Τσαλαπετεινοί για καταπολέμηση της κάμπιας – Φυσικοί θηρευτές για προστασία πεύκων, ανθρώπων και κατοικίδιων
Η κάμπια των πεύκων ή πιτυοκάμπη είναι ένας από τους σημαντικότερους εχθρούς όλων των πεύκων. Σοβαρός κίνδυνος δερματοπάθειας ελλοχεύει τόσο στους ανθρώπους, όσο και τα κατοικίδια, στην περίπτωση που έρθουν σε επαφή με πεύκα τα οποία έχουν προσβληθεί από κάμπιες. Οι κάμπιες διαθέτουν έναν εξαιρετικό αμυντικό μηχανισμό.
Όταν νιώσουν ότι απειλούνται, εκτοξεύουν στον αέρα μικροσκοπικά τριχίδια, τα οποία περιέχουν τοξίνη, που προκαλεί στον άνθρωπο αλλά και σε ζώα δερματικά συμπτώματα. Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της κάμπιας, για να προστατεύσουν τα δέντρα, τους ανθρώπους, αλλά και τα κατοικία οι αρμόδιες υπηρεσίες αποφάσισαν να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα.Ένα από αυτό είναι πιλοτικό πρόγραμμα, που θα εφαρμοστεί για πρώτη φορά φέτος με φυσικούς εχθρούς της κάμπιας.
Συγκεκριμένα, προωθείται η εφαρμογή πιλοτικής βιολογικής διαχείρισης της κάμπιας του πεύκου προωθώντας φυσικούς θηρευτές όπως ο τσαλαπετεινός γνωστός στην Κύπρο ως πουπούξιος, ο πέμπετσος αλλιώς μουγιαννούι και ο καλόγερος γνωστός και ως τσαγκαρούδι. Τα τρία αυτά είδη τρέφονται με μεγάλες ποσότητες κάμπιας των πεύκων αφού η ενηλικίωση της κάμπιας συμπίπτει με την περίοδο αναπαραγωγής των ειδών αυτών. Συνεπώς η ανάγκη για πρωτεϊνούχα τροφή στους νεοσσούς είναι απαραίτητη.
Η δράση αφορά στην τοποθέτηση τεχνητών φωλιών σε περιοχές με έντονη την παρουσία κάμπιας των πεύκων. Με τον τρόπο αυτό τα πουλιά θα προτιμήσουν την περιοχή αφού θα υπάρχει κατάλληλος χώρος φωλιάσματος και με την παρουσία υψηλής ποιότητας και ποσότητας τροφής θα λειτουργήσουν ως ρυθμιστές του πληθυσμού της κάμπιας. Έχουν κατασκευαστεί φωλιές με συγκεκριμένες προδιαγραφές που θα ικανοποιούν τις ανάγκες των ειδών αυτών.
Έχει επιλεγεί η κοινότητα Αγριδιών και οι φωλιές θα τοποθετηθούν σε συγκεκριμένα σημεία εντός της προσβεβλημένης περιοχής. Οι φωλιές θα χαρτογραφηθούν για καταγραφή της αναπαραγωγικής επιτυχίας τους, ενώ θα εκτιμηθεί και η έκταση παρουσίας του προβλήματος της κάμπιας των πεύκων ώστε να γίνει σύγκριση εάν τα συγκεκριμένα είδη λειτούργησαν θετικά ως προς την μείωση του προβλήματος. Ο τσαλαπετεινός δεν αποτελεί πολυπληθείς είδος για την Κύπρο όπως τα άλλα δύο είδη και θα θεωρηθεί επιτυχία η φωλεοποίηση έστω μικρού αριθμού ζευγαριών.
