Table of Contents
Λίγες ημέρες πριν από την εκπνοή του 2024, ο παγκόσμιος Τύπος κατέγραφε την είδηση πως εκτός της ημερολογιακής προόδου που έρχεται με το 2025 συντελείται και μία ακόμη – μάλλον ακόμα πιο σημαδιακή – αλλαγή: η γενεαλογική. Η γενιά Alpha (δηλαδή οι πολίτες που γεννήθηκαν μεταξύ του 2010 και του 2024) αναμένεται να παραδώσει εφέτος τη σκυτάλη στη γενιά Beta.
Το νέο αυτό είδος ανθρώπου που θα γεννηθεί μεταξύ της τρέχουσας χρονιάς και του 2039 και που πιθανότατα θα ζήσει έως τις πρώτες δεκαετίες του 22ου αιώνα θα έχει μια θεμελιώδη, κοινή αναφορά. Θα μεγαλώσει έχοντας αντί γάλακτος στο μπιμπερό της όχι απλώς το Διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα, αλλά την τεχνητή νοημοσύνη.
Θα ενσαρκώσει, με άλλα λόγια, ένα νέο, υβριδικό είδος ανθρώπου, από εκείνα που οι Millennials, η γενιά X και οι Boomers παρακολουθούσαν κάποτε ως φουτουριστικά, ενίοτε και δυστοπικά σενάρια μέσα από την κινηματογραφική και την τηλεοπτική αφήγηση.
Πρώτες απαγορεύσεις
Σε αυτό το φόντο, οι παρενέργειες των πρώτων σταδίων μιας διαγεγραμμένης πορείας έχουν ήδη εμφανιστεί, με την ανθρωπότητα να συζητεί ολοένα και πιο έντονα τον περιορισμό της χρήσης των social media και εν γένει του Internet από τους ανηλίκους. Στις 29 Νοεμβρίου του 2024 η Αυστραλία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που θεσμοθέτησε την απαγόρευση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε πολίτες ηλικίας κάτω των 16 ετών.
Μάλιστα, μέσω του Online Safety Amendment (Τροπολογία για την Ασφάλεια στο Διαδίκτυο), η κυβέρνηση του Αντονι Αλμπανίζι υποχρεώνει τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης να μπλοκάρουν την πρόσβαση σε πολίτες νεαρότερους των 16 χρόνων, επισύροντας σε περίπτωση μη τήρησης του νόμου χρηματικές ποινές ύψους έως 30 εκατομμυρίων ευρώ.
Η γαλλική εκδοχή
Το σκληρό αλλά απαραίτητο, όπως το χαρακτήρισαν οι αυστραλοί Εργατικοί, νομοσχέδιο, που θα εξειδικευθεί εντός του έτους και θα εφαρμοστεί από τον επόμενο χρόνο, χαιρέτισε στα τέλη Νοεμβρίου και η πρώην πλέον υπουργός Παιδείας της Γαλλίας Αν Ζενετέ. Υπενθυμίζεται ότι με πρωτοβουλία της κυβέρνησης Μακρόν από τον Ιούλιο του 2023 οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης οφείλουν να απαγορεύουν την πρόσβαση σε γάλλους πολίτες ηλικίας μικρότερης των 15 ετών, εκτός και εάν αποφασίσουν διαφορετικά οι γονείς τους.
Στην πραγματικότητα βέβαια το μέτρο παραμένει ανεφάρμοστο, αφού στη χώρα δεν υπάρχει επίσημος τρόπος πιστοποίησης της ηλικίας των χρηστών. Κοινώς όσο δηλώσεις τόσο είσαι για τα κοινωνικά δίκτυα.
Αυτή τη στρέβλωση φιλοδοξεί να αντιμετωπίσει και μάλιστα με δραστικό τρόπο η πρωτοβουλία του ελληνικού υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης που αφορά τη χρήση των social media και την πρόσβαση στο Διαδίκτυο από εφήβους και ανηλίκους και θα αναπτυχθεί σε δύο φάσεις. Ηδη από την εβδομάδα που μας πέρασε τέθηκε σε λειτουργία η σελίδα Parco.gov.gr μέσω της οποίας οι γονείς μπορούν να ενημερώνονται σχετικά με εργαλεία γονικού ελέγχου στα κινητά τηλέφωνα των ανηλίκων τα οποία είναι ήδη διαθέσιμα.
