Σε «πόλεμο» Μακάριος και χούντα για τους Ελλαδίτες αξιωματικούς στην ΕΦ – Παρακρατικούς χαρακτήριζε τους αστυνομικούς του εφεδρικού η Χούντα, και τρομοκράτες τα μέλη της ΕΟΚΑ Β’ η κυβέρνηση Μακαρίου – Τι έλεγαν για την σύλληψη μελών της ΕΟΚΑ Β’ και την εμπλοκή Παναγιώτη Δημητρίου και Νίκου Κόση
Του Μανώλη Καλατζή
Τα δελτία της ελληνικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΚΥΠ), του διμήνου Ιουλίου – Αυγούστου 1974, που αποχαρακτηρίστηκαν μόλις προχθές και επιτράπηκε η πρόσβαση στο περιεχόμενο τους, μπορεί να μην λένε ολόκληρη την ιστορία, αλλά περιγράφουν ένα σημαντικό κομμάτι της. Περιγράφουν το πως η ελληνική χούντα κατέγραφε και εκτιμούσε τα γεγονότα σε σχέση με τα όσα συνέβαιναν λίγες μέρες πριν από το πραξικόπημα έως και την ολοκλήρωση του Αττίλα 2.
Advertisement
Στα δελτία αυτά καταγράφονται στοιχεία που καταδεικνύουν πως η ΚΥΠ γνώριζε κατέγραφε ότι αφορούσε την Κύπρο και την Τουρκία, δίνοντας στίγμα των προθέσεων της Άγκυρας. Ωστόσο ουδείς έλαβε υπόψη τα σημεία της καταιγίδας που ερχόταν και θα μπορούσε να αποτραπεί ή να αντιμετωπιστεί.
Τα σύννεφα άρχισαν να μαζεύονται
Παρά το ότι συνηθίζεται να μιλάμε για τη νηνεμία που προηγείται της καταιγίδας, τις πρώτες μέρες του Ιουλίου του 1974, μόνο νηνεμία δεν επικρατούσε. Η φουρτούνα θέριευε αλλά κανείς δεν το λάμβανε υπόψη. Αντιθέτως όσα καταγράφονται στα δελτία της ΚΥΠ, δίνουν την εντύπωση μιας υπνοβασίας που οδηγούσε στον γκρεμό.
Στο πρώτο δελτίο της 1ης Ιουλίου 1974, καταγράφονται πληροφορίες για κακομεταχείριση κρατουμένων που είχαν συλληφθεί από τη κυβέρνηση Μακαρίου, λόγω της αντικυβερνητικής του δράσης. Δεν γίνεται αναφορά αν πρόκειται για μέλη της ΕΟΚΑ Β’, αλλά αυτό είναι πολύ πιθανόν.
Επίσης γίνεται αναφορά για μετακινήσεις τουρκικών στρατευμάτων στο εσωτερικό της Τουρκίας, χωρίς να αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία, καθώς κατά τις εκτιμήσεις επρόκειτο για συνηθισμένες κινήσεις, για σκοπούς ασκήσεων… έστω και αν είχαν παρατηρηθεί πτήσεις κατασκοπευτικών αεροσκαφών της τουρκικής αεροπορίας πάνω από τη Κύπρο.
Αιφνιδιαστική μείωση θητείας στην ΕΦ
Στις 2 Ιουλίου η ΚΥΠ θεωρεί ως ιδιαιτέρως σημαντική την απόφαση του υπουργικού συμβουλίου της Κύπρου γιαμείωση της στρατιωτικής θητείας στην ΕΦ, ακόμα και για αυτούς που ήδη υπηρετούσαν.
Επίσης στην ίδια συνεδρία του υπουργικού συμβουλίου αποφασίστηκε η απόλυση μεγάλου αριθμού καθηγητών Μέσης Εκπαίδευσης για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Πιθανότατα επρόκειτο για εκπαιδευτικούς που δεν διέκειντο φιλικά στον Μακάριο και θεωρούντο ύποπτοι για συνεργασία με τις παρακρατικές δυνάμεις (ΕΟΚΑ Β’).
Την ίδια ώρα η κυβέρνηση αποφάσιζε την πρόσληψη αριθμού αστυνομικών, οι οποίοι κατά την εκτίμηση της ΚΥΠ επρόκειτο να στελεχώσουν το Εφεδρικό, το οποίο δημιουργήθηκε για να αντιμετωπίσει τις παρακρατικές δυνάμεις που καθοδηγούντο από τη χούντα των Αθηνών.
