Ντροπή μας να υπάρχουν θύματα… χωρίς θύτες! – Σοβαρά περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης
«Για τη ΣΕΚ και για το υπόλοιπο συνδικαλιστικό κίνημα, είναι προτεραιότητα τα θέματα σεξουαλικής παρενόχλησης και εργασιακού εκφοβισμού και είναι ντροπή σε ένα σύγχρονο κράτος να υπάρχουν θύματα χωρίς θύτες», είπε η γραμματέας του Τμήματος Εργαζομένων Γυναικών ΣΕΚ Δέσποινα Ησαϊα σε μια συναισθηματικά φορτισμένη παρέμβασή της στη διάρκεια συζήτησης στο οίκημα της συντεχνίας στον Στρόβολο.
«Πραγματικά νιώθω ντροπή, είπε η κυρία Ησαϊα, να έρχονται κοπέλες να μας καταγγέλλουν σοβαρά περιστατικά εργασιακού εκφοβισμού και σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία και η μοναδική βοήθεια που μπορούμε να τους προσφέρουμε, είναι κάποιες παρεμβάσεις μας προς τους διευθυντές τους, ελπίζοντας ότι αυτοί θα ενεργήσουν ώστε να τερματιστούν αυτές οι συμπεριφορές σε βάρος τους, αφού δεν μπορούμε να προχωρήσουμε τις υποθέσεις, γιατί δεν υπάρχει νομοθεσία που να τις καλύπτει. Ήρθε μια κοπέλα, 35 χρόνων με δύο παιδιά, μου είπε ότι της κάνει συστηματικό εκφοβισμό η προϊσταμένη της και με παρακάλεσε να την βοηθήσουμε. Και ξέρω ότι δεν μπορούμε να την βοηθήσουμε, γιατί η νομοθεσία δεν την καλύπτει». 
Η συζήτηση έγινε την Πέμπτη 11 Απριλίου 2024 στο πλαίσιο εκδήλωσης της ΣΕΚ για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης και του εργασιακού εκφοβισμού στους χώρους εργασίας. Κύρια ομιλήτρια ήταν η δρ Στέλλα Κυριακίδου,Επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που μίλησε με θέμα «Ψυχική υγεία στους χώρους εργασίας», ενώ χαιρετισμούς απηύθυναν ο υπουργός Εργασίας Γιάννης Παναγιώτου, ο αναπληρωτής γενικός γραμματέας της ΣΕΚ Μιχάλης Μιχαήλ, ο διευθυντής του τμήματος Εργασιακών Σχέσεων και Κοινωνικής Πολιτικής του ΚΕΒΕ Αιμίλιος Μιχαήλ και ο ανώτερος λειτουργός Εργασιακών Σχέσεων και Κοινωνικής Πολιτικής της ΟΕΒ Γιώργος Χατζηκαλλής, εκ μέρους του προέδρου της ΟΕΒ Αντώνη Αντωνίου. Την εκδήλωση άνοιξε με χαιρετισμό της η υπεύθυνη ευρωπαϊκών προγραμμάτων της ΣΕΚ Μαρία Χαϊλή. 
>Οι θύτες να «μαζέψουν» τα χέρια και τη γλώσσα τους
«Δημιουργήσαμε πρόσφατα στη ΣΕΚ με τη συμβολή ομάδας ψυχολόγων, τη γραμμή βοήθειας 77775575, που δυστυχώς επιβεβαιώνει ότι είναι τεράστιο το μέγεθος του προβλήματος της σεξουαλικής παρενόχλησης και του εκφοβισμού στην εργασία», είπε η Δέσποινα Ησαϊα. Πρόσθεσε ότι «η νομοθεσία καλύπτει μόνο περιπτώσεις που τεκμηριώνεται ότι ένα αδίκημα έγινε στη βάση του φύλου. Έρχονται γυναίκες ενώπιον μας με την ψυχική τους υγεία καταρρακωμένη – συνέχισε – και δεν έχουμε τα εργαλεία στα χέρια μας, για να τις προστατεύσουμε. Είναι οδυνηρό να βλέπεις ανθρώπους να ζητούν από εμάς να τους προστατεύσουμε και να μη μπορούμε». Η κυρία Ησαϊα εξήγησε ότι «υπάρχει σήμερα στην Κύπρο ο νόμος Περί Ίσης Μεταχείρισης Ανδρών και Γυναικών στην Απασχόληση και στην Επαγγελματική Εκπαίδευση, που εδράζεται σε ευρωπαϊκή Οδηγία. Ο στόχος του νομοθέτη, είπε , ήταν να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχουν διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων. Για να ετοιμάσει το Τμήμα Εργασίας μια έκθεση με βάση μια καταγγελία, ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχει υπόβαθρο για να προχωρήσει μια υπόθεση στο δικαστήριο, θα πρέπει το Τμήμα Εργασίας να τεκμηριώσει ότι αυτή η καταγγελία γίνεται στη βάση της διάκρισης του φύλου. Ότι