Ο αρμόδιος υπουργός Δημήτρης Παπαστεργίου εξηγεί στο «Βήμα» ότι «αυτό που κάνουμε στην πραγματικότητα είναι να ανοίξουμε τη συζήτηση με τις πλατφόρμες και τον διάλογο με την κοινωνία. Ο γονικός έλεγχος δεν είναι κάτι καινούργιο. Πρόκειται για υπηρεσίες που υπάρχουν ήδη στα κινητά μας και παρέχονται σε όλες τις πλατφόρμες – είτε iOS είτε Android – προκειμένου οι γονείς να μπορούν να έχουν έλεγχο για τις εφαρμογές που χρησιμοποιεί το παιδί ή ο έφηβος, τις ώρες που περνά στο Διαδίκτυο κ.λπ. Το Internet είναι ακόμα ένα αρρύθμιστο πεδίο. Γι’ αυτό και μόνα τους τα λειτουργικά συστήματα έχουν δημιουργήσει αυτές τις υπηρεσίες γονικού ελέγχου. Ομως ακόμα και αυτές οι βασικές ρυθμίσεις δεν είναι τόσο γνωστές σε πολλούς, γι’ αυτό και θεωρήσαμε πως πρέπει να τις παρουσιάσουμε με έναν απλό και εύληπτο τρόπο».
Ομως, όπως επισημαίνει ο κ. Παπαστεργίου, ο γονικός έλεγχος από μόνος του δεν αρκεί. Το ζήτημα είναι όχι μόνο σε ποια sites ή εφαρμογές έχει πρόσβαση ένας ανήλικος, αλλά κυρίως τι περιεχόμενο παρακολουθεί και καταναλώνει. Και εκεί η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο τους γονείς αλλά επιμερίζεται και στις πλατφόρμες.
Επιβεβαίωση ηλικίας
«Δεν θέλουμε να μπούμε ανάμεσα στα παιδιά και στους γονείς, αλλά να σταθούμε δίπλα τους. Το δεύτερο και πιο σημαντικό εργαλείο που προετοιμάζουμε είναι το Kids Wallet. Αυτό το application θα κάνει αφενός απλούστερη τη διαδικασία του γονικού ελέγχου, αφετέρου, που είναι και το μείζον, θα επιβεβαιώνει την ηλικία του χρήστη.
Ο γονέας θα δηλώνει ότι η συγκεκριμένη συσκευή (κινητό ή τάμπλετ) χρησιμοποιείται από το παιδί του και η ηλικία θα αντλείται απευθείας από το μητρώο πολιτών. Από εκεί και μετά ο γονέας θα δηλώνει πού και για πόσο θα μπορεί να σερφάρει το παιδί, όμως πλέον και οι πλατφόρμες θα είναι υποχρεωμένες να παρέχουν υλικό κατάλληλο για ανηλίκους, αφού θα γνωρίζουν την ακριβή ηλικία του χρήστη». Στόχος είναι τα κινητά τηλέφωνα να έχουν στο εγγύς μέλλον προεγκατεστημένο το Kids Wallet στο λογισμικό τους.
Στην πραγματικότητα, με την επιβεβαίωση της ηλικίας μέσω του μητρώου πολιτών θα αποδομηθεί η βασική πρόφαση που προβάλλουν έως τώρα οι πλατφόρμες, πως δηλαδή δεν μπορούν με βεβαιότητα να γνωρίζουν την πραγματική ηλικία των χρηστών τους. Η αλήθεια είναι βέβαια πως ακόμα και σήμερα οι αλγόριθμοί τους μπορούν να ξέρουν με σχετική ακρίβεια εάν κάποιος είναι ανήλικος ή ενήλικος, βάσει του περιεχομένου που τον ενδιαφέρει και καταναλώνει.
Αλλωστε και μέσω της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, του Digital Services Act (DSA) που τέθηκε σε πλήρη εφαρμογή από τον Φεβρουάριο του 2024, οι πλατφόρμες είναι υποχρεωμένες να παρέχουν περιεχόμενο κατάλληλο για χρήστες κάτω των 18 ετών και να μην εξεργάζονται προσωπικά δεδομένα χρηστών κάτω των 16 ετών χωρίς προηγούμενη γονική συναίνεση.
