Table of Contents
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής στις πόλεις, η πίεση της καθημερινότητας, οι στρεβλώσεις ενός απαιτητικού επαγγελματικού περιβάλλοντος ή τα σοβαρά προσωπικά ή οικογενειακά προβλήματα οδηγούν συχνά στην ανάγκη άμεσης συναισθηματικής… διάσωσης.
Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει ή διαβάσει τις φράσεις «σκέψου θετικά», «πρέπει να αποφύγεις συναναστροφές με διαταραγμένους ή ναρκισσιστές ανθρώπους», «απομάκρυνε την τοξική ενέργεια από τη ζωή σου».
Συμβουλές ειδικών; Πρόχειρα διατυπωμένες φράσεις για τις ανάγκες ανάρτησης μιας διαφήμισης; Σοβαροφανείς διαγνώσεις; Πρόκειται για φράσεις που χρησιμοποιούνται ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσα από προφίλ ανθρώπων που παρουσιάζονται ως σύμβουλοι ψυχικής υγείας ή life coaches («προπονητές ζωής»).
Η «βιομηχανία της διάσωσης», όμως, δεν σταματά εδώ. Στα βιβλιοπωλεία υπάρχει πληθώρα βιβλίων αυτοβοήθειας που μας συμβουλεύουν πώς θα γίνουμε ευτυχισμένοι και πλούσιοι καθώς και πώς θα δημιουργήσουμε μια επιτυχημένη σχέση.
Εύλογα, λοιπόν, αναρωτιέται κανείς: Αφού τα παραπάνω παρουσιάζονται τόσo εφικτά, μπορεί να τα πετύχει εύκολα διαβάζοντας απλά ένα βιβλίο-εγχειρίδιο; Και, τελικά, γιατί δεν ζούμε όλοι μια ιδανική ζωή γεμάτη αφθονία, χρήμα και αγάπη;
«Φθηνή και γρήγορη λύση»
Οπως εξηγεί στο «Βήμα» ο Νίκολας Χάσλαμ, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και μέλος της Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών της Αυστραλίας, η εκλαΐκευση της επιστήμης του, ευρύτερα γνωστή και ως «ποπ ψυχολογία», είναι αρκετά δημοφιλής στις μέρες μας διότι υπόσχεται γρήγορες και, κυρίως, οικονομικές λύσεις στα καθημερινά προβλήματα.
«Είναι εύκολο να κρίνουμε αρνητικά τους ανθρώπους που αναζητούν λύσεις στην ποπ ψυχολογία, δηλαδή σε βιβλία αυτοβοήθειας και ειδικούς χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο και βαθιά γνώση που διαδίδουν εύπεπτες φράσεις και συμβουλές για τις ανθρώπινες σχέσεις και τη ζωή εν γένει» λέει χαρακτηριστικά.
«Σκεφτείτε όμως πως υπάρχει πολλή δυστυχία εκεί έξω και αυτά τα αναγνώσματα υπόσχονται έναν αρκετά γρήγορο και ελκυστικό τρόπο επίλυσης προβλημάτων και κοστίζουν πολύ φθηνότερα από μια απλή συνεδρία σε ψυχολόγο. Μπορώ να αγοράσω ένα βιβλίο αυτοβοήθειας με 15 ευρώ. Με το ένα πέμπτο δηλαδή της τιμής που κοστίζει μία συνεδρία θα διαβάσω ένα βιβλίο που υπόσχεται να με κάνει πιο ευτυχισμένο, να με βοηθήσει να αντιμετωπίσω το άγχος και να γίνω πιο ανθεκτικός. Οι άνθρωποι λοιπόν έλκονται από αυτά τα πράγματα επειδή προσφέρουν μια φθηνή, γρήγορη λύση σε προβλήματα που είναι πολύ κοινά».
Και συνεχίζει τονίζοντας πως στη σημερινή εποχή ο κόσμος δεν επιζητεί να είναι υγιής και αυτάρκης, αλλά κυνηγά την… απόλυτη ευτυχία. «Πριν από κάποιες δεκαετίες αυτό δεν συνέβαινε. Οι άνθρωποι είχαν αποδεχθεί ότι στη ζωή τους θα υπήρχαν και δυστυχίες. Πλέον, κυριαρχεί η αντίληψη πως η ευτυχία δεν είναι απλά εφικτή, αλλά αποτελεί σχεδόν υποχρέωση. Η λαϊκή ψυχολογία προσφέρει μια λύση σε αυτό» αναφέρει.
Οι κίνδυνοι από τις ανακρίβειες
Σύμφωνα με τον αυστραλό καθηγητή, η ποπ ψυχολογία κάθε άλλο παρά αθώα είναι, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε παραποίηση και αλλοίωση της πραγματικότητας, με επικίνδυνες συνέπειες για το άτομο και την ίδια την επιστήμη.
