Table of Contents
Οι λεγόμενοι «χριστιανοί της Ανατολής» είναι ενταγμένοι σε Εκκλησίες στον χώρο της Μέσης Ανατολής και Αφρικής που βρίσκονται πνευματικώς κοντά στην Ορθοδοξία, αλλά χωρίς πλήρη ενότητα. Σε περιόδους έντονων πολιτικών ανακατατάξεων και πολεμικών συγκρούσεων θεωρούνται μετριοπαθείς πολιτισμικές δυνάμεις, που συμβάλλουν στον εκδημοκρατισμό των κοινωνιών τους.
Τους θυμόμαστε σε στιγμές διωγμών, αλλά αξίζει να μελετήσουμε και την ιδιάζουσα πολιτισμική συνεισφορά τους. Οι κοινότητές τους άλλωστε ζουν δίπλα μας, στις πόλεις μας, έστω και με μικρή συγκριτικά ορατότητα. Ο τρόπος που γιορτάζουν τα Χριστούγεννα είναι μια ευκαιρία για να δούμε διαφορές, αλλά και ομοιότητες.
Γιορτή φιλοξενίας και μετανάστευσης
Οι Κόπτες (Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλεξάνδρειας) αριθμούν πάνω από είκοσι εκατομμύρια στην Αίγυπτο και στην υπόλοιπη Αφρική και Μέση Ανατολή. Για τους Κόπτες, τα Χριστούγεννα είναι μια ενιαία γιορτή με τη Βάπτιση, καθώς θεωρούνται ως οι δύο γεννήσεις και φανερώσεις του Χριστού, σωματική και πνευματική. Διασώζουν έτσι έναν αρχαιότερο τρόπο εορτασμού των Χριστουγέννων.
Διότι ενώ οι χριστιανοί της Ρώμης (από το 336) και της υπόλοιπης Ευρώπης αντικατέστησαν τον εορτασμό του θεού Ηλιου με τη γέννηση του Χριστού ως «πνευματικού ήλιου», οι Εκκλησίες της Ανατολής δεν ακολούθησαν. Στους Κόπτες τα Χριστούγεννα συνδέονται με τη φυγή της θείας οικογένειας στην Αίγυπτο. Στην περιοχή Ματαρία στο Κάιρο υπάρχει ένα δέντρο όπου κατά την παράδοση η Παναγία κάθισε για να ταΐσει τον μικρό Χριστό και είναι σήμερα κέντρο λατρείας.
Λόγω της σύνδεσης αυτής, τα Χριστούγεννα είναι για τους Κόπτες μια γιορτή φιλοξενίας, αλλά και προσφυγιάς και μετανάστευσης. Θεωρείται ότι ο μικρός Χριστός συμπλήρωσε τον Μωυσή. Ενώ ο προφήτης είχε οδηγήσει τους Εβραίους σε έξοδο από την Αίγυπτο, ο Χριστός ως δεύτερος ή νέος Μωυσής πραγματοποίησε μια επιστροφή συμφιλίωσης και αγιασμού των Αιγυπτίων. Σε κοπτικούς ναούς, όπως της Αγίας Μαρίας και του Αγίου Μάρκου στις Αχαρνές, βλέπει κανείς έναν τρόπο εορτασμού αρκετά παρόμοιο με τον δυτικό, με φάτνες αλλά και με αγάλματα.
Οι Κόπτες δεν βρίσκονται σε ενότητα με τους Ορθόδοξους, καθώς υπάρχουν θεολογικές διαφορές σχετικά με τις φύσεις του Χριστού, αν και έχουν γίνει προσπάθειες να αρθούν παρεξηγήσεις λόγω διαφοράς ορολογίας. Καταδικάζουν εξάλλου, όπως και οι Ορθόδοξοι, τη θεώρηση ότι η ανθρώπινη φύση έχει «απορροφηθεί» από τη θεϊκή. Το σημαντικό είναι ότι τα Χριστούγεννα οι Κόπτες γιορτάζουν κυρίως την ανθρώπινη φύση του Χριστού, το ταπεινό Θείο Βρέφος που γεννήθηκε από μια γυναίκα.
Καταδεικνύεται έτσι ότι δεν είναι μονοφυσίτες, με την αυστηρή έννοια, καθώς πιστεύουν και τιμούν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του Χριστού στη λατρεία τους. Σημειωτέον ότι τα Χριστούγεννα είναι γιορτή και για τους μουσουλμάνους, οι οποίοι έρχονται στην εκκλησία, κάθονται μέχρι την ανάγνωση του Ευαγγελίου και φεύγουν στο «Πιστεύω», όπως γινόταν παλιά με όσους δεν ήταν βαπτισμένοι. Υπάρχει, λοιπόν, στην κοπτική γιορτή ένα έντονο διαθρησκειακό στοιχείο, καθώς ο Χριστός τιμάται ως προφήτης και κριτής και από το Ισλάμ, ενώ τα Χριστούγεννα είναι μια ιδιαίτερη ευκαιρία επικοινωνίας χριστιανών και μουσουλμάνων. Αποτελούν επίσης μια ημέρα φιλανθρωπίας και μοιράσματος φαγητού σε απόρους.