Από τις αρχές Ιουλίου καταγράφονται επίσης κινήσεις του τουρκικού στρατού στην Ανατολική Θράκη. Οι κινήσεις εκείνες δεν ήταν καθόλου αθώες αφού οι Τούρκοι μετέφεραν εξοπλισμό γεφυροποιίας. Είναι προφανές πως αυτός ο εξοπλισμός θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στον ποταμό Έβρο για διέλευση στρατευμάτων. Ωστόσο η ΚΥΠ, εκτιμούσε ότι επρόκειτο για προγραμματισμένη άσκηση η οποία επρόκειτο να διεξαχθεί στις αρχές Αυγούστου.
Τελεσίγραφο στη χούντα για αξιωματικούς
Στις 3 Ιουλίου, καταγράφεται το περιεχόμενο συνέντευξης τύπου που είχε παραχωρήσει ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Μιλτιάδης Χριστοδούλου, ο οποίος είχε αναφερθεί στην απόφαση για μείωση της στρατιωτικής θητείας στους 14 μήνες ώστε να αναγκαστούν να αποχωρήσουν οι ελλαδιτες αξιωματικοί από την Κύπρο.
Ο Μιλτιάδης Χριστοδούλου απευθυνόμενος στη χούντα της Αθήνας ανέφερε πως η Λευκωσία θα αποφασίσει πόσους Έλληνες αξιωματικούς χρειάζεται η ΕΦ και θα συνεννοηθεί με την ελληνική πρεσβεία. Σημείωσε πως αν δεν φύγουν αυτοβούλως οι Έλληνες αξιωματικοί από την Κύπρο, η Κυπριακή Κυβέρνηση θα επιβάλλει την ανάκληση τους, καθώς η Κύπρος είναι κυρίαρχο κράτος και η Ελλάδα οφείλει να σέβεται τις συμφωνίες του 1960.
Ο Μ. Χριστοδούλου είχε πει πως αν η Ελλάδα θέλει να τους ανακαλέσει όλους του αξιωματικούς είναι δικαίωμα της και η Κύπρος έχει λάβει μέτρα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Ως προς τις φήμες για πραξικόπημα ο Μιλτιάδης Χριστοδούλου, ανέφερε πως είχε γίνει συνάντηση του Α’ Γραμματέα της Σοβιετικής Πρεσβείας με τον Α’ Γραμματέα της Πρεσβείας της Ελλάδας και είχαν μια φιλική συζήτηση. Κατά την εκτίμηση της ΚΥΠ, η διαρροή της πληροφορίας για αυτή τη συνάντηση αποτελούσε προειδοποίηση προς την Αθήνα σε περίπτωση που σκεπτόταν πραξικόπημα.
Και ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, συνεχίζονταν οι ενδοκυπριακές συνομιλίες, για την ενοποίηση των Δήμων.
Στις 3 Ιουλίου σημειωνόταν επίσης η επάνοδος τουρκικών μονάδων στα στρατόπεδα τους στην Ανδριανούπολη μετά την ολοκλήρωση κινήσεων σε χώρους διασποράς.
Θα έρθουν οι κομμουνιστές!
Στις 4 Ιουλίου η ΚΥΠ επικαλούμενη δηοσιογραφικε΄ς πληροφορέις από το περιβάλλον του Μακαρίου, αναφέρει πως ο Αρχιεπίσκοπος ήθελε να διώξει τους Έλληνες αξιωματικούς από τη Κύπρο γιατί σκόπευε να τους αντικαταστήσει με απόστρατους φιλοβασιλικούς, πιστούς στον βασιλιά Κωνσταντίνο, οι οποίοι ήταν αντίθετοι με το χουντικό καθεστώς.
Η ΚΥΠ, υποστηρίζει ότι δεν είναι σίγουρο αν την εκδίωξη των Ελλήνων αξιωματικών την επιδιώκει πραγματικά ο Μακάριος ή πρόκειται απλώς για φήμες, οι οποίες ωστόσο ανησυχούν τους εθνικόφρονες λόγω του «κομμουνιστικού κινδύνου». Είναι πάντως φοβερό να γίνεται επίκληση κομμουνιστικού κινδύνου, όταν ο κίνδυνος εισβολής από τη Τουρκία, ήταν παραπάνω από ορατός.
Η ΚΥΠ στο δελτίο της λέει πως αν φύγουν οι Έλληνες αξιωματικοί από τη Κύπρο θα εκδηλωθούν δυναμικές ενέργειες εκ μέρους των κομμουνιστών.
Η δυσπιστία μεταξύ Αθηνών και Λευκωσίας αποδίδεται στη δράση της ΕΟΚΑ Β’ και η απομάκρυνση των Ελλήνων αξιωματικών αφήνεται να νοηθεί ότι είναι προσχεδιασμένη και ο Μακάριος λειτουργεί βάσει σχεδίου, ώστε να τερματιστεί ο έλεγχος της Ελλάδας στην ΕΦ. Μάλιστα την εμπλοκή της Ελλάδας στο κλίμα τρομοκρατίας, φαίνεται να το επιβεβαίωνε αρχείο της ΕΟΚΑ Β’, που είχε πέσεις τα χέρια της κυβέρνησης αλλά και η κλοπή οπλισμού από στρατόπεδα της ΕΦ.
