Μια σημαντική διεθνής συνάντηση, στην οποία κορυφαίοι επιστήμονες, πτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές και εξειδικευμένοι επαγγελματίες από τον τομέα της ογκολογίας και της βιολογίας θα πραγματοποιηθεί στην Πάφο από τις 28 Οκτωβρίου μέχρι τις 2 Νοεμβρίου 2024 για να μοιραστούν τις τελευταίες εξελίξεις στην έρευνα για τον καρκίνο. Πρόκειται για το συνέδριο με τίτλο “International Conference on Tumor Microenvironment and Cell Stress” (TMCS2024), που σκοπό έχει να προσφέρει μια πλατφόρμα συζήτησης για νέες τεχνολογίες και ανακαλύψεις που μπορούν να οδηγήσουν σε καινοτόμες θεραπευτικές παρεμβάσεις.
Κύριος διοργανωτής του συνεδρίου είναι ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Κουμενής, Διευθυντής του Τμήματος Έρευνας Ραδιο-Ογκολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Μετσόβειο Πολυτεχνείο στην Αθήνα. Με πολυετή εμπειρία στην έρευνα, ο Καθηγητής Κουμενής και η ομάδα του έχουν κάνει σημαντικές ανακαλύψεις, όπως η χρήση ακτινοβολίας πρωτονίων σε μορφή FLASH για θεραπείες καρκίνου, και έχουν ως στόχο τη συνεργασία και την ανάπτυξη του ερευνητικού δυναμικού στην Κύπρο. Συνδιοργανωτές, επίσης είναι και η Βιολογική Εταιρεία Κύπρου (ΒΕΚ), την οποία εκπροσωπεί η Δρ Μαρία Α. Τσιάρλη, Πρόεδρος της Επιτροπής Έρευνας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ΒΕΚ, ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Μηχανολογίας και Κατασκευαστικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, Τριαντάφυλλος Στυλιανόπουλος και η κα Ερατώ Στυλιανού-Μαρκίδου, ιατροφυσικός του Ογκολογικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου.
Η Κύπρος ως σημαντικό κέντρο ογκολογικής έρευνας και θεραπείας του καρκίνου
Με αφορμή την κάθοδο στην Κύπρο πολλών επιστημόνων από κορυφαία ιδρύματα για το εν λόγω Συνέδριο, έγινε μια ουσιαστική συνομιλία με τον Καθηγητή Κουμενή, ο οποίος απάντησε σε αρκετά ερωτήματα, διαφωτίζοντάς μας ευρύτερα τόσο για το Συνέδριο όσο και για τις τελευταίες εξελίξεις γύρω από το θέμα του καρκίνου. 
Ποιος είναι ο βασικός στόχος του συνεδρίου «Tumor Microenvironment and Cell Stress» και πώς πιστεύετε ότι θα συμβάλει στην πρόοδο της έρευνας για τον καρκίνο;
Καταρχήν, ευχαριστώ πολύ για την τιμή που μου κάνετε να εκθέσω τις απόψεις μου και την ευκαιρία προβολής του συνεδρίου αυτού. Το TMCS2024 είναι το 10ο στη σειρά με θέμα το μικροπεριβάλλον του καρκίνου. Ξεκίνησε το 2011 με ένα συνέδριο στην Κρήτη (Aegean Conferences) και για πρώτη φορά καταφέρνουμε να το φέρουμε στην Κύπρο που είναι ουσιαστικά και το μέρος από το οποίο κατάγομαι. Στόχος του είναι να φέρει κοντά καταξιωμένους επιστήμονες, αλλά και νεαρούς φοιτητές, ειδικευόμενους στον τομέα της έρευνας και πρωτοποριακής θεραπείας για τον καρκίνο για να ανταλλάξουν ιδέες, να προβάλουν την εργασία τους στους συναδέλφους τους και να λάβουν κριτική προτού καν δημοσιευτούν τα αποτελέσματα. Τέτοια συνέδρια αποτελούν σημαντικό και αναντικατάστατο βήμα στην πρόοδο της έρευνας. Πολλές νέες ιδέες και σημαντικές συνεργασίες μεταξύ ερευνητικών ομάδων ξεκινούν από τέτοια συνέδρια.
