Οι σχέσεις Ελλάδας και Κύπρου είναι μεγάλο θέμα με πολλές πτυχές. Και στις δύο χώρες κατοικούν Έλληνες από αιώνες γεγονός που επιβάλλει μια αλληλεγγύη μεταξύ τους έστω και αν διαφέρουν σε μέγεθος.
Και οι δύο υπέφεραν από την υποταγή τους σε διάφορους κατακτητές με κατάληξη τους Τούρκους. Η φυσική ανάγκη άμυνας της Κύπρου και η αρχή της αυτοδιάθεσης επέβαλλαν κάποια ένωση, εξού και το αρχικό αίτημα του Κυπριακού Ελληνισμού για ένωση με την Ελλάδα. Αυτό δεν επετεύχθη διότι ήταν αντίθετο προς τα συμφέροντα των Άγγλων και των Τούρκων τους οποίους οι Άγγλοι επιστράτευσαν στην αντίθεση τους. Έκτοτε ο κυπριακός λαός επεδίωκε μια λύση σύμφωνα με τις αρχές του διεθνούς δικαίου. Από τότε μέχρι σήμερα τούτο δεν επετεύχθη.
Το ερώτημα το οποίο με απασχολεί είναι αν είχαμε την επιβαλλόμενη στήριξη από την Ελλάδα στις προσπάθειες του λαού να απελευθερωθεί σύμφωνα με τις εν λόγω αρχές, θα πετυχαίναμε; Επικοινωνία μεταξύ των δύο χωρών για το θέμα αυτό υπήρχε. Δεν υπήρχε, όμως, ταυτότητα απόψεων. Στην αρχή πριν να ξεκινήσει ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ -που οφειλόταν στην αρνητική στάση της Αγγλίας που έφτασε στο σημείο να διακηρύσσει ότι ουδέποτε θα φύγει από την Κύπρο- δοκίμασε η τότε ηγεσία της Κύπρου να πείσει την Ελλάδα για μία προσφυγή στα Ηνωμένα Έθνη αλλά η τελευταία αρνείτο. Ακολούθησε μια προσφυγή αργότερα στην εποχή του Παπάγου. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις ουδέποτε δέχθηκαν ανοικτά ότι η Κύπρος ανήκει εθνικά, πολιτιστικά και λογικά στο ελληνικό έθνος. Το αποτέλεσμα ήταν η Ελλάδα να έχει μειωμένο ενδιαφέρον προστασίας της Κύπρου αφού έβαζε ως προτεραιότητα για αυτήν τα δικά της ξεχωριστά θέματα και επιδείκνυε ένα δισταγμό για στήριξη αποτελεσματική των αιτημάτων της Κύπρου. Η απόσταση δεν ήταν καθοριστικός λόγος γι’ αυτήν την πολιτική. Όταν στο παρελθόν πολεμούσε για μια ελεύθερη Ελλάδα αυτή δεν έδειχνε λιγότερο ενδιαφέρον για μακρινές ελληνικές περιοχές.
Το μεγάλο πρόβλημα ήταν το γεγονός ότι η Ελλάδα υποτασσόταν στις απαιτήσεις των ΗΠΑ και φοβόταν την Τουρκία η οποία υπερτερούσε της Ελλάδας στρατιωτικά και πληθυσμιακά. Εξάλλου οι πολιτικοί της Ελλάδας δεν ήταν του επιπέδου που θα έπρεπε για να μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που μόλις ανάφερα. Ο μόνος, ο οποίος τόλμησε να απαντήσει πατριωτικά προς την Τουρκία ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου με την περίπτωση του Σισμίκ, το 1987. Καθ’ όλη την διάρκεια του Κυπριακού προβλήματος επικρατούσε η επιρροή και η πολιτική της Τουρκίας.
Η Κύπρος προσέφευγε στον ΟΗΕ και επιδίωκε αποφάσεις υπέρ της. Κάποιες πετύχανε αλλά όλες ήταν χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα επί του εδάφους. Είναι γεγονός ότι κάναμε ορισμένα λάθη τακτικής όπως είναι τα 13 σημεία τα οποία ήταν μεν σωστά αλλά χρησιμοποιούντο από την Τουρκία και από τους ξένους σαν αφορμή ότι θα αντισταθούμε στην λύση που δόθηκε στη Ζυρίχη από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το 1959. Η λύση αυτή ήταν καταστρεπτική για την Κύπρο αλλά η Ελλάδα για να απωθήσει τις πιέσεις των Αμερικάνων και των Τούρκων δέχθηκε την λύση η οποία αποτελείτο από ένα μείγμα απαιτήσεων της Τουρκίας και των Αγγλοαμερικάνων. Αυτό ήταν ένα τεράστιο λάθος της Ελλάδας που δέχθηκε μια διευθέτηση χωρίς την έγκριση του κυπριακού λαού αλλά και αντίθετη με τις αρχές του συνταγματικού δικαίου και του διεθνούς δικαίου. Ο κυπριακός λαός πικράθηκε, απογοητεύτηκε διότι δεν μπορεί να δέχεσαι μια απαράδεκτη λύση εις βάρος ενός λαού έστω και με φοβέρες πιέσεις. Αυτό δεν είναι πατριωτική πράξη. Δεν χρησιμοποιώ όμως άλλη λέξη.
Έκτοτε (το 1963) ακολούθησαν διακοινοτικές ταραχές που απομάκρυναν τις δύο κοινότητες και οι Τουρκοκύπριοι αποσύρθηκαν από την κυβέρνηση. Αυτή ήταν η πρώτη φάση καταστροφής της Κύπρου επί του εδάφους και έδωσε αφορμή στους Τούρκους να γίνουν πιο απαιτητικοί στον διαμελισμό της Κύπρου που προηγουμένως επιδίωκαν με τη ενθάρρυνση των Άγγλων.