παρενοχλείται η γυναίκα θύμα, επειδή ακριβώς είναι γυναίκα. Ή το αντίστροφο. Όμως σε περίπτωση που μια γυναίκα ασκεί εργασιακό εκφοβισμό σε μια άλλη γυναίκα, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα να προχωρήσει αυτή η υπόθεση. (σ. σ. Ο Μιχάλης Μιχαήλ ανέφερε στη συζήτηση ότι οι περισσότερες καταγγελίες γίνονται από γυναίκες, αλλά όπως είπε, στη ΣΕΚ φτάνουν καταγγελίες και από άνδρες που υφίστανται εργασιακό εκφοβισμό από άνδρες προϊσταμένους τους, που ούτε αυτούς τους καλύπτει η νομοθεσία). Οπότε για τη ΣΕΚ – είπε η κυρία Ησαϊα – είναι σημαντικό να γίνει τροποποίηση του νόμου, ή θέσπιση νέας νομοθεσίας ενάντια στον εκφοβισμό στην εργασία, στον αθλητισμό, στο στράτευμα. Δεν γνωρίζω γιατί δεν έχει προχωρήσει στη Βουλή η σχετική πρόταση νόμου, την οποία ήδη συζητήσαμε οι κοινωνικοί εταίροι. Παρόλο τούτο, υπάρχει ένα σημαντικό εργαλείο ενώπιον του υπουργού Εργασίας, η Σύμβαση 190 του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO – International Labour Organization) που θα περιλάβει τη βία και την παρενόχληση στον χώρο εργασίας. Με την επικύρωση της Σύμβασης, θα σταλούν σαφή μηνύματα στους θύτες να «μαζέψουν» και τα χέρια, αλλά και τη γλώσσα τους».
Συνοψίζοντας τη δική της τοποθέτηση εκ μέρους της ΣΕΚ, η Μαρία Χαϊλή τόνισε ότι «η αντιμετώπιση της παρενόχλησης και του εργασιακού εκφοβισμού, δεν είναι μόνο ηθική υποχρέωση, αλλά και στρατηγική επιχειρηματικής σημασίας. Μόνο όταν δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον όπου η ασφάλεια και ο σεβασμός είναι προτεραιότητες, μπορούμε να επιτύχουμε τη μέγιστη απόδοση και ευημερία για όλους. Η αντιμετώπιση του συγκεκριμένου φαινομένου, είναι υπόθεση όλων μας».
>Ένας στους δύο, θύμα εργασιακού εκφοβισμού
«Για τη ΣΕΚ, είπε ο αναπληρωτής γ. γ. της συνδικαλιστικής οργάνωσης Μιχάλης Μιχαήλ, – η σημερινή εκδήλωση αποτελεί μια σημαντική ευκαιρία για ανάδειξη αυτής της σύγχρονης εργασιακής απειλής, καθώς και της αναγκαιότητας αποτελεσματικής αντιμετώπισης της, γιατί αποτελεί αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα για κάθε εργαζόμενο και εργαζόμενη, να βιώνει συνθήκες αξιοπρέπειας στην εργασία, που να μην προκαλούν πανικό, φόβο, πόνο, ανασφάλεια, συναισθήματα ενοχής και αποτροπιασμού». Πρόσθεσε ότι «η έρευνα που διεξήγαγε το 2022 η IMR του Πανεπιστημίου Λευκωσίας για λογαριασμό της ΣΕΚ, επιβεβαιώνει τα διεθνή ευρήματα και την επιστημονική βιβλιογραφία, αναδεικνύοντας το μέγεθος του προβλήματος στους χώρους εργασίας, σε σχέση με σοβαρά κρούσματα εργασιακού εκφοβισμού και σεξουαλικής παρενόχλησης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας μας – συνέχισε – εφτά στους δέκα εργαζόμενους πιστεύουν ότι στην Κύπρο οι εργαζόμενοι είναι θύματα ανεπίτρεπτων συμπεριφορών, ενώ ένας στους δύο ομολογεί ότι υπήρξε προσωπικά ο ίδιος θύμα εργασιακού εκφοβισμού. Παρόλα αυτά, ο αριθμός των καταγγελιών δεν αντικατοπτρίζει το πραγματικό πρόβλημα, λόγω του φόβου των θυμάτων, αλλά και ελλειμμάτων, τόσο σε νομοθετικό όσο και σε εποπτικό επίπεδο. Με βάση το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, η καταγγελία θα πρέπει να τεκμηριώνει ότι το αδίκημα έχει ως βάση τη διάσταση του φύλου. Σε αυτή τη διαδικασία, το θύμα θυματοποιείται για δεύτερη φορά – την πρώτη από τον θύτη και τη δεύτερη από τους θεσμούς που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην έκκληση του για επαρκή προστασία».