Η έρευνά σας εστιάζει στη χρήση ακτινοβολίας πρωτονίων για τη θεραπεία του καρκίνου. Μπορείτε να μας εξηγήσετε ποια είναι τα βασικά πλεονεκτήματα αυτής της μεθόδου σε σχέση με τις παραδοσιακές θεραπείες;
Η ραδιοθεραπεία τώρα είναι ένας από τους τρεις κύριους πυλώνες της θεραπείας κατά του καρκίνου (οι άλλοι δύο είναι η χημειοθεραπεία με ή χωρίς ανοσοθεραπεία και η χειρουργική αφαίρεση όγκων). Συνήθως ο ασθενής μπορεί να λάβει συνδυασμό αυτών. Η ραδιοθεραπεία χρησιμοποιείται πάνω από ένα αιώνα για αυτό το σκοπό. Όταν μιλάμε για ραδιοθεραπεία, εννοούμε την χρησιμοποίηση ακτινών από σωματίδια μεγάλης ενέργειας που στοχεύουν στους όγκους για να καταστρέψουν το γενετικό υλικό (DNA), να το σκοτώσουν ή να σταματήσουν τον πολλαπλασιασμό του. Δίνεται σε πολλά κλάσματα (συνεδρίες), οι οποίες κυμαίνονται από τρείς έως τέσσερεις μέχρι και 40 που διαρκούν 5-10 λεπτά η κάθε μία, δηλαδή η θεραπεία μπορεί να διαρκέσει μέχρι και ένα με ενάμιση μήνα. Η πλέον διαδεδομένη μορφή ραδιοθεραπείας συνίσταται από ακτίνες Χ μεγάλης ενέργειας από γραμμικούς επιταχυντές (τα λεγόμενα linear accelerators ή Linacs). Τώρα, η ραδιοθεραπεία με ακτίνες πρωτονίων συνιστάται από πυρήνες υδρογόνου, οι οποίοι επιταχύνονται με κυκλικούς επιταχυντές και κατευθύνονται στους στερεούς όγκους. Είναι σχετικά πιο πρόσφατη ανακάλυψη και θεραπεία (από τα μέσα της δεκαετίας του ΄60) και εκείνο που προσφέρουν είναι μια περισσότερο ακριβής εναποθέτηση της ενέργειας στα καρκινικά κύτταρα παρά σε φυσιολογικούς ιστούς. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις φυσικές ιδιότητες των πρωτονίων, οι οποίες μπαίνουν στο σώμα, εναποθέτουν την ενέργειά τους στον όγκο και σταματούν (δηλαδή δεν έχουν δόση εξόδου). Αυτό βοηθάει πολύ στην θεραπεία όγκων κοντά σε κρίσιμους ιστούς και όργανα, όπως ο νωτιαίος μυελός, το οπτικό νεύρο, ο εγκέφαλος, η καρδιά, κλπ. Θεωρητικά λοιπόν, προσφέρουν την ίδια αποτελεσματικότητα με τις ακτίνες Χ με λιγότερες παρενέργειες. Αρκετές κλινικές μελέτες έχουν αρχίσει να επιβεβαιώνουν αυτές τις θεωρίες και η χρήση τους επεκτείνεται σημαντικά κάθε χρόνο. Υπάρχουν 105 κέντρα παγκόσμια, 30 στην Ευρώπη (ΗΒ, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία Γερμανία, αλλά και Τσεχία, Γεωργία, Αίγυπτος), άρχισε και η κατασκευή σε Βουλγαρία και Ισραήλ. Μια μικρή επιστημονική ομάδα προωθεί τελευταία την ιδέα της εγκατάστασης του πρώτου κέντρου πρωτονίων στην Κύπρο και την Ελλάδα και ελπίζουμε η προσπάθειά μας στεφθεί με επιτυχία μέσα στα επόμενα δυο με τρία χρόνια. Αρκετοί ασθενείς από Κύπρο και Ελλάδα φεύγουν για το εξωτερικό κάθε χρόνο για θεραπεία με πρωτόνια. Πιστεύουμε ότι οι ασθενείς αυτοί θα μπορούν να λαμβάνουν την θεραπεία πλέον εδώ.
