Με το δάκτυλο στη σκανδάλη μετά την επίθεση του Ιράν
Όταν το βράδυ της 13ης Απριλίου 2024 το Ιράν εξαπέλυε μια άνευ προηγουμένου απευθείας επίθεση στο Ισραήλ, ολόκληρος ο πλανήτης και ιδιαίτερα η Ανατολική Μεσόγειος πάγωσε. Η επίθεση αυτή σηματοδοτούσε τη μεγαλύτερη και αμεσότερη σε ισχύ αντίδραση της Τεχεράνης, η οποία εξαπέλυσε 300 drones και πυραύλους, πυροδοτώντας την ίδια ώρα παγκόσμια ανησυχία για τυχόν γενικευμένη σύγκρουση που εκ των πραγμάτων θα αποτελέσει και τη χαριστική βολή σε μια ήδη έντονα ασταθή και εύφλεκτη περιοχή.
Η πρώτη εξαιρετικά περιορισμένης κλίμακας αντεπίθεση του Ισραήλ όπως εκτυλίχθηκε τα ξημερώματα της Παρασκευής, σκιαγραφούν ενδεχομένως τα όσα θα επακολουθήσουν. Το Ισραήλ επέλεξε σε πρώτη φάση να κτυπήσει συγκεκριμένη εγκατάσταση στο Ισφαχάν του Ιράν, χωρίς να δημιουργήσει επί της ουσίας σοβαρό πλήγμα και κυρίως, χωρίς απώλειες. Ενδεικτικό του μικρού μεγέθους της επίθεσης, είναι και το γεγονός ότι η Τεχεράνη από την πρώτη στιγμή υποβάθμισε το κτύπημα ενώ έσπευσε να διαδώσει μέσω των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης εικόνες που έδειχναν την περιοχή στην οποία έγινε το κτύπημα να κινείται σε κανονικούς και ήρεμους ρυθμούς.
Τόσο, το είδος απάντησης του Ισραήλ όσο και η αντίδραση του Ιράν καταδεικνύουν, τουλάχιστον σε πρώτη φάση, την αμοιβαία βούληση να περιοριστεί η σύγκρουση και να υπάρξει αποκλιμάκωση. Ωστόσο, δεδομένης της προϊστορίας των δυο χωρών, αλλά και τους σχεδιασμούς του Ισραήλ για περαιτέρω επιχειρήσεις στη Λωρίδα της Γάζας και η ενδεχόμενη όξυνση της αντιπαράθεσης Ισραήλ – Χεζμπολάχ στον Λίβανο, δεν αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού αφού υπάρχουν απρόβλεπτοι παράγοντες που ενδέχεται να αναζωπυρώσουν το κλίμα ανά πάσα στιγμή.
>Μια σχέση μίσους με ιστορία
Η ταραχώδης σχέση μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ είναι ένα έπος που χαρακτηρίζεται από ιστορικές, γεωπολιτικές και ιδεολογικές εντάσεις. Με βαθιά ριζωμένες αντιπαλότητες, αυτή η πολύπλοκη δυναμική μεταξύ αυτών των δύο χωρών δεν έχει διαμορφώσει μόνο την περιφερειακή πολιτική, αλλά έχει επίσης απήχηση στην παγκόσμια σκηνή.
Για να κατανοήσουμε την εχθρότητα μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ, πρέπει να εμβαθύνουμε στα ιστορικά συμφραζόμενα. Πριν από την ιρανική επανάσταση του 1979, το Ιράν και το Ισραήλ διατηρούσαν σχετικά φιλικές σχέσεις, συνεργαζόμενα μάλιστα σε ορισμένες στρατηγικές προσπάθειες. Ωστόσο, με την εγκαθίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας υπό τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, η σχέση πήρε απότομη κατιούσα. Το νέο ιρανικό καθεστώς, καθοδηγούμενο από τον επαναστατικό ζήλο και την ισλαμική ιδεολογία, στιγμάτισε το Ισραήλ ως παράνομη οντότητα και καταπιεστή των Παλαιστινίων, ευθυγραμμιζόμενο με τον παλαιστινιακό αγώνα.