«Να εδραιώσουμε τις συλλογικές συμβάσεις»
«Θέλω να υπενθυμίσω – είπε ο Μιχάλης Μιχαήλ – ότι η ΣΕΚ, από το 2019 φροντίζει να διατηρεί στην επικαιρότητα τα ζητήματα αυτά. Ως επιστέγασμα μιας σημαντικής πρωτοβουλίας της ΣΕΚ και συνέργειας με την ΠΕΟ και την ΟΕΒ – συνέχισε – συγγράψαμε κώδικα αντιμετώπισης της σεξουαλικής παρενόχλησης και του εργασιακού εκφοβισμού, ο οποίος ενσωματώνεται στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Είναι επίσης σημαντικό να τονίσω, πως δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των καταγγελιών που έλαβε πρόσφατα η τηλεφωνική μας γραμμή 77775575, προέρχονται από ανοργάνωτους χώρους εργασίας. Δράττομαι λοιπόν της ευκαιρίας αυτής να αναδείξω τη σημαντικότητα και τον συσχετισμό της προστασίας της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων σε χώρους που διατηρούνται συλλογικές συμβάσεις και είναι, κύριε υπουργέ, για ακόμη έναν λόγο, που γίνεται πιο επιτακτική η ανάγκη, να εδραιώσουμε και να επεκτείνουμε τις συλλογικές συμβάσεις, εφαρμόζοντας την ευρωπαϊκή Οδηγία για τον Εθνικό Κατώτατο Μισθό. Γιατί, συλλογική σύμβαση δεν σημαίνει μόνο αξιοπρεπείς μισθοί και όροι εργοδότησης, αλλά και αξιοπρεπές και ασφαλές περιβάλλον εργασίας, στοιχεία που αποτελούν βασικές συνιστώσες για να υπάρχουν υγιείς εργαζόμενοι, αλλά και υγιείς και ισχυρές επιχειρήσεις. Είναι η ώρα λοιπόν που θα πρέπει να ενώσουμε δυνάμεις, η πολιτεία να ενισχύσει το νομοθετικό πλαίσιο και τους θεσμούς που διερευνούν καταγγελίες, και εργοδότες και εργαζόμενοι να συνεργαστούμε πιο μεθοδικά, για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την αόρατη αυτή απειλή που πλήττει και τραυματίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια».
Η ψυχική υγεία και το συστημικό σφάλμα
Η Επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων της ΕΕ, Στέλλα Κυριακίδου ανέφερε ότι περισσότερες από 77% των παρενοχλήσεων που γίνονται στον χώρο εργασίας, αφορούν γυναίκες, ενώ στον χώρο εργασίας συμβαίνουν το ένα τρίτο των σεξουαλικών παρενοχλήσεων. Είπε ακόμα ότι μέσα στο 2023 οι μισοί πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιμετώπισαν συναισθηματικές ή ψυχοκοινωνικές προκλήσεις, ενώ περισσότεροι από το ένα τέταρτο των εργαζομένων, βιώνουν ψυχολογική πίεση και άγχος που προκαλούνται ή επιδεινώνονται από την εργασία τους. Η κυρία Κυριακίδου είπε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ετοιμάζει εκστρατεία για τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους στην εργασία, ενώ αναφέρθηκε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας και στη σημασία που δίνεται στη ψυχική υγεία, που αποτελεί όπως είπε, πολιτική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από την πλευρά του ο υπουργός Εργασίας Γιάννης Παναγιώτου τόνισε ότι «το φάσμα της σεξουαλικής παρενόχλησης συνεχίζει να εξαπλώνεται σε όλους τους κλάδους και τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Αυτό, πρόσθεσε, δεν αποτελεί ατομική ανάρμοστη συμπεριφορά, αλλά συστημικό σφάλμα που απαιτεί συστημικές λύσεις. Η Κύπρος τα τελευταία χρόνια έχει κάνει σημαντικά βήματα για ευθυγράμμιση με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το θέμα, με την επικαιροποίηση νομικών πλαισίων, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη, διαβούλευση για την κύρωση της Σύμβασης 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την παρενόχληση στον χώρο εργασίας. Αποτελεί κλειδί η αυστηρή επιβολή της νομοθεσίας και τα μέτρα για τα θύματα, ώστε να μην έρχονται αντιμέτωπα με φόβο αντιποίνων ή στιγματισμού. Όμως οι νόμοι δεν αλλάζουν από μόνοι τους την κουλτούρα, γι’ αυτό συνεργαζόμαστε στενά με τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους, με τις συνδικαλιστικές και τις εργοδοτικές οργανώσεις, για ανάπτυξη μιας κουλτούρας σεβασμού, ένταξης και ισότητας».