Τα μέτρα εντός της ΕΕ
Το ελληνικό πείραμα πάντως φαίνεται πως θα μπορούσε να δώσει λύση σε ένα πανευρωπαϊκό ζήτημα που καθεμία από τις 27 χώρες-μέλη της ΕΕ προσπαθεί να αντιμετωπίσει με διαφορετικούς τρόπους. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, ορίζονται τα 14 έτη ως ηλικία ψηφιακής ενηλικίωσης, στο Βέλγιο και στη Νορβηγία τα 13, στη Γερμανία τα 16, ενώ από τον Ιανουάριο του 2024 η Ολλανδία απαγόρευσε καθολικά τη χρήση των κινητών τηλεφώνων στις αίθουσες διδασκαλίας των σχολείων. Σημειώνεται πως και οι εταιρείες-κολοσσοί των κοινωνικών δικτύων δείχνουν να αφουγκράζονται την αγωνία των κοινωνιών, με πρωτοβουλίες όπως για παράδειγμα το Instagram για εφήβους, το οποίο η Meta λάνσαρε μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Μια αναμφίβολα ξεκάθαρη θέση αναφορικά με το εάν τα κοινωνικά δίκτυα είναι μια σύγχρονη ευλογία ή απλώς μια καμουφλαρισμένη διανοητική ευλογιά πήρε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μέσω του διευθυντή του για την Ευρώπη Χανς Κλούγκε μόλις τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε. «Χρειαζόμαστε άμεση και συνεχή δράση για να βοηθήσουμε τους εφήβους να σταματήσουν την ενδεχομένως βλαπτική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η οποία έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί σε κατάθλιψη, παρενόχληση, άγχος και μέτριες σχολικές επιδόσεις» τόνισε μεταξύ άλλων ο βέλγος ειδικός της δημόσιας υγείας παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας για τη χρήση των κοινωνικών δικτύων και του gaming από εφήβους σε Ευρώπη, Κεντρική Ασία και Καναδά.
Εκρηξη στην κατάχρηση
Η μελέτη, που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 280.000 εφήβων ηλικίας 11, 13 και 15 ετών από 44 χώρες, κατέδειξε πως από το 2018 έως το 2022 υπήρξε αύξηση στη λεγόμενη προβληματική χρήση, δηλαδή την κατάχρηση, των κοινωνικών δικτύων από το 7% στο 11%. Το 36% των ανηλίκων δήλωσε πως βρίσκεται διαρκώς συνδεδεμένο με το δίκτυο για να επικοινωνεί με φίλους και συμμαθητές, ενώ το ποσοστό αγγίζει το 44% για τα κορίτσια ηλικίας 15 ετών.
Το ένα τρίτο των ερωτηθέντων απάντησε ακόμα πως ασχολείται με κάποιο video game καθημερινά, ενώ το 22% του συνόλου παραδέχτηκε πως δαπανά τουλάχιστον τέσσερις ώρες ημερησίως στο gaming. Ειδικά για την Ελλάδα το ποσοστό των έφηβων χρηστών που έχουν προβληματική σχέση με τα κοινωνικά δίκτυα αγγίζει το 13% (1 στους 8), το ένα τρίτο των 13χρονων και 15χρονων κοριτσιών δηλώνει πως επικοινωνεί αδιάκοπα με τους φίλους του μέσω εφαρμογών, ενώ τα κορίτσια φαίνεται πως χρησιμοποιούν σημαντικά περισσότερο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τα συνομήλικά τους αγόρια.
Τα αποτελέσματα μελετών έγκριτων ακαδημαϊκών και ερευνητικών οργανισμών συντείνουν πως το αποτύπωμα της υπερχρήσης του Διαδικτύου και ειδικά των κοινωνικών δικτύων έχει πια χειροπιαστό αποτύπωμα στην πνευματική και ψυχική υγεία των εφήβων. Σύμφωνα με έρευνα του University College London που έγινε σε δείγμα 13.000 εφήβων, είχε διάρκεια τρία χρόνια και δημοσιεύτηκε το 2019 στο «Lancet», οι νέοι με τη μεγαλύτερη έκθεση στα social media ήταν εκείνοι που αντιμετώπιζαν σοβαρές διαταραχές ύπνου, είχαν δεχτεί κάποιο είδος διαδικτυακού εκφοβισμού και είχαν μειωμένη διάθεση για οποιαδήποτε φυσική δραστηριότητα.