Γεωπολιτικοί παράγοντες τροφοδότησαν επίσης τον ανταγωνισμό μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ. Ως δύο από τους πιο ισχυρούς παράγοντες στη Μέση Ανατολή, οι περιφερειακές φιλοδοξίες τους συχνά συγκρούονται. Οι φιλοδοξίες του Ιράν για περιφερειακή ηγεμονία, σε συνδυασμό με την υποστήριξή του σε εξτρεμιστικές ομάδες όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο και η Χαμάς στη Γάζα, οι οποίες και μέχρι σήμερα τουλάχιστον αποτελούσαν τους δορυφόρους του που εκτελούσαν εργολαβικά τις επιθέσεις του, καθίστανται άμεση πρόκληση για τα συμφέροντα και την ασφάλεια του Ισραήλ.
Το Ισραήλ, από την άλλη πλευρά, αντιλαμβάνεται το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και την επεκτεινόμενη επιρροή του σε ολόκληρη την περιοχή ως υπαρξιακές απειλές. Ιδιαίτερα η διαχρονική επιδίωξη του Ιράν να αποκτήσει πυρηνικές ικανότητες έχει αποτελέσει κεντρικό σημείο έντασης με το Ισραήλ και τη διεθνή κοινότητα. Το Ισραήλ θεωρεί ένα πυρηνικά εξοπλισμένο Ιράν ως υπαρξιακή απειλή, επικαλούμενο ρητορική των Ιρανών ηγετών για την καταστροφή του εβραϊκού κράτους. Αυτό έχει οδηγήσει το Ισραήλ να υιοθετήσει μια πολιτική αποτροπής του Ιράν από την απόκτηση πυρηνικών όπλων με κάθε αναγκαίο μέσο, συμπεριλαμβανομένων μυστικών επιχειρήσεων όπως οι κυβερνοεπιθέσεις και οι στοχευμένες δολοφονίες Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων.
>Μια επίθεση σχεδιασμένη για να αποτύχει…
Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της Τεχεράνης, ήταν η επίθεση του Ισραήλ κατά του ιρανικού προξενείου στη Δαμασκό που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο σημαντικών στελεχών των Φρουρών της Επανάστασης, οδηγώντας το Ιράν σε μια αντεπίθεση εξ’ ανάγκης.
Μπορεί μεν να ήταν πρωτοφανής η επίθεση, ωστόσο διαβάζοντας πίσω από τις γραμμές, τόσο της ίδιας της επιχείρησης όσο και των τοποθετήσεων των Ιρανών αξιωματούχων, μπορεί εύκολα να αναγνώσει κανείς την πρόθεση του Ιράν να προκαλέσει το ελάχιστο δυνατό πλήγμα στο Ισραήλ. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν πύραυλοι παλαιάς τεχνολογίας αντί σύγχρονοι υπερηχητικοί πύραυλοι τους οποίους διαθέτει το Ιράν. Οι πύραυλοι που χρησιμοποιήθηκαν χρειάζονταν αρκετό χρόνο (από 5 έως 7 ώρες) για να φτάσουν στους στόχους τους, δίνοντας έτσι υπεραρκετό χρόνο στο Ισραήλ αλλά και τους συμμάχους του να προετοιμαστούν και να αναχαιτίσουν το 99% της επίθεσης.
Παράλληλα, το Ιράν στην προκειμένη περίπτωση έδρασε ως μοναχικός καβαλάρης αφού ούτε η Χεζμπολάχ στον Λίβανο ούτε η Χαμάς στην Παλαιστίνη έδρασαν συντονισμένα και ταυτόχρονα, κάτι που εκ των πραγμάτων θα επέφερε μεγαλύτερο πλήγμα στο Ισραήλ.
Αλλά ακόμη και πριν την επίθεση, η Τεχεράνη φρόντισε τεχνηέντως να διαρρεύσει πληροφορίες για το επικείμενο κτύπημα, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, οι οποίες με τη σειράς τους ενημέρωσαν το Ισραήλ.
Εξάγεται λοιπόν εύκολα το συμπέρασμα ότι η Τεχεράνη, σχεδίασε με τέτοιο τρόπο την επίθεση προκειμένου να αποτύχει και ασφαλώς ενέμενε ότι το Ισραήλ θα ήταν σε θέση να αναχαιτίσει, αν όχι το σύνολο της, τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος της. Αυτό που ενδεχομένως η Τεχεράνη δεν ανέμενε, ήταν τη συμπαράταξη της Γαλλίας, της Βρετανίας αλλά και πολύ περισσότερο της Ιορδανίας, στην επιχείρηση αναχαίτισης.
