Αποκαλυπτικό: Προβλήματα ασφαλείας σε γερασμένα φράγματα
Δέκα φράγματα γερασμένα αντιμετωπίζουν προβλήματα ασφαλείας και έχουν τεθεί υπό το μικροσκόπιο του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ). Φράγματα που αν δεν ληφθούν μέτρα θα έχουν ως αποτέλεσμα την καταστροφή περιουσιών ακόμα και την απώλεια ζωών.
Σε έκθεση του ΤΑΥ, που αποκαλύπτει σήμερα ο «Φ» γίνεται αναφορά στα φράγματαπου χρήζουν άμεσης προτεραιότητας,λόγω των προβλημάτων ασφάλειας που παρουσιάζουν και τα οποία ομαδοποιήθηκαν σε τρεις κατηγορίες: α) Κατασκευασμένα κοντά σε κατοικημένες περιοχές, β) παρουσιάζουν μηχανολογικά προβλήματα και γ) προκαλούν επιπτώσεις στην οικονομία της χώρας.
Τα φράγματα αυτά είναι Πολεμιδιών, Ταμασού, Ξυλιάτου και Ευρέτου λόγω της γειτνίασης με κατοικημένες περιοχές, Γερμασόγειας, Λευκάρων, Διποτάμου και Καλαβασού με σοβαρά προβλήματα στον μηχανολογικό εξοπλισμό και την σημερινή κατάσταση να χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνη και τα φράγματα Κούρη και Ασπρόκρεμμού, τα δύο μεγαλύτερα σε χωρητικότητα στην Κύπρο, όπου τυχόν βλάβης οι επιπτώσεις στην οικονομία της χώρας θα είναι ανυπολόγιστες.
Με στόχο την ασφάλεια και συντήρηση φραγμάτων, ο μεγαλύτερος αριθμός των οποίων έχουν ξεπεράσει τα 50 χρόνια της ωφέλιμης ζωής, το υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος προχωρεί σε συγκεκριμένες δράσεις. Δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν για τη διασφάλιση της ορθής και ασφαλούς λειτουργίας των μεγάλων υπερυψωμένων ταμιευτήρων της Κύπρου και εμπίπτουν στη νομοθεσία περί της ενιαίας διαχείρισης των υδάτων νόμο. Τα φράγματα που χρήζουν συστηματικής παρακολούθησης και αξιολόγησης της ασφάλειας τους ανέρχονται σε 104 και έχουν χωρητικότητα πέραν των 25.000 κ.μ.
Στην πρώτη ομάδα, των φραγμάτων με υψηλή επικινδυνότητα, που γειτνιάζουν με κατοικημένες περιοχές, γίνεται αναφορά στο φράγμα Πολεμιδιών που βρίσκεται στην πάνω πλευρά της πόλης της Λεμεσού, στο φράγμα της Ταμασού που είναι κατασκευασμένο στην πάνω πλευρά της Λευκωσίας, καθώς και στο φράγμα της Ευρέτου όπου παρουσιάστηκαν παλαιοτέρα κατολισθήσεις επιφανειακών χωμάτων μετά την ανύψωση της στάθμης του ταμιευτήρα.