Πρόληψη και κουλτούρα αμοιβαίου σεβασμού
Στον χαιρετισμό του ο διευθυντής του Τμήματος Εργασιακών Σχέσεων, Κοινωνικής Πολιτικής και Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού του ΚΕΒΕ Αιμίλιος Μιχαήλ, είπε μεταξύ άλλων ότι «όλοι οι φορείς οφείλουμε να ενθαρρύνουμε τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, ώστε να μην φοβούνται και να καταγγέλλουν τα περιστατικά που αποτελούν σεξουαλική παρενόχληση. Ακόμα – πρόσθεσε – όλοι μας πρέπει να επικεντρώσουμε τις προσπάθειες μας στην πρόληψη του φαινομένου, κάτι που απαιτεί ενημέρωση, διαπαιδαγώγηση και επιμόρφωση της κοινωνίας μας. Γι’ αυτό το λόγο χαιρετίζουμε τη σημερινή πρωτοβουλία της ΣΕΚ, η οποία εντάσσεται στα πλαίσια της απαιτούμενης ενημέρωσης για το σοβαρό αυτό θέμα. Το ΚΕΒΕ, ως η μεγαλύτερη οργάνωση του επιχειρηματικού κόσμου της Κύπρου, έχει αναπτύξει πληθώρα δράσεων με στόχο την έγκαιρη ενημέρωση του εργοδοτικού κόσμου για τα θέματα που αφορούν τη σεξουαλική παρενόχληση. Την ίδια ώρα, δίνει τεράστια σημασία στο θέμα αυτό και ενώνει τις δυνάμεις του με τη ΣΕΚ και άλλους αρμόδιους φορείς για να εξαλείψουμε το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας. Εμείς θέλουμε ένα εργασιακό περιβάλλον υγιές και σωστό, που να επικρατεί ο αλληλοσεβασμός μεταξύ των εργαζομένων. Τα φαινόμενα σεξουαλικής παρενόχλησης, δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά στο χώρο εργασίας και αυτό πρέπει να εμπεδωθεί απ’ όλους».
Στον δικό του χαιρετισμό, που ανέγνωσε ο ανώτερος λειτουργός Εργασιακών Σχέσεων και Κοινωνικής Πολιτικής της ΟΕΒ Γιώργος Χατζηκαλλής, ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αντώνης Αντωνίου είπε ότι «η ΟΕΒ ήταν η οργάνωση που πρώτη διαμόρφωσε το 2004 και προώθησε κώδικα αντιμετώπισης της σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία, για εφαρμογή από επιχειρήσεις και οργανισμούς. Η σεξουαλική παρενόχληση και ο εργασιακός εκφοβισμός – πρόσθεσε – υπονομεύουν την ακεραιότητα και την παραγωγικότητα, δημιουργούν εχθρικό εργασιακό περιβάλλον και τελικά εμποδίζουν την ανάπτυξη της επιχείρησης και της οικονομίας μας γενικότερα. Συνεπώς, η ενεργή μας συμμετοχή και αφοσίωση στην αντιμετώπιση και εξάλειψή τους, είναι κρίσιμης σημασίας. Πιστεύουμε στη δύναμη της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης. Για τον λόγο αυτό, προωθούμε εκπαιδευτικά προγράμματα και εργαστήρια, που απευθύνονται τόσο σε εργοδότες όσο και σε εργαζόμενους, με στόχο την αύξηση της ευαισθητοποίησης. Στόχος δεν πρέπει να είναι μόνο η αντιμετώπιση των περιστατικών που συμβαίνουν, αλλά κυρίως η πρόληψη, μέσω της δημιουργίας κουλτούρας ανοιχτής επικοινωνίας και αμοιβαίου σεβασμού».