Αν το πιλοτικό πρόγραμμα πετύχει θα μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλες περιοχές, ενώ αν τα αποτελέσματα δεν είναι τα αναμενόμενα θα μπορεί να εφαρμοστεί σε άλλη περιοχή. Η δράση εφαρμόζεται με συντονισμό του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος σε συνεργασία με το Επαρχιακό Γραφείο Τμήματος Γεωργίας, τη Δασική Περιφέρεια Τροόδους και το Κοινοτικό Συμβούλιο Αγριδιών.
Η παρουσία της κάμπιας είναι αισθητή σε όλα τα πευκοδάση αλλά μεγαλύτερη ζημιά παθαίνουν τα δένδρα που υποσιτίζονται και έτσι το πευκοδάσος αυτό δεν αναγεννάται. Μεγάλες προσβολές συναντάμε επίσης σε μικρά και σε μεγάλα πεύκα κατοικημένων περιοχών, όπως σε σπίτια, δημόσια πάρκα, πλατείες και εξοχικές κατοικίες. Χαρακτηριστικό επίσης της προνύμφης (κάμπιας) είναι και οι αλλεργικές αντιδράσεις που προκαλεί σε όποιον τις πλησιάζει καθώς μόλις οι κάμπιες απειληθούν διασπείρουν στον αέρα τρίχες με τοξίνες που ερεθίζουν δέρμα, μάτια και το αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου.
Τα ενήλικα έντομα (λεπιδόπτερα) εμφανίζονται από τέλος Ιουλίου μέχρι και Οκτώβριο με τις περισσότερες πτήσεις τον μήνα Αύγουστο. Μπορούν να ζήσουν μόνο λίγες ημέρες και στο σύντομο αυτό διάστημα ζευγαρώνουν και ωοτοκούν μέσα στις πευκοβελόνες. Κάθε θηλυκό μπορεί να εναποθέσει περισσότερα από 300 αυγά, συνήθως σε ομάδες των 70 αυγών μέσα σε μετάξινες θήκες. Οι νεαρές προνύμφες (κάμπιες) εμφανίζονται 30‐45 ημέρες μετά και τρέφονται τη νύχτα με πευκοβελόνες, ενώ κρύβονται την ημέρα μέσα στη φωλιά τους. Μόλις μεγαλώσουν σε μέγεθος αρχίζουν να υφαίνουν το κουκούλι για να προστατεύονται μέσα σε αυτό από τις καιρικές συνθήκες και τους φυσικούς εχθρούς.
Οι προνύμφες της πιτυοκάμπης ολοκληρώνουν την ανάπτυξη τους σε πέντε προνυμφικά στάδια μέχρι την αρχή της επόμενης άνοιξης και στη συνέχεια πηγαίνουν προς την αναζήτηση της κατάλληλης θέσης για να νυμφωθούν μέσα στο έδαφος. Οι προνύμφες μεγαλώνοντας γίνονται νύμφες εντός του εδάφους και επιζητούν συνήθως ελαφρύ, ηλιόλουστο και αφράτο χώμα. Η νύμφωση γίνεται σε βάθος 5-20 εκατοστά εντός μετάξινου βομβυκίου και μπορεί να διαρκέσει 4‐5 μήνες, ενώ μερικές φορές παρατηρείται και παράταση αυτής της νύμφωσης για κάποιο μέρος του πληθυσμού για περισσότερα από δύο έτη.
Βιολογική διαχείριση της κάμπιας του πεύκου
Οι χημικές μέθοδοι ελέγχου της κάμπιας με εντομοκτόνα είναι ξεπερασμένες, μη αποτελεσματικές και επικίνδυνες για το περιβάλλον και τον άνθρωπο γενικά, αλλά και για την πλούσια πανίδα των πευκοδασών. Η βιολογική καταπολέμηση δεν στερείται πλέον σε αποτελεσματικότητα της χημικής, λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη και την μηδενική επίδραση της μεθόδου αυτής στο οικοσύστημα των πευκοδάσων. Ο βάκιλος της Θουριγίας (Bacillus Thuringiensis) είναι η πιο διαδεδομένη βιολογική μέθοδος καταπολέμησης της κάμπιας του πεύκου (καταπολέμηση των νεοεκκολαπτόμενων προνύμφων).