Το φράγμα των Πολεμιδιών, ένα από τα γηραιότερα μεγάλα φράγματα της Κύπρου, έχει κατασκευαστεί το 1965 με χωρητικότητα 3.864.000 κ.μ. και βρίσκεται ανάντη της πόλης της Λεμεσού. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το γεγονός ότι στην κατάταξη του βαθμού επικινδυνότητας βρίσκεται στις πρώτες θέσεις καθώς ανάντη του φράγματος υπάρχει έντονη οικιστική ανάπτυξη. Ως εκ τούτου, πέραν της ταμίευσης νερού, το συγκεκριμένο φράγμα λειτουργεί και ως αντιπλημμυρικό. Με δεδομένο ότι το φράγμα κατασκευάστηκε το 1965, ο ηλεκτρομηχανολογικός του εξοπλισμός έχει υποστεί φθορά, με τον εκκενωτή πυθμένα να είναι αδρανοποιημένος. Το θέμα θεωρείται πολύ σοβαρό αφού το φράγμα δεν μπορεί να εκκενωθεί σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Σύμφωνα με τον επιβλέποντα μηχανικό, όπως καταγράφεται στην έκθεση του ΤΑΥ, «το φράγμα των Πολεμιδιών εκτός από την αποθήκευση νερού για άρδευση διαδραματίζει σημαντικότατο αντιπλημμυρικό ρόλο. Αυτό διότι βρίσκεται ανάντη μίας πυκνοκατοικημένης περιοχής η οποία λόγω της παρουσίας του φράγματος για πολλά χρόνια δεν έχει αντιμετωπίσει πλημμυριακή ροή. Ως αποτέλεσμα νόμιμων ή παράνομων επεμβάσεων στην κοίτη του ποταμού κατάντη του φράγματος, η δίοδος του νερού έχει περιοριστεί και με τις παρούσες συνθήκες είναι πρακτικά αδύνατο να μπορεί να δεχθεί σημαντική πλημμύρα. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή περιουσιών και την απώλεια ζωών. Η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων είναι γεγονός και δεν τίθεται ερώτημα αν θα υπάρξει πλημμυρική ροή στον ποταμό Γαρύλλη αλλά πότε θα υπάρξει. Με βάση την υποχρέωση της Κύπρου να λάβει μέτρα για τον περιορισμό των συνεπειών από πλημμύρες, προτείνεται η εγκατάσταση συστήματος ανατρεπομένων θυρίδων που θα μπορεί να αποθηκεύεται προσωρινά μια ποσότητα νερού από τις πλημμυριακές ροές».
Στην ίδια κατηγορία και το φράγμα Ταμασού με έτος κατασκευής το 2002 και χωρητικότητα 2.800.000 κ.μ.. To φράγμα της Ταμασού κατατάσσεται μέσα στα τρία πρώτα φράγματα με την υψηλότερη επικινδυνότητα. Η κύρια παράμετρος που το κατατάσσει τόσο ψηλά είναι το γεγονός ότι είναι κατασκευασμένο ανάντη της πόλης της Λευκωσίας. Στο στάδιο μελέτης / κατασκευής εντοπίστηκε μια παλαιά κατολίσθηση στην αριστερή πλαγιά της λεκάνης κατάκλυσης. Μέρος του υπερχειλιστή είναι θεμελιωμένος σε αργιλικά εδάφη, γεγονός που έχει δώσει διαφορικές μετακινήσεις. Το ΤΑΥ αναγνωρίζοντας τη σημασία του φράγματος αυτού, είχε συντάξει το 2008, σε συνεργασία με Συμβούλους Μηχανικούς, μελέτες για τις επιπτώσεις μετά από μια πιθανή αστοχία ή πλημμύρα.
Το φράγμα Ξυλιάτου κτίστηκε το 1982 και έχει σήμερα χωρητικότητα 1.430.000 κ.μ. Είχε αρχική χωρητικότητα 1.220.000 κ.μ., η οποία αυξήθηκε το 1998 με την εγκατάσταση θυροφραγμάτων στον υπερχειλιστή. Βρίσκεται σε μια πανέμορφη, καταπράσινη περιοχή στο δάσος, το οποίο σε συνδυασμό με τη συχνή υπερχείλιση του, το κατατάσσει στα φράγματα με την μεγαλύτερη επισκεψιμότητα. Στον κατάντη πόδα του φράγματος, δίπλα από το σημείο της υπερχείλισης υπάρχει οργανωμένος εκδρομικός χώρος.Σημαντικές απώλειες παρουσιάζονται από τα τοιχώματα της σήραγγας εκκένωσης / υδροληψίας, οι οποίες καταλήγουν στον κατάντη πόδα. Το σημαντικότερο πρόβλημα του φράγματος αφορά τονηλεκτρομηχανολογικό του εξοπλισμό, συγκεκριμένα το υδραυλικό σύστημα εκκένωσης, το οποίο δεν λειτουργεί. Η δικλίδα εκκένωσης βρίσκεται στο βάθος της σήραγγας εκκένωσης, επομένως δεν είναι εφικτό να ανοίξει χειροκίνητα, παρά μόνο εξ αποστάσεως μέσω του υδραυλικού συστήματος – το οποίο δεν λειτουργεί.
Το φράγμα Ευρέτου με έτος κατασκευής το 1986 έχει χωρητικότητα 25.000.000 κ.μ. Αποτελεί το κύριο αποθηκευτικό σώμα του αρδευτικού έργου Χρυσοχούς. Παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες, καθώς δεν αποτελεί ένα συνηθισμένο συμβατικό φράγμα. Ανάντη του ταμιευτήρα, πλησίον της εισόδου στη σήραγγα εκκένωσης, σημειώθηκαν κατολισθήσεις επιφανειακών χωμάτων το 1987 και 1988, μετά την ανύψωση της στάθμης του ταμιευτήρα. Εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων αυτών, το φράγμα της Ευρέτου ταξινομείται στις πρώτες θέσεις των φραγμάτων με υψηλή επικινδυνότητα.