Εξ αφορμής
Αντίποινα… για το «όχι» μιας γυναίκας 
Έρχεται κι επανέρχεται ένα επίμονο μοτίβο συμπεριφοράς των ανδρών που παρενοχλούν σεξουαλικά γυναίκες στον χώρο εργασίας. Πρώτα ο… μεγάλος έρωτας και μετά η ξεφτίλα των αντιποίνων σε βάρος του θύματος. Τέτοια περιστατικά που συνέβησαν τα προηγούμενα λίγα χρόνια και αφορούν καταγγελθέντες προϊστάμενους που λογοδότησαν στη Δικαιοσύνη, κατέγραψε η εμπειρογνώμονας φύλου δρ Άννα Πηλαβάκη. Σε μια περίπτωση, ο δράστης άρχισε να δείχνει τον… έρωτά του, με διάφορα σημειώματα σεξουαλικού περιεχομένου που άφηνε στο γραφείο της κοπέλας και με κακόγουστα αστεία ή σχόλια…Ύστερα προχώρησε να της κάνει προτάσεις για ραντεβού, πιέζοντάς την για ερωτικό δεσμό μαζί του. Παρά τη σταθερή άρνησή της να ενδώσει, αυτός συνέχισε… ανένδοτος και τότε το θύμα τον κατάγγειλε στη διεύθυνση του οργανισμού. Ο… ερωτοχτυπημένος άνδρας αντέδρασε, ασκώντας την εξουσία που είχε, ώστε η καταγγελία της κοπέλας να στραφεί εναντίον της, η επαγγελματική της πορεία να πάρει την κατηφόρα και το περιβάλλον εργασίας να γίνει γι’ αυτήν, ένας ανυπόφορος εφιάλτης. Πρώτα, της επιβλήθηκε αναγκαστική άδεια, μετά της ζητήθηκε να αποσύρει το παράπονό της εναντίον του θύτη και όταν αυτή αρνήθηκε, την απέλυσαν(!).
Σε μια άλλη περίπτωση που κατέγραψε η δρ Πηλαβάκη, ο προϊστάμενος άρχισε τη σεξουαλική παρενόχληση της γραμματέως του, με μηνύματα, αγγίγματα, κομπλιμέντα, προσπάθειες να την αγκαλιάσει, ή να τη φιλήσει. Η κοπέλα ανέφερε τη σεξουαλική παρενόχληση στη διεύθυνση και αφού δεν είχε καμιά στήριξη, προχώρησε σε καταγγελία στην Αστυνομία. Η εκδίκαση της υπόθεσης διήρκεσε 5-6 χρόνια(!!!) και τέλειωσε με την καταδίκη του θύτη, αλλά στο διάστημα αυτό, η κοπέλα βίωνε τα εκδικητικά του μέτρα, με αυθαίρετη μείωση του μισθού της, ριζική αλλαγή και υποβάθμιση των καθηκόντων της και άλλες τέτοιες… αγαπησιάρικες ενέργειες, με στόχο να την εξαναγκάσει να παραιτηθεί.
Ο… ερωτοχτυπημένος άνδρας έφτασε στο σημείο να… επιτεθεί στο αυτοκίνητό της, ενώ ήταν σταθμευμένο κοντά στο γραφείο, να προκαλέσει βαθιά γδαρσίματα με τα κλειδιά του και να τρυπήσει τα λάστιχα του οχήματος! Σε μια παρόμοια υπόθεση που κατέληξε στο ποινικό δικαστήριο, η δικαστής (που ήταν γυναίκα κι αυτό έχει τη σημασία του), επεσήμανε στην καταδικαστική της απόφαση ότι «η αιτία των εμμονών του κατηγορούμενου, ήταν η άρνηση της κοπέλας. Διέπραξε -είπε – το αδίκημα για να πληγώσει την παραπονούμενη, επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο να… αποκαταστήσει τον χαμένο ανδρισμό του εξαιτίας της απόρριψης». Αντιλαμβάνομαι ότι η δικαστής μιλούσε για τη ψυχική ανασφάλεια του άνδρα που δεν αντέχει με τίποτε το «όχι» και που κάθε «όχι», το νιώθει σαν ένα βίαιο ευνουχισμό.
