Μετάβαση στο ενιαίο συμπεριληπτικό σχολείο – Ενίσχυση ενιαίας εκπαίδευσης με σεβασμό στη διαφορετικότητα
Το ταξίδι για τη μετάβαση στο ενιαίο συμπεριληπτικό σχολείο για ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά, έχει αρχίσει.
Οι μεταρρυθμίσεις που θα οδηγήσουν σε ένα όμορφο και χωρίς κλυδωνισμούς ταξίδι με επιθυμητή κατάληξη, σχεδιάζονται με βάση το όραμα του Υπουργείου Παιδείας για ένα εκπαιδευτικό σύστημα μέσα από το οποίο θα διαμορφώνονται πολίτες με δεξιότητες, υπευθυνότητα, δημοκρατικό ήθος, ιστορική ταυτότητα και σεβασμό στη διαφορετικότητα. Στόχος του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαία είναι η διαμόρφωση πολιτών που θα μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του μέλλοντος και θα συμβάλουν δημιουργικά στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Και αυτό, δεν μπορεί παρά να γίνει μέσα από τη μετάβαση στο σύγχρονο, ανθρωποκεντρικό και συμπεριληπτικό σχολείο.
Η προσπάθεια που καταβάλλεται λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις αναφορές του Προγράμματος Διακυβέρνησης για επαναξιολόγηση του θεσμού της Ειδικής Εκπαίδευσης, με επικαιροποίηση της σχετικής Νομοθεσίας, έτσι ώστε να μπορεί τοδημόσιο σχολείο να προσφέρει ποιοτική, συμπεριληπτικήεκπαίδευση σε όλα τα παιδιά. Προς επίτευξη του στόχου αυτού και σε συνεργασία του αρμόδιου Υπουργείου με ομάδες εξειδικευμένων επιστημόνων και τις οργανώσεις γονέων παιδιών με αναπηρίες, επιβάλλεται η ενίσχυση του δημόσιου σχολείου για να μπορεί να απευθυνθεί σε όλους τους μαθητές με τρόπο που θα σέβεται τη διαφορετικότητα και τα ταλέντα τους. Στο πλαίσιο αυτό, η εισαγωγή νέων πρακτικών, τα ευέλικτα αναλυτικά προγράμματα, οι καινοτόμες διαδικασίες μάθησης και η διαφοροποιημένη διδασκαλία στη βάση των ατομικών ικανοτήτων, θα συμβάλουν ώστε το κάθε παιδί, η κάθε νέα και ο κάθε νέος, να έχουν την ευκαιρία να καλλιεργούν τα ταλέντα και να αναπτύξουν τις δεξιότητες τους στον μέγιστο δυνατό βαθμό.
Για να μπορέσει όμως το δημόσιο σχολείο να πετύχει τους στόχους του, είναι αναγκαίο να υλοποιηθούν ταυτόχρονα συντρέχουσες και παρεμφερείς δράσεις οι οποίες, μέσω της αυτόνομης και βιωματικής μάθησης, θα προάγουν, ανάμεσα σε άλλα, την ενσυναίσθηση, την πρόληψη, την αντιμετώπιση φαινομένων σχολικού εκφοβισμού, την καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης, την ισότητα των φύλων και τον σεβασμό στη διαφορετικότητα. Εξίσου σημαντικές θεωρούνται τόσο η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού στις σχολικές μονάδες όσο και η αναβάθμιση των βασικών υποδομών της σχολικής τάξης, ώστε να ανταποκρίνονται λειτουργικά στις σύγχρονες απαιτήσεις.