Η κατανόηση του μικροπεριβάλλοντος του όγκου έχει αρχίσει να αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον καρκίνο. Ποιες είναι οι κύριες ανακαλύψεις στον τομέα αυτόν και πώς επηρεάζουν τις θεραπευτικές προσεγγίσεις;
Το μικροπεριβάλλον του όγκου διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη γένεση, εξέλιξη και μετάσταση του όγκου, καθώς και στην ανταπόκρισή του στη θεραπεία του. Όταν λέμε «Μικροπεριβάλλον Όγκων» αναφερόμαστε σε άλλα, μη κακοήθη κύτταρα που περιβάλλουν τον όγκο και παρέχουν υποστήριξη ή καταπολεμούν τον όγκο. Αυτά περιλαμβάνουν κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος (αντι- ή προ-ογκογενετικά), τους ινοβλάστες, καθώς και ουσίες που παράγονται ή εκκρίνονται από αυτά τα κύτταρα, όπως οι κυτοκίνες και το κολλαγόνο. Τις τελευταίες δυο δεκαετίες, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι αυτό το περιβάλλον είναι τόσο σημαντικό όσο και η γενετική σύνθεση των ίδιων των καρκινικών κυττάρων. Για παράδειγμα, τα καρκινικά κύτταρα πρέπει να ξεπεράσουν και να τις ανασταλτικές επιδράσεις του ανοσοποιητικού μας συστήματος για να αναπτυχθούν και να εξαπλωθούν. Αντιστρόφως, εάν ενισχύσουμε το ανοσοποιητικό μας σύστημα με συγκεκριμένα φάρμακα, μπορούμε να τονώσουμε εκ νέου αυτά τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος για να καταπολεμήσουν τους όγκους.
Ποια είναι τα πιο πρόσφατα ερευνητικά αποτελέσματα της ομάδας σας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας και ποια από αυτά θεωρείτε ότι θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην κλινική πράξη τα επόμενα χρόνια;
Με την ομάδα μου εργαζόμαστε σε δυο κυρίως θέματα. Από τη μία μελετούμε σε μοριακό επίπεδο την βιολογία των καρκινικών κυττάρων για να καταλάβουμε τους μηχανισμούς που τους επιτρέπει να πολλαπλασιάζονται και να εξαπλώνονται (δηλαδή να κάνουν μετάσταση). Το άλλο θέμα αφορά την χρησιμοποίηση καινοτόμων μορφών ραδιοθεραπείας όπως είναι οι δέσμες πρωτονίων. Στον πρώτο τομέα, δείξαμε ότι μια κατηγορία φυσιολογικών κυττάρων στο μικροπεριβάλλον του όγκου που ονομάζονται μυοϊνοβλάστες, ενεργοποιούνται από πιέσεις στο περιβάλλον και αρχίζουν να εκκρίνουν πολύ κολλαγόνο. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί την παραγωγή νέων αιμοφόρων αγγείων που φέρνουν περισσότερο οξυγόνο στον όγκο και επίσης προάγουν την μεγέθυνση και την μετάστασή του. Έχουμε επίσης εντοπίσει μια πρωτεΐνη που ονομάζεται ATF4, η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στην διαδικασία αυτή. Τώρα, οι προσπάθειές μας εστιάζονται στο να στοχεύουμε την ATF4 για να σταματήσουμε αυτή τη διαδικασία. Στον δεύτερο τομέα, εγώ και η ομάδα μου, προωθούμε μελέτες της νέας μορφής ακτινοθεραπείας της λεγόμενης FLASH Proton Therapy. Η μορφή αυτή βασίζεται στην χορήγηση όλης της δόσης ακτινοβολίας σε 1-5 κλάσματα που το κάθε ένα διαρκεί λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο, δηλαδή μιλάμε για συνολικό χρόνο θεραπείας από μια μέρα με μια εβδομάδα. Πειραματικές μελέτες σε πειραματόζωα και κατοικίδια ζώα με καρκίνο έχουν δείξει πως αυτό μειώνει σε αρκετό βαθμό τις παρενέργειες από την ακτινοβολία, π.χ. καταστροφή επιθηλιακών κυττάρων που οδηγούν σε παθήσεις των βλεννογόνων αδένων, ξηροστομία και δυσφαγία, ίνωση στο έντερο και την καρδιά με αποτέλεσμα την μη αποτελεσματική λειτουργία των οργάνων σε βάθος χρόνου κλπ. Έχουν αρχίσει ήδη κλινικές μελέτες σε αυτή την μορφή θεραπείας σε ανθρώπους και εμείς (η ομάδα μου και οι ακτινολόγοι γιατροί) στο Πανεπιστήμιό μου, θα αρχίσουμε μέσα στους επόμενους 4 με 5 μήνες, αφού πάρουμε έγκριση από τον Οργανισμό Φαρμάκων των ΗΠΑ.