Παρά ταύτα όμως, η απάντηση του Ιράν ήταν μια πρόδηλη ανάγκη. Μια ανάγκη να ικανοποιηθεί το εσωτερικό της χώρας που παρουσιαζόταν λυσσαλέο απέναντι στο Ισραήλ μετά την επίθεση στο προξενείο, αλλά και απέναντι στη χλιαρή αντίδραση της ίδιας της Τεχεράνης σε μια σειρά από ενέργειες του Ισραήλ με αποκορύφωμα τις επιχειρήσεις στη Λωρίδα της Γάζας. Ωστόσο, ακόμη και χωρίς να έχει πετύχει τους αντικειμενικούς της στόχους, δημιουργεί ένα πολύ επικίνδυνο προηγούμενο και πυροδοτεί το ενδεχόμενο σοβαρών εξελίξεων αλλά και δομικών ανακατατάξεων στην ευρύτερη περιοχή που ενδέχεται να επιφέρουν μεγαλύτερες συγκρούσεις εάν το Ισραήλ επιλέξει να απαντήσει με σκληρό τρόπο ή εάν εμπλακούν τρίτες χώρες στη διένεξη αυτή.
Μέχρι σήμερα ήταν γνωστό, τουλάχιστον στο παρασκήνιο, ότι το Ιράν δρούσε κατά του Ισραήλ με τους δορυφόρους του σε Λίβανο, Συρία, Παλαιστίνη και Υεμένη, διατηρώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα πιο ήπιο προφίλ και προσπαθώντας βεβαίως να αποσείσει τυχόν πρόσθετες κυρώσεις εις βάρος του από τη Δύση. Στην προκειμένου περίπτωση όμως απροκάλυπτα βγαίνει μπροστά και επισφραγίζει την πάγια του αρχή για καταστροφή του κράτους του Ισραήλ.
Παρόλο που το Ιράν έσπευσε να ξεκαθαρίσει από την ίδια στιγμή της επίθεσης ότι κάπου εκεί ολοκληρωνόταν η αντίδραση του κατά του Ισραήλ, επεσήμανε ότι τυχόν νέα ενέργεια εναντίων του θα οδηγούσε σε νέα αντίδραση. Σε αυτά τα πλαίσια κινείται και η πυραυλική επίθεση του Ισραήλ στο Ισφαχάν την περασμένη Παρασκευή. Ωστόσο ουδείς μπορεί να είναι βέβαιος κατά πόσο αυτή η πυραυλική επίθεση αποτελεί την τελευταία απάντηση του Ισραήλ ή εάν πρόκειται για προπομπό μιας μεγαλύτερης επιχείρησης κατά του Ιράν. Το σενάριο αυτό φαντάζει εφιαλτικό αφού, λαμβάνοντας υπόψη τη δυναμική των δυο χωρών, τις εθνικές και θρησκευτικές επιρροές που ασκούνται στα γειτονικά κράτη αλλά και την εμπλοκή της Δύσης σε μια γενικευμένη σύγκρουση, τα αποτελέσματα θα είναι ολέθρια. Την ίδια ώρα σε πολιτικό και γεωστρατηγικό επίπεδο, είναι βέβαιο ότι ο παράγοντας Τουρκία θα προσλάβει νέα δυναμική αφού θα προσπαθήσει εκ νέου να ανακτήσει τον έλεγχο της περιοχής που απώλεσε μετά την Αραβική Άνοιξη και που παρόλες τις απέλπιδες προσπάθειες της την τελευταία δεκαετία, δεν πέτυχε να ανακτήσει. Μια σύγκρουση αυτού του επιπέδου όμως, θα αφήσει ελεύθερο το πεδίο στην Τουρκία να παρουσιαστεί ως ο καταλυτικός παράγοντας και ρυθμιστής της ασφάλειας της περιοχής, αποκτώντας σημαντικά οφέλη που ενδέχεται να δημιουργήσουν νέα προβλήματα στους γείτονες της.