Όταν τον Οκτώβριο του 2023, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλούσε στο Προεδρικό Μέγαρο όλους τους εμπλεκόμενους με το θέμα οργανωμένους φορείς, περιλαμβανομένων και όλων των οργανώσεων γονέων παιδιών με αναπηρίες, για να τους ανακοινώσει την έναρξη διαλόγου για τη μετάβαση στην ενιαία εκπαίδευση, είχε πει επί λέξει:
«Ο τομέας της Παιδείας είναι για τη διακυβέρνησή μας ο υπ’ αριθμόν ένας τομέας. Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, σε κάθε εκπαιδευτικό σύστημα, η αγωγή και εκπαίδευση των παιδιών με αυξημένες ανάγκες στήριξης αποτελεί ένα θέμα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, το οποίο αντιμετωπίζεται με ξεχωριστή ευαισθησία και προσοχή. Αγγίζουμε, λοιπόν, και αυτό το θέμα, έχοντας ως όραμά μας τη μετάβαση στην ενιαία εκπαίδευση, η οποία προφανώς δεν μπορεί να επέλθει από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά μέσω ενός μακροπρόθεσμου προγραμματισμού. To συμπεριληπτικό σχολείο θα πρέπει να διασφαλίζει σε όλα τα παιδιά το δικαίωμα για ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, χωρίς αποκλεισμούς, ενισχύοντας τις δυνατότητές τους για ενεργητική συμμετοχή στην κοινωνία […]
Ο λόγος που συγκεντρωθήκαμε εδώ σήμερα είναι για να ξεκινήσουμε εκ νέου έναν εποικοδομητικό διάλογο, για τον παιδαγωγικό εκσυγχρονισμό της ειδικής εκπαίδευσης, με απώτερο στόχο τη μετάβαση στην ενιαία εκπαίδευση. Όλοι και όλες μαζί και ο καθένας και η καθεμιά, ξεχωριστά, φέρουμε την ευθύνη για τη διαμόρφωση μίας εκπαιδευτικής πολιτικής που θα ευνοεί την ολόπλευρη ανάπτυξη και την ακαδημαϊκή επιτυχία των παιδιών. Η συνεργασία όλων είναι απαραίτητη, στο πλαίσιο της συμμετοχικής δημοκρατίας που προωθούμε, για την επίτευξη του καλώς νοούμενου συμφέροντος των παιδιών μας.
Κάθε μέλος αυτής της προσπάθειας έχει πολλά να προσφέρει, εκπαιδευτικοί, γονείς, ειδικοί, ακαδημαϊκοί, σχολικοί βοηθοί/συνοδοί, επαγγελματικοί φορείς και εκπρόσωποι του αναπηρικού κινήματος. Οι υφιστάμενες προκλήσεις απαιτούν μοίρασμα γνώσεων και εμπειρίας, με στόχο την εξεύρεση λύσεων που θα βελτιώνουν την παρεχόμενη εκπαίδευση στα παιδιά με αναπηρίες και άλλες ενισχυμένες και εξειδικευμένες ανάγκες». 
Είναι προφανής, από τα λόγια του ίδιου του Νίκου Χριστοδουλίδη, η σημασία που δίνει η Κυβέρνηση και η Πολιτεία για την μετατροπή του εκπαιδευτικού μας συστήματος σε συμπεριληπτικό. Οι δυσκολίες δεν είναι ευκαταφρόνητες, αφού υπάρχουν δεκάδες διαφορετικές απόψεις επί του θέματος, γι’ αυτό και είχε εξαγγελθεί ο εν λόγω διάλογος. Το μεγάλο στοίχημα για να φτάσουμε στην ενιαία εκπαίδευση και στο συμπεριληπτικό σχολείο είναι ο επιτυχής και εποικοδομητικός συγκερασμός όλων των απόψεων.
Οι εξαγγελίες – Οι προτεραιότητες
Κατά τη συνάντηση του Προεδρικού τον περασμένο Οκτώβριο ανακοινώθηκε ότι για την επιτυχή μετάβαση στο συμπεριληπτικό σχολείο και στην ενιαία εκπαίδευση θα δοθεί προτεραιότητα:
• στη διαδικασία εντοπισμού και αξιολόγησης των παιδιών με ειδικές ανάγκες,
• στην εκπαίδευση και κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε θέματα εκπαίδευσης παιδιών με αναπηρίες,
• στη διαδικασία, τα κριτήρια πρόσληψης, τα προσόντα και τα καθήκοντα των σχολικών βοηθών/συνοδών,
• στην άμεση παροχή τεχνολογικών και άλλων μέσων για την πρόσβαση των παιδιών στα αναλυτικά προγράμματα,
• στο διαφοροποιημένο εκπαιδευτικό υλικό,
• στην αναδιαμόρφωση του γενικότερου πλαισίου φοίτησης,
• στην παροχή απολυτηρίου ή πιστοποιητικού φοίτησης και τη σύνδεσή τους με την αγορά εργασίας,
• στη διυπουργική συνεργασία και εμπλοκή επαγγελματιών, για τη στήριξη των παιδιών με αναπηρία και των οικογενειών τους,
• στην πολυεπίπεδη στήριξη των ατόμων που συμπληρώνουν το 21ο έτος της ηλικίας τους και χρειάζονται φροντίδα. 