Η ΚΥΠ σχολιάζει δημοσιεύματα του τουρκοκυπριακού τύπου, υποστηρίζοντας πως η κρίση στους κόλπους της ελληνικής πλευράς τυγχάνει εκμετάλλευσης από τους Τούρκους ώστε να προωθήσουν τους σχεδιασμούς τους, οι οποίοι όμως δεν αναφέρονται.
Την ίδια μέρα η ΚΥΠ καταγράφει την πρόκληση κρίσης μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ, με αφορμή την απόφαση της Άγκυρας για επανακαλλιέργεια οπίου. ΟΙ ΗΠΑ αντιδρούσαν έντονα σε αυτή την απόφαση θεωρώντας πως το τουρκικό όπιο διοχετεύεται στις ΗΠΑ.
Η Τουρκία εξαγγέλλει επίσης πρόθεση για έναρξη γεωτρήσεων στο Αιγαίο, αλλά η ΚΥΠ εκτιμά πως πρόκειται για κίνηση εντυπωσιασμού.
Ώθηση Μακαρίου από ΕΣΣΔ
Στις 5 Ιουλίου, η ΚΥΠ εκτιμά πως ο Μακάριος, με την απόφαση του για εκδίωξη των Ελλήνων αξιωματικών, φαίνεται να έχει πάρει διαβεβαιώσεις από ξένη δύναμη (ΕΣΣΔ), ότι θα τον στηρίξουν σε κάποια δύσκολη περίσταση. Οι μυστικές υπηρεσίες της χούντας θεωρούν πως η απομάκρυνση των Ελλήνων αξιωματικών θα έχει ολέθριες συνέπειες γιατί ο Μακάριος «περιστοιχίζεται από κουμουνιστές» οι οποίοι θα τους επιβάλλουν τις απόψεις τους
Στο ίδιο δελτίο της 5ης Ιουλίου, η ΚΥΠ εκτιμά πως ο Ντενκτάς αντιμετωπίζει επικρίσεις γιατί σπαταλάει τα λεφτά που στέλνει η Τουρκία για προσωπική προβολή και φιλοδοξία, ενώ ο «τ/κ λαός» βρίσκεται σε άθλια κατάσταση.
Το κατηγορώ Μακαρίου
Στο δελτίο της ΚΥΠ της 6ης Ιουλίου 1974, καταγράφονται τα βασικά σημεία συνέντευξης τύπου που παραχώρησε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο οποίος υποστήριξε πως οι σχέσεις Αθήνας – Λευκωσίας, δεν είναι αρμονικές γιατί η ελεγχόμενη από τη χούντα ΕΦ, αποτελεί τον βασικό τροφοδότη της ΕΟΚΑ Β’. Τόνισε πως η Ελλάδα έχει ευθύνη για την κατάσταση γιατί στέλνει χρήματα και ενισχύει την ΕΟΚΑ Β’.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος είπε ακόμα πως 57 Υποψήφιοι Έφεδροι Αξιωματικοί, τα ονόματα των οποίων δεν είχαν εγκριθεί από το υπουργικό συμβούλιο, έτυχαν συγκατάθεσης από την ΕΦ και φοίτησαν στην Σχολή στα Πολεμίδια.
Ο Μακάριος επιβεβαίωσε πως από τις 3 Ιουλίου είχε στείλει επιστολή στον Πρόεδρο της Ελλάδας στρατηγό Γκιζίκη, στην οποία ανέφερε την απαίτηση της Λευκωσίας για απόσυρση των Ελλήνων αξιωματικών.
Πρόθεση της Λευκωσίας κατά τον Μακάριο ήταν όπως η ΕΦ στελεχωθεί και διοικείται, μόνο από Κύπριους αξιωματικούς.
Χαρακτήρισε επίσης αναληθή τα δημοσιεύματα για πραξικόπημα, ενώ είπε πως οι παρακρατικές οργανώσεις δεν έγινε κατορθωτό να διαλυθούν γιατί ενισχύθηκαν με οπλισμό που έκλεψαν από το ΚΕΝ Γεροσκήπου.
Διέψευσε επίσης τα περί εγκαταστάσεως στη Κύπρο εξόριστης φιλοβασιλικής κυβέρνησης της Ελλάδας.
Ο Μακάριος είπε πως είναι θέμα της Ελληνικής κυβέρνησης να διώξει αυτούς που γράφουν συνθήματα στην Αθήνα, εναντίον της κυπριακής κυβέρνησης και υπέρ της ΕΟΚΑ Β’.