«Να αναρωτηθούμε τι θέλει ο Θεός από εμάς»
Οι Αρμένιοι ακολουθούν επίσης την αρχαιότερη παράδοση συνεορτασμού Χριστουγέννων και Θεοφανίων, γι’ αυτό και η βασικότερη τελετή είναι ο διαμοιρασμός του ευλογημένου ύδατος. Ο Μητροπολίτης της Αρμενικής Εκκλησίας Χορέν Αρακελιάν σημειώνει ότι μετά τη λειτουργία οι πιστοί χωρίζονται σε ομάδες, επισκέπτονται όλες τις οικίες των μελών της αρμενικής κοινότητας σε όλη την Αττική και ψάλλουν τον ύμνο «Το Μεγάλο Νέο» των Χριστουγέννων.
Συμβαίνει έτσι μια έντονη σύσφιξη των δεσμών της κοινότητας, ακόμη κι αν κάποιος δεν έχει μεταβεί στον ναό εξαιτίας ασθένειας ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Το εορταστικό γεύμα βασίζεται στο ψάρι με πιλάφι, ξηρά σταφύλια και φρούτα με τα οποία παρασκευάζονται εδέσματα και παραδοσιακά γλυκά. «Ομως», τονίζει ο Μητροπολίτης Αρακελιάν, «η ημέρα των Χριστουγέννων δεν είναι για το τι θα φάμε, αλλά για να αναρωτηθούμε τι θέλουν οι άλλοι και ο Θεός από εμάς, για να διερωτηθούμε γιατί ο Χριστός γεννήθηκε φτωχός. Οπως οι Μάγοι αναζήτησαν τον Χριστό, έτσι εμείς καλούμαστε να ερευνήσουμε τον εαυτό μας, τι κάναμε λάθος τη χρονιά που πέρασε και πώς μπορούμε να ανανεώσουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους».
Ο Μητροπολίτης Αρακελιάν θεωρεί ότι η απομάκρυνση ανάμεσα στην Αρμενική και την Ορθόδοξη Εκκλησία από τον 5ο αιώνα είχε ως κίνητρο περισσότερο την αναζήτηση πολιτικής ανεξαρτησίας. Και οι Αρμένιοι πιστεύουν στις δύο φύσεις του Χριστού και θεωρούν ότι ο όρος «μονοφυσιτισμός» δεν θα πρέπει να τους χαρακτηρίζει. Τα Χριστούγεννα, με την έμφαση στην ταπεινότητα του Θείου Βρέφους, είναι ακριβώς η στιγμή που και οι Αρμένιοι γιορτάζουν την ανεξάλειπτη ανθρωπιά του Χριστού. Ο Μητροπολίτης θεωρεί ότι η βελτίωση των σχέσεων με την Ορθόδοξη Εκκλησία θα ήταν ευεργετική και για πρακτικά προβλήματα, όπως για τους μεικτούς γάμους, καθώς μερικές φορές εγείρεται η απαίτηση ένας Αρμένιος/α να ξαναβαπτιστεί πριν από γάμο με ορθόδοξο/η.
Στην Αθήνα υπάρχει επίσης η μητρόπολη των Αρμενίων της Κιλικίας της Μικράς Ασίας, με κέντρο τη Βηρυτό, η οποία διαθέτει εννέα κοινότητες στην Ελλάδα. Επικεφαλής της είναι ο Μητροπολίτης Σαχάκ Γεμισιάν. Τα παραδοσιακά εδέσματα των Χριστουγέννων για τους Αρμένιους της Κιλικίας βασίζονται στα ψάρια ή στο αρνί, αναλόγως αν επρόκειτο για κοινότητες των παραλίων ή της ενδοχώρας. Ο Μητροπολίτης Γεμισιάν τονίζει ότι οι Αρμένιοι της Κιλικίας έχουν επηρεαστεί από τις συγκρούσεις τόσο στην Αρμενία όσο και στον Λίβανο. Τα Χριστούγεννα είναι, λοιπόν, μια αφορμή συνδέσεως των Αρμενίων της Διασποράς με αυτούς στις παραδοσιακές κοιτίδες.
Η λατρεία στα αραμαϊκά
Μεταξύ των πολλών κοινοτήτων χριστιανών της Ανατολής που υπάρχουν στην Ελλάδα μπορούμε να αναφέρουμε και την Εκκλησία των Αιθιόπων που χαρακτηρίζεται από τις πολύ ενδιαφέρουσες δυναμικές επιτελέσεις των πιστών στη λατρεία, καθώς και την Ασσυριακή που έχει την ιδιαιτερότητα ότι η λατρεία λαμβάνει χώρα στα αραμαϊκά, δηλαδή στη γλώσσα που μιλούσε κατά την παράδοση ο Χριστός.
Με την προσκύνηση των τριών Μάγων η αφήγηση των Χριστουγέννων τονίζει τη συμπερίληψη και την ετεροδοξία στη μεγάλη γιορτή, εφόσον τουλάχιστον υπάρχει μια κοινή υπαρξιακή αναζήτηση. Οι χριστιανοί της Ανατολής αποτελούν ένα πολύτιμο μέρος της πολυφωνίας της ελλαδικής κοινωνίας, αλλά και του πλουραλισμού της Δυτικής Ασίας και Βόρειας Αφρικής, όπου αυτές οι Εκκλησίες επιβιώνουν επί αιώνες σε πείσμα των κινδύνων.
Πηγή: To Vima