Κλειδί ο παράγοντας Νεντανιάχου
Με όλα τα δεδομένα να συντείνουν υπέρ μιας ήπιας έως και καμίας αντίδρασης του Ισραήλ και με τον διεθνή παράγοντα να εξαπολύει τεράστιες πιέσεις προκειμένου να αποφευχθεί μια νέα, απρόβλεπτων αυτή τη φορά διαστάσεων, σύγκρουση, υπάρχει ένας σημαντικός παράγοντας που αποτελεί το κλειδί στις αποφάσεις του Ισραήλ. Κι αυτός, είναι ο ίδιος ο Βενιαμίν Νεντανιάχου.
Ενώ η αποτυχία της επίθεσης του Ιράν είχε ως αποτέλεσμα την ανάδειξη της υπεροχής του Ισραήλ και των συμμάχων του αλλά και την αναστροφή του βαριού κλίματος που υπήρχε εναντίων της χώρας και του Νεντανιάχου λόγω των επιχειρήσεων στη Γάζα αλλά και την πρόθεση για μια εκτενή επιχείρηση στη Ράφα, ο ίδιος ο Νεντανιάχου βασίζει την πολιτική του επιβίωση στη διατήρηση της περιρρέουσας και του αισθήματος ανασφάλειας του ισραηλινού λαού. Οι έντονες αντιδράσεις εναντίων του τα τελευταία χρόνια, τόσο για θέματα εσωτερικής διακυβέρνησης αλλά πολύ περισσότερο για την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς πριν από 6 μήνες, την απώλεια τόσων αμάχων ισραηλινών αλλά και την αδυναμία του να φέρει πίσω τους ομήρους, θα σήμαιναν σύντομα και την αποκαθήλωση του από την πρωθυπουργία της χώρας. Ενόσω όμως συντηρείται το συγκρουσιακό κλίμα, η ανασφάλεια στο εσωτερικό αλλά και όσο επικρεμάται η δαμόκλειος σπάθη των εξτρεμιστικών τρομοκρατικών οργανώσεων που περιβάλλουν τη χώρα, ο πολιτικός χρόνος ζωής του Νεντανιάχου παρατείνεται μέχρι νεοτέρας.
Οι επιλογές του Ισραήλ γύρω από 5 άξονες
Ο διεθνής παράγοντας αναμένει με κομμένη την ανάσα τις επόμενες κινήσεις του Ισραήλ. Οι επιλογές του, είναι μάλλον συγκεκριμένες και η καθεμιά τους έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα και επαφίεται πλέον στο Ισραήλ να αποφασίσει αν θα φτάσει στα άκρα. Οι εκτιμήσεις κινούνται γύρω σε 5 συγκεκριμένους άξονες:
- Ένα επιθετικό χτύπημα σε ιρανικό στόχο, όπως η βάση των Φρουρών της Επανάστασης, αλλά εκτός Ιράν, σε μια χώρα όπως η Συρία, που όμως θα αποτελούσε μια μάλλον χλιαρή, σε αναλογικότητα, αντίδραση σε σχέση με την επίθεση του Ιράν.
- Ένα χτύπημα σε συμβολικό στόχο στο έδαφος του Ιράν κάτι όμως που ενδέχεται να προσκρούσει στις ενστάσεις των ΗΠΑ.
- Μια κυβερνοεπίθεση σε υποδομές του Ιράν, κάτι που έχει συμβεί και στο παρελθόν αφού το Ισραήλ διαθέτει σημαντική τεχνολογική υπεροχή και τεχνογνωσία στον τομέα αυτό αλλά και πάλι δεν θα ήταν αναλογική της επίθεσης του Ιράν.
- Επίσπευση μικρών επιθέσεων στο έδαφος του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων στοχευμένων δολοφονιών που θα εκτελεστούν από τη Μοσάντ. Για τέτοιες επιθέσεις ωστόσο, το Ισραήλ δεν αναλαμβάνει την ευθύνη και άρα υπολείπονται της δημόσιας αναγνώρισης εντός χτυπήματος όπως αυτής του Ιράν
- Ένα απευθείας κτύπημα με στόχο τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, κάτι όμως που αναμφίβολα θα πυροδοτούσε πλέον μια μεγάλη γενικευμένη σύγκρουση στην περιοχή.