Ως προς του εκπαιδευτικούς που απολύθηκαν ο Αρχιεπίσκοπος ανέτρεψε το τεκμήριο της αθωότητας λέγοντας πως αν το επιθυμούν μπορούν να αποδείξουν την αθωότητα τους! Δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να συσταθεί επιτροπή εξέτασης των παραπόνων τους, υπό τον Γενικό Εισαγγελέα.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εξέφρασε απογοήτευση για την μη λύση των διακοινοτικών προβλημάτων λόγω επίδειξης αδιαλλαξίας από τον Ντενκτάς.
Τέλος αναφέρθηκε στην απαγόρευση κυκλοφορίας της εφημερίδας «Βραδυνή», λέγοντας πως αποτελεί πλήγμα και στερεί από τον ελληνικό λαό ένα πολύτιμο όργανο εθνικής και κοινωνικής καθοδηγήσεως, καθώς η εφημερίδα ήταν θερμός και θαρραλέος συμπαραστάτης της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η ΚΥΠ στο ίδιο δελτίο σχολιάζει πως ο Μακάριος με τις αποφάσεις του για την ΕΦ δεν υπολογίζει τις επιπτώσεις για την ασφάλεια σε Κύπρο και Ελλάδα.
Καταγράφονται επίσης οι λιποταξίες Τουρκοκυπρίων, οι οποίες αποδίδονται στην μακρά διάρκεια της θητείας και στην απογοήτευση που δημιούργησε σε αυτούς η μείωση της θητείας των Ελληνοκυπρίων σε 14 μήνες.
Μύριζε μπαρούτι
Η ΚΥΠ αναφέρεται σε επεισόδιο που σημειώθηκε στις 4 Ιουλίου μεταξύ στρατιωτών της ΕΦ και αστυνομικών του Εφεδρικού κατά το οποίο τραυματίστηκαν 9 στρατιώτες.
Όπως αναφερόταν, πέντε λοκατζήδες τσακώθηκαν σε μπαρ με άτομο που δήλωσε ανθυπολοχαγός του Κυπριακού Στρατού.
Ο ανθυπολοχαγός έφυγε από το μπαρ και επανήλθε συνοδευόμενος από αστυνομικούς του Εφεδρικού, οι οποίοι επιτέθηκαν στους λοκατζήδες. Επιτέθηκαν επίσης σε περίπολο της ΕΣΑ και στο σημείο πήγε και ο Αρχηγός της ΓΕΕΦ, μαζί με ακόμα ένα περίπολο της ΕΣΑ. Οι αστυνομικοί του Εφεδρικού, σύμφωνα με τη ΚΥΠ πυροβόλησαν στον αέρα και έφυγαν.
Η ΚΥΠ, ρίχνει ευθύνες στην όξυνση που δημιούργησαν οι δηλώσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου Μιλτιάδη Χριστοδούλου, και κάνει λόγο για μεροληπτική δημοσιογραφική κάλυψη από τα ελλαδικά ΜΜΕ, η οποία έγινε από τους ανταποκριτές των ελληνικών εφημερίδων και όχι από το ΑΠΕ.
«Ο Μακάριος αδιαφορεί για το έθνος»
Στις 7 Ιουλίου δεν υπήρξε δελτίο της ΚΥΠ αλλά στις 8 Ιουλίου καταγράφεται η δημοσιοποίηση του περιεχομένου της επιστολής Μακαρίου προς Γκιζίκη.
Σύμφωνα με την εκτίμηση της ΚΥΠ, «δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μακάριος επιχειρεί να δυσφημίσει την ελληνική κυβέρνηση, δίνοντας στη δημοσιότητα επιστολές και επίσημα έγγραφα. Το κάνει όταν τον βολεύει και αδιαφορεί για το συμφέρον του έθνους».
Την ίδια μέρα καταγράφεται φάρσα για βόμβα στη Λέσχη Αξιωματικών της ΕΦ στη Λευκωσία, η οποία κατά τη ΚΥΠ, αποτελεί μέρος του ψυχολογικού πολέμου κατά των ελλδιτών αξιωματικών και των οικογενειών τους ώστε να αναγκαστούν να φύγουν από τη Κύπρο.
Οι Βρετανοί κάνουν παιχνίδι και δείχνουν ΕΣΣΔ
Στο δελτίο της 9ης Ιουλίου, γίνεται αναφορά σε συνάντηση Βρετανού με Έλληνα διπλωμάτη, με τον Βρετανό να εκφράζει ανησυχία για την αποχώρηση των Ελλήνων αξιωματικών, θεωρώντας πως τη κρίση τη δημιούργησε, ο Μακάριος χωρίς αφορμή.