Τι μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στους νέους επιστήμονες που επιθυμούν να ασχοληθούν με την έρευνα στον τομέα της ογκολογίας; Ποιες δεξιότητες θεωρείτε απαραίτητες για την επιτυχία στον συγκεκριμένο τομέα;
Ο καρκίνος θα είναι μαζί μας για πολύ καιρό. Είναι ένα αναπόφευκτο γεγονός της ζωής. Στόχος είναι να μετατραπεί σε μια χρόνια, διαχειρίσιμη ασθένεια. Έτσι, εάν οι νέοι ενδιαφέρονται για βιοϊατρική έρευνα ως καριέρα, ο τομέας της ογκολογίας είναι μία πολύ καλή επιλογή. Πιστεύω ότι τις επόμενες δύο δεκαετίες, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι ζουν πολλά χρόνια με καρκίνο, σημαντικοί τομείς θα είναι η ελαχιστοποίηση της βλάβης στους φυσιολογικούς ιστούς και μείωση της τοξικότητας από θεραπείες.
Με δεδομένο ότι το συνέδριο αυτό γίνεται για πρώτη φορά στην Κύπρο, ποιες ευκαιρίες βλέπετε για την ανάπτυξη της επιστημονικής κοινότητας στο νησί όσον αφορά την έρευνα κατά του καρκίνου; Ήδη στην Κύπρο υπάρχουν αρκετές αξιόλογες ομάδες που ασχολούνται με την έρευνα σχετικά με τον καρκίνο. Σε αυτές περιλαμβάνονται ομάδες του Πανεπιστημίου Κύπρου, του Κυπριακού Ινστιτούτου Ερευνών για τον Καρκίνο (CCRI), του Ινστιτούτου Νευρολογίας & Γενετικής, του Γερμανικού Ογκολογικού Κέντρου και του Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου. Πρόσθετες προσπάθειες έχουν ξεκινήσει σε ιδιωτικά Πανεπιστήμια, όπως το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο. Η πρόκληση είναι να υπάρξει σωστός συντονισμός τέτοιων προσπαθειών, να ενισχυθεί η συνεργασία και να καθιερωθεί η Κύπρος ως σημαντικό κέντρο ογκολογικής έρευνας και θεραπείας του καρκίνου.
Πιστεύετε ότι η Κύπρος έχει το δυναμικό να διαδραματίσει σημαντικότερο ρόλο σε αυτόν τον τομέα διεθνώς; Πράγματι, η Κύπρος μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ογκολογική έρευνα παγκοσμίως. Πρώτον, έχει εξαιρετικούς επιστήμονες που εργάζονται ήδη σε αυτόν τον τομέα σε διεθνή ιδρύματα. Είναι σημαντικό επίσης ότι έχει ευφυείς και ενθουσιώδεις νέους που θέλουν να εισέλθουν στην επιστημονική έρευνα – αυτό το διαπιστώνω από τις πολλαπλές αιτήσεις στο Πανεπιστήμιό μου και συζητώντας μαζί τους σε διάφορα συνέδρια. Όσον αφορά τις υποδομές, όπως προανέφερα, υπάρχουν αρκετές βασικές εγκαταστάσεις. Αυτές φυσικά πρέπει να αναπτυχθούν και να ενισχυθούν περαιτέρω. Τέλος, λόγω της κεντρικής θέσης της Κύπρου στη Μέση Ανατολή και της συμμετοχής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επιτρέπεται η πρόσβαση σε σημαντικά χρηματοδοτικά προγράμματα, προσφέροντας δυνατότητες για την προσέλκυση ταλέντων από το εξωτερικό για να εργαστούν και να ζήσουν εδώ και συνάμα να συνδράμουν σε έρευνα υψηλής ποιότητας.