Πλέον η υπόθεση πως η ζωή στον παράλληλο κόσμο των social media επιδρά στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου αρχίζει να μετασχηματίζεται σε βεβαιότητα. Τον Ιανουάριο του 2023 το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας ανακοίνωσε τα αποτελέσματα τριετούς μελέτης που πραγματοποίησε σε 169 αμερικανούς εφήβους. Για πρώτη φορά οι ερευνητές διαπίστωσαν μέσω της χρήσης μαγνητικής τομογραφίας την υπερευαισθησία περιοχών του εγκεφάλου στους νέους με τα μεγαλύτερα συμπτώματα εθισμού στο Διαδίκτυο. Ισως τελικά το περίφημο «σάπισμα του εγκεφάλου» που εισήγαγε στη δημόσια συζήτηση το Λεξικό της Οξφόρδης ως λέξη του 2024 να μην είναι απλώς ευφημισμός αλλά μια νέα πανδημία.
«Εχω συμμαθήτριες που πριν έρθουν στο σχολείο κάνουν δυο και τρεις αναρτήσεις»
«Εγώ δεν ενδιαφέρομαι πλέον σχεδόν καθόλου για τα σόσιαλ μίντια, τουλάχιστον στη μορφή που τα συζητάτε» λέει ο 17χρονος Μάριος, που παρακολουθεί τη συζήτηση που έχει ξεκινήσει για το θέμα από απόσταση. «Εχω βέβαια κινητό τηλέφωνο από τα 14 χρόνια μου και όλο αυτό το χρονικό διάστημα έως και σήμερα ήταν στο όνομα της μητέρας μου που είχε δύο διαφορετικούς λογαριασμούς, οπότε εγώ δεν είχα ποτέ κάποιον περιορισμό στη χρήση του, πλην των κανόνων που βάζαμε εμείς στην οικογένειά μας, που, μεταξύ μας, σχεδόν πάντα τους παραβίαζα».
Ο ίδιος μιλάει με μια ωριμότητα αναντίστοιχη με την ηλικία του, φαίνεται να αντιλαμβάνεται πλήρως τη λογική των περιορισμών και του ελέγχου που ζητείται από την πολιτεία αλλά και τους «μεγάλους» για την προστασία της ψυχικής υγείας των εφήβων και επιβεβαιώνει ότι πράγματι πολλοί φίλοι του είναι ήδη «καμένοι».
Στη χρονιά του όμως, τη χρονιά των πανελλαδικών εξετάσεων, όλα αυτά μπαίνουν σε διαφορετική τροχιά. Για τις ηλικίες των 14, 15 ή 16 συμφωνεί ότι τα προβλήματα με τη χρήστη του Διαδικτύου είναι μεγάλα και πολλά παιδιά χρειάζονται πραγματικά βοήθεια. Κρίνει ωστόσο ότι οι απαγορεύσεις δεν έχουν καμία αξία γιατί από μόνες του προκαλούν διάθεση να τις παραβιάσεις, κρίνει ακόμη πιο λάθος τις απειλές σε βάρος των γονέων που φέρνουν επιπλέον ένταση στα σπίτια και μεταξύ των οικογενειών και λέει ότι η λύση μάλλον είναι μία: εντατικά προγράμματα ενημέρωσης μέσα στα σχολεία, «ώστε να κρίνουμε εμείς αν το θέλουμε αυτό η όχι. Αφού όμως καταλάβουμε όλη την αλήθεια».
Ο ίδιος μπαίνει πλέον μόνο σε κοινότητες με chats (ομάδες συνομιλιών) που συνδέονται με τα online παιχνίδια που παίζει, ενώ χρησιμοποιεί το Instagram μόνο για να ανταλλάξει μηνύματα με τους φίλους του για τα ραντεβού τους. Σπάνια ασχολείται ιδιαίτερα με το περιεχόμενό του ως κοινωνικού δικτύου. Λέει ότι η εξάρτηση έρχεται μόνο με τη συναισθηματική σύνδεση με εκείνους που θεωρείς φίλους σου μέσα στις online κοινότητες, όταν μπαίνεις στο Διαδίκτυο μόνο για να τους «συναντήσεις» ή να παίξεις μαζί τους.