Πέραν της χρήσης βακίλου η οποία απαιτεί σημαντικό χρόνο και κόστος προτείνεται η εφαρμογή πιλοτικής βιολογικής διαχείρισης της κάμπιας του πεύκου προωθώντας φυσικούς θηρευτές όπως ο τσαλαπετεινός, ο πέμπετσος και ο καλόγερος.
Τσαλαπετεινός – Upupa epops: Ο τσαλαπετεινός είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό πουλί, που αναγνωρίζεται εύκολα από το λοφίο και απ’ τις φαρδιές ασπρόμαυρες φτερούγες του. Το κεφάλι και ο λαιμός του έχουν ανοιχτό καφέ/μπεζ χρώμα. Είναι μεσαίου μεγέθους πουλί (περίπου 27 εκατ.). Έχει πολύ μακρύ και λεπτό ράμφος, με το οποίο μπορεί να πιάνει έντομα (π.χ. γρύλους, ακρίδες, σκαθάρια κ.ά.), σκουλήκια, αλλά και άλλα ασπόνδυλα. Έχει πολύ χαρακτηριστική φωνή που θυμίζει ένα επαναλαμβανόμενο ρυθμικό «που-που-που». Ο τσαλαπετεινός ή, όπως αποκαλείται στην κυπριακή διάλεκτο, πουπούξιος, είναι ένα μεταναστευτικό πουλί που φωλιάζει συνήθως σε κουφάλες δένδρων, ανοίγματα τοίχων, κοιλότητες βράχων ή μέσα σε σωρούς από πέτρες.
Πέμπετσος – Periparus ater cypriotes: Ο πέμπετσος αποτελεί το πιο μικρό είδος της οικογένειας των Παπαδίτσων (Paridae) και είναι ένα από τα τέσσερα ενδημικά υποείδη του νησιού μας. Πρόκειται για ένα μικρόσωμο πουλί που το συναντάμε κυρίως στα βουνά του Τροόδους, της Πάφου και του Μαχαιρά. Ο πέμπετσος έχει σταχτί μαυριδερό φτέρωμα. Το κεφάλι του είναι μαύρο με άσπρες βούλες στα μάγουλα. Το μήκος του σώματός του είναι από 10 μέχρι 11,5 εκατοστά. Είναι πολύ εύκολο να τον εντοπίσει ο άνθρωπος, καθώς είναι ζωηρό και κοινωνικό πουλί που συνήθως δεν φοβάται την ανθρώπινη παρουσία και πολλές φορές πλησιάζει τον παρατηρητή του από περιέργεια. Θα τον δούμε να φτερουγίζει σε κωνοφόρα δάση, κυρίως σε πεύκα, ψάχνοντας για έντομα και αράχνες. Φτιάχνει τη φωλιά του σε τρύπες, τοίχους, κουφάλες δέντρων, μέσα σε σωρούς από πέτρες και εγκαταλελειμμένες μεγάλες φωλιές άλλων πουλιών. Αναπαράγεται από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο. Γεννά 4-6 αυγά στις φωλιές που έχει φτιάξει από βρύα και φτερά.
Καλόγερος – Parus major: Αποτελεί ένα από τα πιο κοινά πουλιά της Κύπρου και τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα και σπόρους. Μπορεί να το συναντήσει κάποιος σε δάση, θαμνώδης βλάστηση, γεωργικές εκτάσεις με δέντρα, καθώς και σε πόλεις και χωριά σε όλα τα υψόμετρα. Φωλιάζει σε τρύπες σε δέντρα ή τοίχους καθώς και σε τεχνητές φωλιές που έχουν τοποθετηθεί από τον άνθρωπο. Το μήκος του κυμαίνεται από 13 – 15,5 εκατ.