Τι υλοποιήθηκε από τον Οκτώβριο μέχρι και σήμερα
Θετικές όλες οι εξαγγελίες, σωστός ο προγραμματισμός, καλές οι στοχευμένες πολιτικές, πάμε όμως να δούμε τι πραγματικά έχει υλοποιηθεί από τον περασμένο Οκτώβριο μέχρι σήμερα, στην προσπάθεια για μετάβαση από την ειδική στην ενιαία εκπαίδευση.
Έχουν ήδη υλοποιηθεί αρκετά:
• Ολοκλήρωση διαλόγου με όλους τους φορείς, υποβολή και κωδικοποίηση απόψεων.
• Επικαιροποίηση διαφοροποιημένου υλικό για άμεση χρήση από τους εκπαιδευτικούς. Ήδη στη σελίδα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής της Ελλάδας διατίθεται υλικό για την Ειδική Εκπαίδευση, το οποίο είναι προσβάσιμο από τους/τις εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων.
• Αύξηση σχολικών βοηθών/συνοδών κατά 96 νέες θέσεις (σύνολο 1296)
• Βελτιώσεις στα θέματα αξιοποίησης των σχολικών βοηθών/συνοδών
• Πιλοτική εφαρμογή του θερινού σχολείου σε δύο Ειδικά Σχολεία.
Επιπρόσθετα των πιο πάνω, προς επίτευξη του μεγάλου αυτού στόχου, υλοποιούνται αυτή την περίοδο τα εξής:
• Η περαιτέρω επικαιροποίηση του εκπαιδευτικού υλικού για άμεση χρήση από τους εκπαιδευτικούς
• Η περαιτέρω επιμόρφωση των εκπαιδευτικών
• Η περαιτέρω βελτίωση της αξιοποίησης των σχολικών βοηθών/συνοδών
• Η ολοκλήρωση των επιδιωκόμενων αλλαγών (εντοπισμός, έγκαιρη αξιολόγηση, πρώιμη παρέμβαση και στήριξη, εύλογες προσαρμογές, επιμόρφωση, αξιολόγηση επίδοσης/ απολυτήριο, συνεργασία με άλλα συναρμόδια Υπουργεία/Υπηρεσίες)
• Η βελτίωση υφιστάμενων πρακτικών (αποφάσεις Επιτροπών, αξιολογήσεις κ.λπ.)
• Η επέκταση της λειτουργίας του προαιρετικού ολοήμερου σχολείου
• Η παροχή σχολικού συνοδού/βοηθού σε όλα τα παιδιά που έχουν ανάγκη (σύμφωνα με απόφαση της Επαρχιακής Επιτροπής Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης) κατά τη διάρκεια λειτουργίας τόσο των θερινών όσο και των προαιρετικών ολοήμερων σχολείων.
• Η συστηματική επιμόρφωση των σχολικών βοηθών/συνοδών, πριν από την έναρξη της σχολικής χρονιάς
• Η αύξηση του αριθμού των σχολικών βοηθών/συνοδών και περαιτέρω βελτίωση των τρόπων αξιοποίησης τους, με αναπροσαρμογή των καθηκόντων τους και της συλλογικής τους σύμβασης.
• Η παροχή διευκολύνσεων στις τελικές και παγκύπριες εξετάσεις και διαφοροποίηση εξεταστικών δοκιμίων.
• Η επίσπευση της διαδικασίας αξιολόγησης των παιδιών από Επαρχιακές Επιτροπές Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης.
• Η παροχή νοσηλευτικών υπηρεσιών σε σχολεία όπου φοιτούν παιδιά με πολύ σοβαρά προβλήματα υγείας.
• Η μεταφορά παιδιών με προσβάσιμα λεωφορεία.
• Η βελτίωση προσβασιμότητας σε χώρους επισκέψεων σχολείων.
Λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις όλων των εμπλεκόμενων φορέων, η μεγάλη αυτή μεταρρύθμιση προχωρά και αναμένεται να πάρει «σάρκα και οστά» με τη νέα νομοθεσία. Αυτό θα είναι το τέλος μιας διαδρομής και η απαρχή μιας νέας, αυτής της ομαλής υλοποίησης των προνοιών της νομοθεσίας.