Η Αλεξάνδρα Π. είναι 16 ετών, μαθήτρια στην Α’ Λυκείου. Οπως λέει «όλες οι φίλες μου και οι συμμαθητές μου έχουν λογαριασμούς στο Instagram και στο TikTok. Τα κορίτσια προτιμούν περισσότερο το Instagram, τα αγόρια το TikTok. Εχω συμμαθήτριες που έχουν λογαριασμούς με πολλούς ακολούθους. Εγώ έχω μόνο 850. Μου αρέσει να ανεβάζω φωτογραφίες από τις διακοπές μου ή τις βόλτες που βγαίνουμε με φίλους.
Οι γονείς μου δεν έχουν και μεγάλη σχέση με το Διαδίκτυο και τα social. Βέβαια μου δίνουν συμβουλές και κάποιες φορές με μαλώνουν όταν με βλέπουν να είμαι πολύ απορροφημένη και να ανταλλάσσω μηνύματα με φίλους μου ή να παρακολουθώ βιντεάκια». Και τα νέα μέτρα; «Είχαμε την εντύπωση ότι θα μας απαγορεύσουν εντελώς να έχουμε λογαριασμούς στα social. Αλλά μάλλον δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Σε γενικές γραμμές είναι αλήθεια ότι πολλά παιδιά στην ηλικία μου είναι πραγματικά εθισμένα. Εχω συμμαθήτριες που πριν έρθουν στο σχολείο κάνουν δυο και τρεις αναρτήσεις. Ομως πρέπει να καταλάβουν ότι για εμάς τους νέους όλα αυτά τα μέσα είναι σημαντικό μέρος της ζωής μας. Μεγαλώσαμε με αυτά».
«Εγώ δεν ασχολούμαι τόσο πολύ με τα social, αλλά μου αρέσει να παίζω παιχνίδια με άλλους παίκτες» λέει ο Νικόλας, 17 ετών. «Μπορεί και να ξενυχτήσω όταν δεν έχω σχολείο σε ένα από αυτά τα παιχνίδια. Πάντως, όσο και να λένε ότι θα μας απαγορεύσουν τα social, δεν νομίζω ότι μπορούν να το καταφέρουν. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ξεπεράσει κάποιος τις απαγορεύσεις και οι περισσότεροι γονείς είναι άσχετοι με το θέμα» συνεχίζει ο Νικόλας. «Οι περισσότεροι φίλοι μου είναι φανατικοί με το TikTok. Οι φίλες μου είναι κολλημένες με το Instagram. Ανεβάζουν φωτογραφίες τους με πολλά φίλτρα. Μερικές φορές εμείς τα αγόρια τις κοροϊδεύουμε».
Ο Αρης είναι 14 ετών. Οπως εξηγεί, έχει λογαριασμό στο Instagram και στο WhatsApp. «Από αυτά ξοδεύω περισσότερο χρόνο στο Instagram. Κάθε μέρα είμαι μέσα στο Instagram περίπου μιάμιση ώρα. Οι γονείς μου είναι αυστηροί και δεν με αφήνουν να είμαι περισσότερο. Νομίζω ότι είναι σωστό αυτό γιατί πολλά παιδιά είναι εθισμένα με τα social και καλό είναι να γίνει μια προσπάθεια να περιοριστεί η χρήση τους».
«Εχω τρία παιδιά, ένα 14 ετών και δύο 12 ετών. Αν τους αφήσω θα είναι νυχθημερόν στο Internet. Στις διακοπές τούς βάζω ένα όριο μέχρι τέσσερις ώρες, σε συνεννόηση και με τον πατέρα τους. Είμαστε και οι δύο εκπαιδευτικοί, έχουμε ψάξει πολύ το θέμα και πάλι δυσκολευόμαστε να διατηρήσουμε αυτό το ωράριο» λέει στο «Βήμα» η κυρία Καίτη Βιργινάκη.
Και συνεχίζει: «Τα παιδιά που είναι τώρα 12 ετών έπεσαν στην καραντίνα κι εκεί αναγκάστηκα να τους πάρω κινητό, καθώς έπρεπε να πηγαίνουν σχολείο online. Αυτό για μένα κατέστρεψε αυτή τη γενιά, καθώς δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν το σχολείο χωρίς κινητό. Σύντομα όλα ξέφυγαν. Οι οθόνες ήταν η μόνη τους πραγματικότητα. Πιστεύω ότι πρέπει να μπουν όρια και να γίνει ενημέρωση. Να υπάρξει μάθημα στο σχολείο και δη στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο και όχι μόνο στο Λύκειο».
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΛΑΝΗΣ
Πηγή: To Vima