Ποια είναι τα βασικά εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν για να ενισχυθεί η ερευνητική συνεργασία και τι θα μπορούσε να κάνει η Κύπρος για να προσελκύσει περισσότερα επιστημονικά προγράμματα και χρηματοδότηση για έρευνες στον τομέα της ογκολογίας;
Πιστεύω πως, όπως όλη η επιστημονική έρευνα έτσι και η έρευνα για τον καρκίνο πρέπει να υποστηριχθεί από το κράτος και ιδιωτικούς φορείς. Είναι, νομίζω, θέμα επιλογών και αποφάσεων. Θέλουμε τη χώρα μας να είναι απλώς τουριστικός προορισμός, με όλα τα αρνητικά που αυτό εξυπακούει, όπως π.χ. τον υπερτουρισμό, την περιβαλλοντική ρύπανση και την πλήρη εξάρτηση από τα πολιτικοοικονομικά δεδομένα της στιγμής ή θέλουμε να διαφοροποιήσουμε την οικονομία μας και να αναπτύξουμε καλύτερες ευκαιρίες για έξυπνους, νέους επιστήμονες που μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην υγεία των ανθρώπων και συνάμα να καταστήσουμε την Κύπρο κέντρο έρευνας και ιατρικού τουρισμού στην ευρύτερη περιοχή;
Ποιο είναι το όραμά σας για το μέλλον της θεραπείας του καρκίνου; Πιστεύετε ότι βρισκόμαστε κοντά σε σημαντικές ανακαλύψεις που θα αλλάξουν ριζικά τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον καρκίνο;
Τις τελευταίες δυο δεκαετίες της επιστημονικής μου καριέρας, έχω δει τεράστια πρόοδο στην κατανόηση του καρκίνου ως ασθένειας και στην ανάπτυξη νέων διαγνωστικών εργαλείων και καινοτόμων θεραπειών. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι τα ποσοστά θανάτου από ορισμένους καρκίνους έχουν μειωθεί σημαντικά, ενώ άλλοι που θεωρούνταν ανίατοι, αντιμετωπίζονται τώρα με σημαντικές βελτιώσεις στα ποσοστά επιβίωσης 5 και 10 ετών. Σημαντικές πρόοδοι στην αξιοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος για την επίθεση σε καρκίνους, η ανάπτυξη «έξυπνων» φαρμάκων και καλύτεροι τρόποι στόχευσης της ακτινοθεραπείας είναι, πιστεύω, από τις πιο εντυπωσιακές εξελίξεις. Επιπλέον, η πρωτοποριακή ανάπτυξη αποτελεσματικών φαρμάκων κατά της παχυσαρκίας τα τελευταία πέντε χρόνια θα επιφέρει αναμφίβολα περαιτέρω μείωση των ποσοστών νέων καρκίνων στο εγγύς μέλλον. Άρα, οδεύουμε αργά αλλά σταθερά προς την μετατροπή του καρκίνου σε μια ασθένεια που θα μπορεί ο ασθενής να ζήσει αρκετά χρόνια μαζί της, όπως είναι τώρα διάφορες λοιμώξεις και χρόνιες παθήσεις, π.χ. η υπέρταση. Αυτό είναι το «όνειρό» μου, καθώς πιστεύω πως είναι όνειρο και για κάθε επιστήμονα που εργάζεται σε αυτό τον τομέα.
Από σήμερα, 28 Οκτωβρίου μέχρι και τις 2 Νοεμβρίου 2024, τα βλέμματα είναι στραμμένα στην Πάφο, εκεί όπου έχει συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός διακεκριμένων ειδικών στον τομέα της βιολογίας, της ογκολογίας και αντιμετώπισης του καρκίνου για να συζητήσουν πρωτοποριακές ανακαλύψεις και νέες τεχνολογίες που έχουν τη δυνατότητα να ανοίξουν νέους δρόμους για θεραπευτική παρέμβαση. Στο συνέδριο υπάρχουν επίσης εκθεσιακοί χώροι, όπου οι συμμετέχοντες θα μπορούν να παρακολουθήσουν παρουσιάσεις και να λάβουν μέρος σε συζητήσεις με κορυφαίους ερευνητές, συμβάλλοντας στη δημιουργία νέων συνεργασιών στον τομέα της ογκολογίας και της βιολογίας.
Πηγή: Philenews