Έχοντας λοιπόν τα πιο πάνω κατά νου ο Νεντανιάχου καλείται να επιλέξει τον δρόμο που θα ακολουθήσει. Είτε τον δρόμο της λογικής περιορισμένος στην προχθεσινή μικρής κλίμακας αντίδραση που δεν φαίνεται, τουλάχιστον με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, να επιφέρει συνεπαγόμενες συνέπειες, είτε τον δρόμο της ακραίας αντίδρασης προς τέρψη κυρίως του σκληροπυρηνικού μέρους της συγκυβέρνησης τους.
Την ίδια ώρα, ο Νεντανιάχου, λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς πιέσεις για περιορισμό της αντίδρασης του Ισραήλ, ενδέχεται να διαπραγματευτεί τον περιορισμό της αντίδρασης και να αρκεστεί στο κτύπημα στο Ισφαχάν, με αντάλλαγμα την άρση των ενστάσεων των ΗΠΑ για μια επιχείρηση στη Ράφα, κάτι που αποτελεί στρατηγικό στόχο για τον Ισραήλ αφού εκεί διαφαίνεται ότι βρίσκεται το τελευταίο προπύργιο της Χαμάς αλλά την ίδια ώρα εκεί στριμώχτηκε και ένας τεράστιος αριθμός αμάχων Παλαιστινίων, σηματοδοτώντας μια άνευ προηγουμένου σφαγή.
Εν αναμονή των εξελίξεων
Το να επιχειρήσει κάποιος να προβλέψει το πως αναμένεται να εξελιχθούν τα πράγματα, είναι μάλλον επισφαλές. Παρόλο που οι τοποθετήσεις και των δυο πλευρών μετά την επίθεση της Παρασκευής στο έδαφος του Ιράν ήταν τέτοιες που υποβάθμιζαν αισθητά την κατάσταση και περιόριζαν το συγκρουσιακό κλίμα, οι αστάθμητοι παράγοντες αλλά και η πολιτική του ίδιου του Νεντανιάχου δεν αφήνουν περιθώρια επανάπαυσης. Δεδομένων των προηγούμενων τοποθετήσεων Ισραηλινών αξιωματούχων περί αποφασιστικής απάντησης στην Τεχεράνη, φαντάζει δύσκολο το Ισραήλ να περιοριστεί σε ένα ανεπαίσθητο κτύπημα στο Ισφαχάν. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο η διεθνής κοινότητα βρίσκεται σε διπλωματικό πυρετό προκειμένου να αποσείσει το ενδεχόμενο μιας περαιτέρω σύγκρουσης και ενός μεγαλύτερου κτυπήματος από πλευράς Ισραήλ. Άλλωστε, για να μετριαστεί η αντίδραση του Ισραήλ, ήδη η Δύση έσπευσε να επιβάλει νέες κυρώσεις κατά του Ιράν ενώ ενδέχεται να επιβληθούν πρόσθετες το επόμενο διάστημα.
Θα τολμήσω ωστόσο να εκτιμήσω ότι η αντίδραση του Ισραήλ θα κινηθεί κάπου ανάμεσα στον περιορισμό στην χλιαρή απάντηση και την υλοποίηση των στόχων του στη Γάζα, με τις ευλογίες των ΗΠΑ. Έχοντας στο χέρι την ανάγκη υπεράσπισης του εδάφους και του λαού του, ο Βενιαμίν Νεντανιάχου αναμένεται να εφαρμόσει το σχέδιο του για εισβολή στη Ράφα τις αμέσως επόμενες ημέρες προκειμένου να εξοντώσει τη Χαμάς, δεσμευμένος ότι η αντίδραση κατά της Τεχεράνης θα περιοριστεί στο κτύπημα της Παρασκευής στο Ισφαχάν, ένα κτύπημα που ήταν σε τέτοιο βαθμό που δεν θα δημιουργήσει προϋποθέσεις για μια νέα επίθεση του Ιράν.
Σε κάθε περίπτωση όμως η κατάσταση παραμένει εκρηκτική και το τοπίο ρευστό σε βαθμό που όλα μπορούν να αλλάξουν από λεπτό σε λεπτό. Ας ελπίσουμε ότι θα πρυτανεύσει η λογική και δεν θα μπει ολόκληρη η περιοχή, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, σε νέα αχαρτογράφητα μονοπάτια.
* Διεθνολόγος – Πολιτικός Αναλυτής