Φράγματα που χρήζουν άμεσης προτεραιότητας λόγω προβλημάτων και επιπτώσεων στην οικονομία
Τρία φράγματα εμπίπτουν στην κατηγορία όσων παρουσιάζουν μηχανολογικά προβλήματα, της Γερμασόγειας, των Λευκάρων και του Διποτάμου, ενώ άλλα δύο θεωρούνται σημαντικά λόγω των επιπτώσεων στην οικονομία της χώρας, του Κούρη και του Ασπρόκρεμμου.
Το φράγμα Γερμασόγειας κατασκευάστηκε το 1968 και έχει χωρητικότητα 13.600.000 κ.μ.. Βρίσκεται ανάντη της κατοικημένης περιοχής της Γερμασόγειας και του αυτοκινητόδρομου Λευκωσίας – Λεμεσού. Δεδομένης της οικιστικής ανάπτυξης κατάντη του φράγματος και των επεμβάσεων που έχουν γίνει εντός της κοίτης του ποταμού, όπως και στην περίπτωση του φράγματος Πολεμιδιών, το φράγμα λειτουργεί εν μέρει ως αντιπλημμυρικό. Για τους ίδιους λόγους η ορθή και ασφαλής του λειτουργία έχουν ιδιαίτερη αξία.
Το φράγμα Λευκάρων κατασκευάστηκε το 1973 και έχει χωρητικότητα 13.850.000 κ.μ. και αξιοποιείται τόσο για σκοπούς άρδευσης όσο και ύδρευσης. Δεν έχει υπερχειλίσει ποτέ, καθώς η λεκάνη απορροής του είναι μικρή σε σχέση με τη χωρητικότητα του ταμιευτήρα του. Στο φράγμα εντοπίζονται σοβαρά προβλήματα στους σωληναγωγούς και στον ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό, τα οποία λόγω της μη συντήρησης τους εδώ και χρόνια επιδεινώνονται με το πέρασμα του χρόνου, ενώ η υφιστάμενη κατάσταση τους χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνη.
Το φράγμα Διποτάμου κατασκευάστηκε το 1985 και έχει χωρητικότητα 15.500.000 κ.μ.. Στο φράγμα εγκαταστάθηκε το 1998 σύστημα θυροφραγμάτων στον υπερχειλιστή για την αύξηση της χωρητικότητας του. Τα κυριότερα προβλήματα του φράγματος αφορούν τη συντήρηση και λειτουργία του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού.
Το φράγμα Καλαβασού κατασκευάστηκε το 1985 και έχει χωρητικότητα 17.000.000 κ.μ. και είναι όμοιο ως κατασκευή με αυτό του Διποτάμου, καθώς αποτελούν και τα δύο μέρος του έργου Βασιλικός – Πεντάσχοινος.
Το φράγμα Κούρη κατασκευάστηκε το 1988, έχει χωρητικότητα 115.000.000 κ.μ. και είναι το μεγαλύτερο φράγμα της Κύπρου. Η χωρητικότητα του είναι περίπου το 1/3 της συνολικής χωρητικότητας όλων των φραγμάτων. Μετά την πρώτη υπερχείλιση του φράγματος, το 2004, έγιναν επιπρόσθετες εργασίες στεγάνωσης (τσιμεντενέσεις) στο δεξιό αντέρεισμα, οι οποίες, σύμφωνα με τις μετρήσεις που λαμβάνονται, μείωσαν σημαντικά τις απώλειες.
Σημειώνεται ότι, όποια τυχόν βλάβη παρουσιαστεί στο φράγμα του Κούρη θα επιφέρει οικονομικές συνέπειες, λόγω των επιπτώσεων στην υδροδότηση της χώρας.
Τοφράγμα Ασπρόκρεμμου κατασκευάστηκε το 1982 και έχει χωρητικότητα 51.000.000 κ.μ.. Ο Ασπρόκρεμμος είναι το δεύτερο μεγαλύτερο σε χωρητικότητα φράγμα μετά τον Κούρη και αποτελεί την κύρια πηγή ύδρευσης της Πάφου.
