ηγετών. Όλα αυτά μας κάνουν να είμαστε μετρίως αισιόδοξοι. Παρ’ όλα αυτά, αν και μια τέτοια απόφαση ανακοινώθηκε δημόσια, δεν είναι ακόμα βέβαιο αν οι δύο πλευρές θα μπορέσουν να σημειώσουν συγκεκριμένη πρόοδο στο επίμαχο ζήτημα των θαλάσσιων διαφορών. Επομένως, μπορεί κανείς να πει ότι, χωρίς να αντιμετωπιστούν τα βασικά ζητήματα της σχέσης, είναι πιθανό οι χώρες να οδηγηθούν σε νέους κύκλους κρίσης.
-Ποια είναι η παρούσα κατάσταση στην Τουρκία σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Γιατί η χώρα δέχεται τόση κριτική για αυτά τα ζητήματα;
– Ο λόγος είναι απλός. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια σημαντική οπισθοχώρηση στην Τουρκία σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Πηγή: Φilenews