Όπως αναφέρει η ΚΥΠ, οι Βρετανοί θεωρούν πως οι Έλληνες αξιωματικοί αποτελούν αντίβαρο στις αριστερές αποκλίσεις της κυπριακής κυβέρνησης, και κατά το Λονδίνο οι Έλληνες αξιωματικοί δεν μετείχαν σε ενέργειες κατά της κυπριακής κυβέρνησης. Η Βρετανία άφησε να νοηθεί ότι η κρίση μπορεί να είναι τεχνητή και να έχει δημιουργηθεί από τη Σοβιετική Ένωση, μέσω του ΑΚΕΛ και της ΕΔΕΚ. Ο ίδιος Βρετανός διπλωμάτης, φέρεται να εξέφρασε δυσπιστία για το Εφεδρικό σώμα που δημιούργησε ο Μακάριος για να αντιμετωπίσει την ΕΟΚΑ Β’ και να πιστεύει πως αν εκδιώκονταν οι Έλληνες αξιωματικοί θα ακολουθούσε προσπάθεια εκδίωξης και των Βρετανικών Βάσεων
Πάντως η ΚΥΠ δεν φαίνεται να έδωσε ιδιαίτερη βάση στα όσα είπε ο Βρετανός διπλωμάτης λέγοντας πως ο ίδιος στο παρελθόν είχε κατηγορήσει την Ελλάδα και τους Έλληνες αξιωματικούς και τώρα έλεγε άλλα στον Έλληνα διπλωμάτη για να εξυπηρετήσει σκοπιμότητες.
Οι Τούρκοι θέλουν τους Έλληνες αξιωματικούς!
Στο ίδιο δελτίο της ΚΥΠ γίνεται αναφορά σε συνάντηση του Έλληνα και του Τούρκου Συνταγματολόγου, Μιχαήλ Δεκλερή και Ορχάν Αλτικαστή, στο πλαίσιο των ενδοκυπριακών συνομιίών για το θέμα της ενοποίησης των Δήμων.
Ο Τούρκος Συνταγματολόγος φέρεται να εξέφρασε ανησυχία για την πιθανή αποχώρηση Ελλαδιτών αξιωματικών, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως η ΕΦ θα περιερχόταν στον έλεγχο των κομμουνιστών, σημειώνοντας πως οι Τουρκοκύπριοι ήτα προετοιμασμένοι να αντισταθούν.
Η ΚΥΠ υποστηρίζει πως η αποχώρηση των Ελλήνων αξιωματικών ανησυχεί τους Τουρκοκύπριους οι οποίοι θεωρούσαν πως οι Έλληνες αποτελούσαν εγγύηση για την ασφάλεια τους!
Επίσης ο Ραούφ Ντενκτάς αξιοποιώντας την επιστολή Μακαρίου προς προς Γκιζίκη δήλωσε πως αποκαλύπτεται το τι θα έκανε η Ελλάδα ώστε να μεταβάλει την ανεξαρτησία της Κύπρου σε Ένωση και για αυτό κάλεσε τους Τουρκοκύπριους να είναι ψύχραιμοι και προσεκτικοί.
Κατά τ’ άλλα η κρίση μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας, παρουσίαζε όξυνση λόγω της υπόθεσης της καλλιέργειας οπίου. Η κυβέρνηση Νίξον σκεφτόταν να επιβάλλει κυρώσεις στη Τουρκία. Μάλιστα ανακάλεσε τον Αμερικανό πρέσβη και ήταν πιθανόν να περικόψει κονδύλια οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, προς την Άγκυρα.
Γ. Κληρίδης: Δεν θα γίνει πραξικόπημα
Στις 10 Ιουλίου δεν καταγράφεται κάτι αξιοσημείωτο αλλά στις 11 Ιουλίου, γίνεται αναφορά σε μια κατ’ ιδίαν συνομιλία που είχε ο Γλαύκος Κληρίδης ως Πρόεδρος της Βουλής, χωρίς όμως να αποκαλύπτεται το όνομα του συνομιλητή του.
Ο Γλαύκος Κληρίδης, σύμφωνα με τη ΚΥΠ φερόταν να είχε πει πως ο Μακάριος εκμεταλλευόμενος την απομόνωση της ελληνικής κυβέρνησης και τη κρίση στις σχέσεις της με τη Τουρκία για το Αιγαίο, αποφάσισε να εκθέσει την Ελλάδα συνεργαζόμενος με παλαιοκομματικούς, στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Εικάζεται πως μιλούσε για Έλληνες πολιτικούς που είχαν αποσυρθεί μετά το πραξικόπημα του 1967 και με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή που ήταν από το 1961 στο Παρίσι.
Κατά τον Κληρίδη η Ελλάδα δεν είχε περιθώρια αντιμετώπισης του Μακαρίου και μάλλον θα αποχωρούσε από την Κύπρο.
Ο Γλαύκος Κληρίδης εκτιμούσε πως η Ελλάδα δεν θα έκανε πραξικόπημα γιατί δεν ήξερε αν θα πετύχει και γιατί θα είχε διεθνείς συνέπειες.