Υπουργός Παιδείας: Στοχευμένη και εστιασμένη πολιτική
Στην συνάντηση του Οκτωβρίου, η Υπουργός Παιδείας Αθηνά Μιχαηλίδου ανέλυσε το πλάνο για την υλοποίηση του στόχου της μετάβασης στην ενιαία και συμπεριληπτική εκπαίδευση. Η Υπουργός επεσήμανε ότι στόχος είναι η ενδυνάμωση όλων των παιδιών σ’ ένα σύγχρονο, δημοκρατικό και συμπεριληπτικό σχολείο και γι΄αυτό χρειάζεται στοχευμένη και εστιασμένη πολιτική. Υπάρχουν προβλήματα σε διάφορα επίπεδα και στάδια της φοίτησης των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα, όπως π.χ. ο έγκαιρος εντοπισμός, οι αποφάσεις των αρμόδιων Επιτροπών, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι συνοδοί των παιδιών, η αξιολόγηση και άλλα. Υπάρχουν, επίσης, αντίθετες απόψεις εμπλεκόμενων φορέων ως προς τις αλλαγές που χρειάζονται με στόχο την ποιοτική εκπαίδευση για όλα τα παιδιά
Σύμφωνα με την Υπουργό, τα βασικά σημεία προς εξέταση, με σκοπό τη μετάβαση στην ενιαία εκπαίδευση, μέσω της διαμόρφωσης της σχετικής νομοθεσίας, είναι:
• Ο εντοπισμός περιπτώσεων
• Η έγκαιρη αξιολόγηση
• Η πρώιμη παρέμβαση και στήριξη
• Οι εύλογες προσαρμογές (έγκαιρη λήψη απόφασης και άμεση υλοποίηση)
• Η επιμόρφωση όλων των εμπλεκομένων
• Η διαδικασία πρόσληψης, τα προσόντα και τα καθήκοντα των σχολικών βοηθών/συνοδών
• Η αξιολόγηση της επίδοσης (απολυτήριο)
• Η συνεργασία με άλλα συναρμόδια Υπουργεία/Υφυπουργεία/Υπηρεσίες
• Η στήριξη μετά το 21ο έτος ηλικίας.
Η μεθοδολογία που επιλέγηκε για την υλοποίηση των στόχων και για την εφαρμογή των αλλαγών περιλάμβανε τον διάλογο και την ανταλλαγή απόψεων με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, την κατάθεση γραπτών εισηγήσεων από όλους, την αξιοποίηση της διεθνούς βιβλιογραφίας και των καλών πρακτικών στην Κύπρο και στο εξωτερικό, την κωδικοποίηση όλων των θέσεων, τον εντοπισμό συγκλίσεων και αποκλίσεων, τη συζήτηση των προτάσεων της Αρμόδιας Αρχής, τη λήψη αποφάσεων πολιτικής και την υποβολή εισηγήσεων για τη νέα νομοθεσία.
Σε προτεραιότητα, για άμεση υλοποίηση είχαν τεθεί δύο συγκεκριμένες δράσεις:
(α) οι βελτιώσεις στα θέματα των σχολικών βοηθών/συνοδών,
(β) η προώθηση διαφοροποιημένου υλικού για άμεση χρήση από τους εκπαιδευτικούς.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Ένα περιπετειώδες ταξίδι με αναμενόμενο αίσιο τέλος
Ασφαλώς πρόκειται για ένα πολύπλοκο και δύσκολο εγχείρημα. Η μετάβαση στο ενιαίο συμπεριληπτικό σχολείο δεν είναι κάτι απλό.
Το ζητούμενο είναι η εμπέδωση μιας νέας κουλτούρας, με έντονα τα στοιχεία της συμπερίληψης και του φραγμού σε κάθε είδους αποκλεισμό ή διάκριση, στοιχεία που πρέπει να χαρακτηρίζουν και το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται η συμμετοχή και συνεισφορά όλων: των οργανώσεων γονέων παιδιών με αναπηρίες, των άλλων οργανωμένων γονέων, των εκπαιδευτικών οργανώσεων, των συναρμόδιων υπουργείων/υφυπουργείων/υπηρεσιών, της ακαδημαϊκής και επιστημονικής κοινότητας, της κοινωνίας των πολιτών.
Όλοι μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη μεγάλη προσπάθεια. Το Υπουργείο Παιδείας πιστώνεται με το γεγονός ότι έκανε τα πρώτα σταθερά βήματα στο δύσκολο αυτό ταξίδι. Για τη συνέχεια του ταξιδιού και την επιτυχή κατάληξή του απαιτείται η εποικοδομητική συνεισφορά όλων!