«Αυξάνονται διαρκώς οι άνθρωποι χωρίς εξειδίκευση που χρησιμοποιούν ψυχολογική γλώσσα και με μεγάλη ευκολία προωθούν διαγνωστικές έννοιες για καθημερινές συμπεριφορές. Παραδείγματος χάριν, έννοιες όπως ο αυτισμός, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και ο ναρκισσισμός χρησιμοποιούνται ευρέως χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν η επιστημονική τους σημασία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο να δει τον εαυτό του μέσα από έννοιες που είναι ανακριβείς και να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του» εξηγεί.
Πιο επιρρεπείς στις παγίδες που κρύβει η λαϊκή ψυχολογία είναι, κατά τον ίδιο, όσοι έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες κατά το παρελθόν, όπως ενδοοικογενειακή ή ψυχολογική βία και κακοποίηση.
«Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει τραύματα συχνά αναζητούν άμεσες λύσεις, οι οποίες όμως δεν υπάρχουν. Η ανάκαμψή τους απαιτεί χρόνο και θεραπεία με εξειδικευμένο επαγγελματία. Ακόμη, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως συχνά οι απαντήσεις στα προβλήματα που βιώνουμε δεν βρίσκονται μόνο στον εαυτό μας. Η ευημερία μας δεν καθορίζεται μόνο από το πώς σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε, αλλά και από το κοινωνικό μας πλαίσιο, δηλαδή την οικονομία, τις ανισότητες και τα πολιτικά συστήματα» καταλήγει.
Πέρα από τον έλεγχο του ατόμου
Για τον αναπληρωτή καθηγητή Ψυχολογίας της Υγείας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Γιώργο Κουλιεράκη, η ποπ ψυχολογία δημιουργεί την αντίληψη πως τα προβλήματα μπορούν να λυθούν χωρίς τη βοήθεια ειδικών και αυτό μπορεί να καθυστερήσει μια μερίδα ανθρώπων που αντιμετωπίζουν θέμα ψυχικής υγείας να απευθυνθούν σε κάποιον θεραπευτή.
«Δυστυχώς, δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι μια συμβουλή ή σύσταση μέσω ενός βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από ανθρώπους που παρουσιάζονται ως σύμβουλοι ψυχικής υγείας είναι αρκετή για να βοηθήσει ένα άτομο να αλλάξει συμπεριφορά. Αυτό είναι εσφαλμένο και επικίνδυνο. Η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται από πολύπλοκους και σύνθετους παράγοντες και δεν έχει να κάνει μόνο με το ίδιο το άτομο, αλλά και με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, ξεφεύγει δηλαδή από τον έλεγχο του ατόμου».
Πώς μπορούμε λοιπόν να προστατευθούμε από τους κινδύνους της ποπ ψυχολογίας; Σύμφωνα με τον κ. Κουλιεράκη, η εγγραμματοσύνη της υγείας είναι απαραίτητη προκειμένου το άτομο να είναι σε θέση να κρίνει εάν ο επαγγελματίας που βρίσκεται απέναντί του έχει το απαιτούμενο επιστημονικό υπόβαθρο και τις κατάλληλες δεξιότητες για να θεραπεύσει το πρόβλημά του.
«Χρειάζεται εκπαίδευση του κοινού ώστε να είναι σε θέση να διαλέγει με σωστά κριτήρια τον κατάλληλο επαγγελματία. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από σχετικά σεμινάρια ψυχολόγων ή από παρεμβάσεις στα σχολεία. Η εγγραμματοσύνη γίνεται μέσα από την εκπαίδευση και δεν επιτυγχάνεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει εγγραμματοσύνη. Η επιστήμη της ψυχολογίας βάλλεται από αρκετές πλευρές» αναφέρει.
Θεσμική παρέμβαση και θέσπιση κριτηρίων
Ενα ακόμη, απαραίτητο κατά τον ίδιο, βήμα προκειμένου ο κλάδος της ψυχολογίας να θωρακιστεί είναι η θεσμική παρέμβαση από συλλόγους και εταιρείες ψυχικής υγείας προκειμένου το επάγγελμα να ασκείται από ανθρώπους με πολύ συγκεκριμένα κριτήρια.
«Υπάρχει γενικά μια αίσθηση ότι την ψυχολογία μπορεί να την ασκήσει ο καθένας. Ακόμη κι αν κάποιος χρησιμοποιήσει έναν διαφορετικό τίτλο και δεν προσδιορίζεται ως ψυχολόγος, αυτό που στην ουσία κάνει αγγίζει την πρακτική της ψυχολογίας. Ο τίτλος «σύμβουλος ψυχικής υγείας» είναι πολύ γενικός, παραπλανητικός και εντέχνως καλυμμένος για να παρέχει τις υπηρεσίες ενός ψυχολόγου» καταλήγει ο κ. Κουλιεράκης.
Πηγή: To Vima