Ο ίδιος ο Γλαύκος Κληρίδης εκτιμούσε πως ο Μακάριος είχε επιβληθεί στην ελληνική κυβέρνηση και ο ίδιος ως ηγέτης του Ενιαίου Κόμματος θα έπρεπε να παίξει εποικοδομητικό ρόλο, για να μη διευρυνθεί η κρίση.
Ακολούθησε ανακοίνωση του Ενιαίου Κόμματος, η οποία ανέφερε πως η ΕΦ είναι όργανο του κράτους και πρέπει να ελέγχεται από τη Κυπριακή Κυβέρνηση. Καλούσε επίσης την ελληνική κυβέρνηση να αποτρέψει την ενίσχυση της παρανομίας στη Κύπρο.
Η ΚΥΠ εκτιμούσε πως ο Κληρίδης προσπαθούσε να γεφυρώσει το χάσμα Αθηνών – Λευκωσίας.
Επίσης στο ίδιο δελτίο σημειωνόταν ο ισχυρισμός ότι ο Μακάριος δεν μπορούσε να συγκεντρώσει 500 άτομα για την στελέχωση του Εφεδρικού, αλλά αυτό θα μπορούσε να το επιτύχει όταν θα απολύονταν οι Εθνοφρουροί, δύο σειρών, στις 20 Ιουλίου (ημέρα της εισβολής).
Καταγράφεται επίσης επαγρύπνηση των ένοπλων ομάδων των Τουρκοκυπρίων στη Κοφίνου κάτι που η ΚΥΠ δε θεωρεί παράξενο καθώς πρόκειται για μια τακτική που ακολουθούσαν οι Τουρκοκύπριοι όποτε σημειωνόταν ένταση στην ελληνοκυπριακή κοινότητα ή στις σχέσεις Λευκωσίας -Αθηνών. Οι Τουρκοκύπριοι είχαν κληθεί να βρίσκονται σε επαγρύπνηση για το ενδεχόμενο επίθεσης εναντίον τους.
Τις ίδιες μέρες, τη Κωνσταντινούπολη καταγράφονταν κινήσεις εκφοβισμού του προσωπικού του Ελληνικού Προξενείου και των Ελλήνων της Πόλης.
Εμπλέκουν Ν. Κόση και Π. Δημητρίου με ΕΟΚΑ Β’
Στα 12 Ιουλίου η ΚΥΠ αναφέρεται σε συλλήψες που έγιναν την προηγούμενη ημέρα από την Αστυνομία. Είχε συλληφθεί ο Διοικητής της ΕΟΚΑ Β’ Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Δικηγόρος Κυριάκος Σαβεριάδης, ο λοχαγός Ανδρέας Παπαπέτρου και ο Άρης Χατζηγεωργίου, Πρόεδρος των εφέδρων αξιωματικών.
Όπως ανέφερε στο σχετικό δελτίο, είχε κατασχεθεί οπλισμός και έγγραφα της ΕΟΚΑ Β’, με τα ονόματα και τα ψευδώνυμα μελών, ενώ φερόντουσαν να ενοχοποιούνται οι τότε Βουλευτές του Ενιαίου Κόμματος, Παναγιώτης Δημητρίου και Νίκος Κόσης.
Η ΚΥΠ ονομάζει «παρακρατικούς» αυτούς που είχαν προσληφθεί ως επικουρικοί αστυνομικοί με στόχο την ενίσχυση της Αστυνομίας, για να αποτρέψει πραξικόπημα. Όπως αναφέρεται κάνουν περιπολίες με ιδιωτικά αυτοκίνητα έξω από στρατόπεδα, παρακολουθώντας τις κινήσεις της ΕΦ.
Κρατάει χρόνια η υπόθεση των 12 ναυτικών μιλίων
Στις 11/7/74 έγινε συζήτηση για τα ελληνοτουρκικά στη Γερουσία της Τουρκίας και ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών, είχε πει πως η διεθνής τάση ήταν η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια και κάτι τέτοιο αν ο έκανε η Ελλάδα, θα σημαίνει «υπεξαίρεση» των δικαιωμάτων της Τουρκίας στο Αιγαίο. Ο Τούρκος Υπουργός είχε παραδεχθεί πως οι νέες έννοιες για «οικονομικές ζώνες» και «υφαλοκρηπίδα» δεν ευνοούσαν τη Τουρκία. Ωστόσο η Άγκυρα θεωρούσε και θεωρεί. πως το Αιγαίο είναι ιδιόμορφη κατάσταση και δεν μπορεί να εφαρμοστεί η επέκταση χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια΄.