Το πραξικόπημα του 1974
Το πραξικόπημα του 1974 ήταν η τελική καταστροφική πράξη για την Κύπρο. Πρέπει όμως να λεχθεί ότι η πρωτεργάτες ήταν οι αρχηγοί της χούντας στην Ελλάδα με πολιτικούς σκοπούς. Γιατί δεν τους τιμώρησε αργότερα η Ελλάδα; Γιατί μας έστελνε συνέχεια χουντικούς που ήθελαν την καταστροφή της Κύπρου; (Παναγιωτάκος, Γεωργίτσης, Παττακός, Ιωαννίδης, Μακαρέζος, Μπονάνος και άλλοι). Η Κύπρος μοιράστηκε στα δύο με την Τουρκία να πατά στερεά με τον στρατό της στο μισό μέρος της Κύπρου.
Δεν είδαμε τότε τον Καραμανλή να στέλνει οιαδήποτε στρατιωτική βοήθεια ως αντίδραση της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο για την οποία η Ελλάδα ήταν εγγυήτρια. Αντίθετα είδαμε τότε μια ελληνική κυβέρνηση να εκφράζεται μέσω του Καραμανλή ότι δεν μπορεί να βοηθήσει διότι η Κύπρος είναι μακριά. Μάλιστα έφτασε στο σημείο να προτάσσει σαν συμπαράσταση την γελοιότητα ότι είναι πρόθυμος να μπει πάνω σε ένα πλοίο μαζί με τον Υπουργό του των Εξωτερικών και να έρθει προς την Κύπρο εκθέτοντας τον εαυτό του στο κίνδυνο βομβαρδισμού. Σε μία σημαντική συνέντευξη του Γλαύκου Κληρίδη με τον δημοσιογράφο Κ. Γεννάρη, μας αποκάλυψε ότι ερχόμενος από την Γενεύη το 1974 μετά το πραξικόπημα είχε την πεποίθηση ότι οι Τούρκοι ήταν πολύ πιθανόν να προχωρήσουν να καταλάβουν όλη την Κύπρο και παρακάλεσε τον κ. Καραμανλή, παρόντος του κ. Αβέρωφ, να μας βοηθήσει με κάποια στρατιωτική ενέργεια, όχι κατ’ ανάγκη πόλεμο, για να σωθεί η Κύπρος. Ο Καραμανλής απάντησε ότι δεν μπορεί να προσφέρει καμία βοήθεια και ήταν μάλιστα και απότομος. Τι σημαίνει αυτό; Για να περνά καλά η Ελλάδα με τους Αμερικάνους και άλλους και ας χαθεί η Κύπρος.
Έστω και μετά δεν τον είδαμε να επισκέπτεται τα συντρίμμια της Κύπρου για να δώσει έστω κάποια ενθάρρυνση στα θύματα. Ο πρώτος Πρωθυπουργός που επισκέφθηκε αργότερα την Κύπρο ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου. Αυτό δεν αρκούσε όμως. Έπρεπε να ληφθούν σοβαρά μέτρα και να αλλάξει η πολιτική της Ελλάδας έναντι των απαιτήσεων της Τουρκίας κατά τρόπο σαφή και αποτελεσματικό. Ας είναι και με έντονη και συνεχή διπλωματία. Η έκδηλη αδράνεια της Ελλάδας συνεχίστηκε.
Η άρνηση της Αθήνας
Θυμάμαι τότε ότι μου ανέθεσαν να ασχοληθώ με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Τουρκία στην Κύπρο που ήταν πάμπολλες και το έπραξα καταχωρώντας μια προσφυγή στο αρμόδιο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης. Επειδή όμως χρειαζόμουν ενίσχυση και από άλλη χώρα για να κάμψω τις αντιδράσεις της Τουρκίας που ισχυριζόταν ότι εφόσον δεν αναγνωρίζει την Κύπρο δεν μπορούσε να λάβει μέρος στην σχετική διαδικασία στράφηκα στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας και παρόντων του Πάγκαλου και του Γιάννου Κρανιδιώτη, εξήγησα ότι είναι ανάγκη να καταχωρήσουν παράλληλα με μας μία προσφυγή όπως θα έκανε οποιαδήποτε χώρα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις εν λόγω παραβιάσεις. Ο Πάγκαλος είπε ότι αυτή είναι σοβαρή πολιτική πράξη που δεν μπορούσε να γίνει κατά την γνώμη του. Θα έπρεπε να αναρωτηθεί και ο Πρόεδρος της Κυβέρνησης. Ουδέποτε όμως προχώρησε να το πράξει αυτό, με αποτέλεσμα να μην έχουμε την επιβεβλημένη συμπαράσταση της Ελλάδος. Για ένα ανθρωπιστικό θέμα. Όχι πως θα ήταν δεδομένη γνωρίζοντας την τότε πολιτικής της. Γενικά η πολιτική της Ελλάδος για το Κυπριακό αποτελείτο από ενέργειες «με το στανιό» με ορισμένες εξαιρέσεις που δεν ήταν καθοριστικές.
Συνεχίσαμε με διάλογο με τους Τουρκοκύπριους και ορισμένες φορές παρούσης της Τουρκίας αλλά αυτή η διαδικασία δεν πρόκειται να μας επιστρέψει πίσω την κατεχόμενη Κύπρο. Η κατάσταση χειροτερεύει με την ψευδαίσθηση ότι οι συνομιλίες θα μας βοηθήσουν να βγούμε από την καταστροφή. Εύχομαι να κάνω λάθος.
*Δικηγόρος, πρώην δικαστής του ΕΔΑΔ.