Επίσης οι Τούρκοι αποφάσισαν να στείλουν αντιπροσωπεία στις ΗΠΑ, με επικεφαλής τον πρώην Αρχηγό Αεροπορίας, για να εξηγήσουν την θέση τους για την επανακαλλιέργεια οπίου. Θεωρούσαν ότι η αντίδραση των ΗΠΑ μπορεί να διαβαστεί και ως επέμβαση στα εσωτερικά τους.
Οχύρωση της Ίμβρου και Μουντιάλ
Στο δελτίο της 12ης Ιουλίου 1974 η ΚΥΠ κατέγραψε κινήσεις τουρκικών στρατευμάτων στην περιοχή Κωνσταντινούπολης, αλλά και αμυντική προετοιμασία στην Ίμβρο. Είχαν μεταφερθεί πολυβόλα και είχαν γίνει αμυντικά ορύγματα. Επίσης διαμορφώθηκαν σπίτια Ελλήνων ώστε να χρησιμοποιηθούν ως καταφύγια σε περίπτωση βομβαρδισμού του νησιού από την Ελλάδα. Η ΚΥΠ σημειώνει πως οι λιγοστοί Έλληνες που είχαν παραμείνει στην Ίμβρο πιέζονταν από τον τουρκικό στρατό (χωροφυλακή) να εγκαταλείψουν το νησί.
Την ίδια ώρα γινόντουσαν κινήσεις μεταφοράς εξοπλισμού γεφυροκατασκευής στον Έβρο, για άσκηση που είχε προγραμματιστεί για τις 10 Αυγούστου 1974.
Τέλος στις 12 Ιουλίου 1974, η ΚΥΠ σημειώνει πως οι Τούρκοι στρατιώτες του 95ου Συντάγματος Τεθωρακισμένων στα Μάλγαρα, είχαν χαλαρώσει και είδαν όλους τους αγώνες του Μουντιάλ στη Δυτική Γερμανία, «πεντακάθαρα έχοντας στρέψει τις κεραίες των τηλεοράσεων στην Ελλάδα».
«Ο Μακάριος εκβιάζει»
Το δελτίο της 13ης Ιουλίου 1974 αναφέρεται σε συνεδρία του Κυπριακού Υπουργικού Συμβουλίου, δύο μέρες νωρίτερα, στην οποία ο υπουργός εξωτερικών Ιωάννης Χριστοφίδης υπέβαλε εισήγηση για γεφύρωση του χάσματος με την Ελλάδα και εξουσιοδοτήθηκε να μεταφέρει προτάσεις στον Έλληνα πρέσβη στη Λευκωσία Ευστάθιο Λαγάκο.
Βασική προϋπόθεση για την κυπριακή κυβέρνηση ήταν η συμβολή της Ελλάδας στη διάλυση της ΕΟΚΑ Β’ με τον τερματισμό της ενίσχυσης της.
Κατά την εκτίμηση της ΚΥΠ, ο Μακάριος προσπαθούσε να εκβιάσει την Ελλάδα και εξέφραζε αμφιβολίες για το αν οι προτάσεις της Λευκωσίας γίνουν αποδεκτές.
Την ίδια ώρα η Τουρκία προσπαθούσε σύμφωνα με τις πληροφορίες της ΚΥΠ να πείσει αμερικανική εταιρεία να κάνει έρευνες στο Αιγαίο, αλλά οι Αμερικανοί δίσταζαν γατί δεν είχαν πειστεί για τα δικαιώματα των Τούρκων στις περιοχές που ήθελαν να κάνουν γεωτρήσεις για πετρέλαιο. Επίσης η Τουρκία σκεφτόταν να αγοράσει το ερευνητικό σκάφος από την αμερικάνικη εταιρεία, για να προχωρήσει μόνη της.
Επιμονή Μακαρίου στην αποχώρηση Ελλήνων αξιωματικών
Στις 14 Ιουλίου, παραμονή του πραξικοπήματος για ανατροπή του Μακαρίου, δεν υπήρξε δελτίο της ΚΥΠ. Στις 15 Ιουλίου ημέρα του πραξικοπήματος Η ΚΥΠ αναφέρεται σε συνέντευξη που είχε δώσει στο Λονδίνο ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο οποίος είχε πει ότι στις 20 Ιουλίου η αριθμητική δύναμη της ΕΦ θα μειωθεί και θα τεθεί υπό τον πλήρη έλεγχο της κυπριακής κυβερνήσεως, ενώ ανυπομονούσε να μάθει αν η ελληνική κυβέρνηση θα δέδινε εντολές για διάλυση της ΕΟΚΑ Β’. Αν δεν το έκανε, ο Μακάριος απειλούσε να δώσει στη δημοσιότητα έγγραφα που θα καταδείκνυαν την ενοχή της Αθήνας για τις δραστηριότητες της ΕΟΚΑ Β’.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος είχε πει πως στόχος ήταν η στελέχωση της ΕΦ μόνο με Κύπριους αξιωματικούς. Ζητούσε από την Ελλάδα μόνο 100 αξιωματικούς για να εκτελούν χρέη εκπαιδευτών και συμβούλων και αν δεν υπήρχε ανταπόκριση θα έκανε άλλες διευθετήσεις.
Κατά τον Μακάριο η κατάσταση στη Κύπρο δεν ήταν κρίσιμη, αλλά θα μπορούσε να γίνει αν η Ελλάδα συνέχιζε να στηρίζει την παρανομία της ΕΟΚΑ Β’.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΚΥΠ κατέγραφε σε εκείνο το δελτίο την αντίδραση του Νίκου Σαμψών στη Βουλή για τη μείωση της στρατιωτικής θητείας, επειδή δεν είχε αντιμετωπιστεί το θέμα της αμυντικής ικανότητας της Κύπρου.
Στο ίδιο δελτίο καταγραφόταν η απόλυση 40 αστυνομικών για λόγους δημοσίου συμφέροντος.
Αστακός η Ίμβρος
Στο δελτίο της 15ης Ιουλίου 1974 η ΚΥΠ αναφέρει πως ο Ετζεβίτ είπε πως η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας δεν πρόκειται να αλλάξει, αν οι ΗΠΑ διακόψουν την βοήθεια λόγω της κρίσης για την καλλιέργεια οπίου.
Επίσης στην Ίμβρο διαπιστώθηκε πως τοποθετήθηκαν πολλοί Τούρκοι χωροφύλακες εφοδιασμένοι με άφθονο πολεμικό υλικό. Τα βράδια στο νησί επικρατούσε πλήρης συσκότιση ενώ στον ελληνικό εναέριο χώρο υπήρξαν παραβιάσεις από τουρκικά αεροσκάφη στη περιοχή της Χίου. Τα τουρκικά αεροσκάφη είχαν πετάξει πέταξαν σε απόσταση 6 ναυτικών μιλίων από τις ακτές.
Απλώς έγινε πραξικόπημα!
Στις 16 Ιουλίου η ΚΥΠ στο δελτίο της κάνει αναφορά στο πραξικόπημα και στην πληροφορία που είχε μεταδώσει το ΡΙΚ ότι ο Μακάριος ήταν νεκρός, σημειώνοντας πως την εξουσία ανέλαβε «κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας».
Η ΚΥΠ έκανε αναφορά στις πρώτες δηλώσεις Σαμψών τον οποίο αποκαλεί Πρόεδρο.
Καταγράφεται επίσης η παράδοση του Διοικητή του Εφεδρικού Ταγματάρχη Πανταζή και στελεχών του Σώματος. Αναφέρεται ακόμα πως η ΕΦ συνέλαβε συνολικά 1200 μέλη του Εφεδρικού
Ο Ντενκτάς στην πρώτη του αντίδραση είπε πως το πραξικόπημα στόχευε στην Ένωση, ενώ ο Ετζεβίτ είχε ισχυριστεί πως η Τουρκία δεν θα δεχόταν τετελεσμένα και είχε δικαίωμα επεμβάσεως.
Την ημέρα του πραξικοπήματος στη Κύπρο τέθηκαν σε επιφυλακή στρατιωτικές μονάδες στη Νότια Τουρκία, ενώ η 39η Μεραρχία Πεζικού στην Αλεξανδρέττα τέθηκε σε κατάσταση επαγρύπνησης.
Στο εσωτερικό της Τουρκίας από τις 15 Ιουλίου άρχισε να παρατηρείται ιδιαίτερη κίνηση σε στρατιωτικές μονάδες ενώ η 4ηΜεραρχία Πεζικού στη Κεσσάνη ζήτησε αριθμό στρατευσίμων που μπορούν να ανταποκριθούν σε κλήση για επιστράτευση μέχρι τα μεσάνυχτα της 15ης Ιουλίου.
Η ΚΥΠ στο δελτίο της ανέφερε στις 16 Ιουλίου ότι λόγω της κατάστασης στη Κύπρο στη Τουρκία έλαβε ορισμένα μέτρα επαγρυπνήσεως, αλλά κάποιες προσκλήσεις για επιστράτευση είχαν σταλεί πριν το πραξικόπημα στη Κύπρο και ίσως να αφορούσαν άσκηση.
Διαβάστε Αύριο: Tο δεύτερο μέρος των βασικών σημείων των εγγράφων της ΚΥΠ, από το πραξικόπημα ως την εισβολή της 20ης Ιουλίου. Θα ακολουθήσει τρίτο μέρος που θα καλύψει τις καταγραφές της ΚΥΠ ως το τέλος Αυγούστου 1974.
Διαβάστε κάποια από τα αποσπάσματα
Πηγή: Cyprus Times
