Με ανθρώπινη παρέμβαση οι φυσικοί εχθροί των τρωκτικών (εικόνες)
Τους φυσικούς εχθρούς των τρωκτικών επιστρατεύουν για την καταπολέμηση και έλεγχο των πληθυσμών των επιβλαβών οργανισμών.
Η βιολογική καταπολέμηση, γινόταν με φυσικό τρόπο, σε μεγάλο βαθμό και στην Κύπρο, ωστόσο σήμερα επιτυγχάνεται και με την παρέμβαση του ανθρώπου, ιδιαίτερα με τηνπροώθηση φυσικών εχθρών για την προστασία διαφόρων καλλιεργειών. Το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος προχωρεί στην εφαρμογή προγράμματος βιολογικής διαχείρισης των τρωκτικών σε κτηνοτροφικές περιοχές.
Στο πλαίσιο του «Εθνικού Σχεδίου Δράσης (ΕΣΔ) για τη Διαχείρισης των τρωκτικών με τη χρήση του ανθρωποπουλιού», με ετήσιο προϋπολογισμό ύψους €65.000, εφαρμόζεται πρόγραμμα στοχευμένης τοποθέτησης τεχνητών φωλιών ανθρωποπουλιού σε όλες τις επαρχίες με έμφαση περιοχές με καλλιέργειες που επηρεάζονται από τρωκτικά.
Παράλληλα, επιδιώκεται η ενημέρωση του αγροτικού κόσμου για τη σημασία της βιολογικής καταπολέμησης και της ανάγκης μείωσης των χημικών σκευασμάτων που χρησιμοποιούνται πολλές φορές ανεξέλεγκτα στην ύπαιθρο.
Στη διαμόρφωση και παρακολούθηση της υλοποίησης του Εθνικού Σχεδίου Δράσης συμμετέχουν το Τμήμα Δασών, το Τμήμα Γεωργίας, οι Κτηνιατρικές Υπηρεσίες, η Υπηρεσία Θήρας και ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου, με συντονιστή το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΥΓΑΑΠ).
Τα αποτελέσματα της εφαρμογής του προγράμματος είναι ήδη πολύ ενθαρρυντικά. Από το 2020 που άρχισε να εφαρμόζεται σταδιακά το Σχέδιο μέχρι και σήμερα, η παραγωγή τρωκτικοκτόνου από το Τμήμα Γεωργίας, και κατ΄επέκταση η χρήση του από τους δικαιούχους φορείς μειώθηκε κατά 55%. Η μείωση αυτή επιφέρει στο κράτος εξοικονομήσεις γύρω στις €130.000 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια με το περιβαλλοντικό όφελος να είναι ανυπολόγιστο. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι κοινότητες, οι οποίες χρησιμοποιούσαν στο παρελθόν πολύ μεγάλες ποσότητες τρωκτικοκτόνου, σήμερα καταπολεμούν τα τρωκτικά αποκλειστικά με την αξιοποίηση του ανθρωποπουλιού.
Στο πλαίσιο αυτό, αξιοποιώντας την εμπειρία και τα θετικά αποτελέσματα του ΕΣΔ στις περιοχές που έχει εφαρμοστεί, το ΥΓΑΑΠ θεωρεί ότι η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να επεκταθεί και σε άλλες επαγγελματικές ομάδες του αγροτικού κόσμου, όπως οι κτηνοτρόφοι.
Ως εκ τούτου, το Υπουργείο αποφάσισε την δωρεάν παραχώρηση μίας φωλιάς ανθρωποπουλιού ανά κτηνοτροφική μονάδα. Για την παραχώρηση της φωλιάς γίνεται ενημέρωση για τα πιο κάτω: 1) Η φωλιά θα μπορεί να παραχωρηθεί μόνο σε αδειοδοτημένους κτηνοτρόφους. 2) Η φωλιά θα παραχωρείται κατόπιν γραπτής αίτησης προς τον Γενικό Διευθυντή της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης με τα στοιχεία του κτηνοτρόφου και της κτηνοτροφικής του μονάδας. 3) Προϋπόθεση για την παραχώρηση και εγκατάσταση της φωλιάς είναι η μη χρήση τρωκτικοκτόνων δολωμάτων εντός ή στον περίγυρο της κτηνοτροφικής μονάδας. 4) Η φωλιά θα εγκαθίσταται από την ομάδα εργασίας του ΕΣΔ για βιολογική διαχείριση των τρωκτικών με την χρήση του ανθρωποπουλιού. Στη συνέχεια η φωλιά θα χαρτογραφείται και θα προστίθεται στην Εθνική βάση δεδομένων, ενώ η επιτυχία της θα ελέγχεται από την ομάδα εργασίας σε συνεργασία με τον κτηνοτρόφο. 5) Ο κτηνοτρόφος θα είναι υπεύθυνος για την φύλαξη της φωλιάς από κλοπή ή βανδαλισμό.
Σκοπός του προγράμματος είναι η μείωση της χρήσης τρωκτικοκτόνων δολωμάτων εντός κτηνοτροφικών μονάδων, οι οποίες είναι εστίες τρωκτικών διαχρονικά. Το ανθρωποπούλι αποτελεί βασικό σύμμαχο των αγροτών και της φύσης , αφού τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με ένα τεράστιο αριθμό τρωκτικών κάθε χρόνο.
Επίσης το πρόγραμμα προσβλέπει σε πιο οικονομικό έλεγχο των τρωκτικών αλλά και με ασφάλεια τόσο για τα παραγωγικά ζώα όσο και για το περιβάλλον.
Οι ομάδες παρακολούθησης για εφαρμογή του ΕΣΔ βρίσκονται στο πεδίο καταγράφοντας την αναπαραγωγική επιτυχία, δακτυλιώνουν νεοσσούς και καταγράφουν τυχόν προβλήματα στις τεχνητές φωλιές που έχουν ήδη τοποθετηθεί σε όλη την Κύπρο. Την περίοδο αυτή, η αναπαραγωγή των ανθρωποπουλιών βρίσκεται στο αποκορύφωμά της. Κάποια ζευγάρια έχουν αυγά, ενώ κάποια άλλα έχουν ήδη νεοσσούς.
Ο συντονιστής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης, Χάρης Νικολάου, αναφερόμενος στο βιολογικό όπλο κατά των τρωκτικών επισήμανε πως το με οδηγίες του ΥΓΑΑΠ το 2021 έχει ετοιμαστεί «Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης των τρωκτικών με την χρήση του ανθρωποπουλιού», σε μια προσπάθεια προώθησης της βιολογικής καταπολέμησης των τρωκτικών, με στόχο να ενισχυθεί η τοποθέτηση τεχνητών φωλιών ανθρωποπουλιού σε παγκύπρια βάση.
Μέχρι τώρα, σημείωσε, το Τμήμα Γεωργίας, το Τμήμα Δασών, η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου, η Κυνηγετική Ομοσπονδία και άλλα οργανωμένα σύνολα έχουν τοποθετήσει ένα μεγάλο αριθμό τεχνητών φωλιών σε όλες τις επαρχίες, εκ των οποίων ένα ικανοποιητικό ποσοστό έχει εποικιστεί από ανθρωποπούλια.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης αποσκοπεί κυρίως στην χαρτογράφηση των φωλιών που έχουν ήδη τοποθετηθεί αλλά και αυτών που προγραμματίζεται να τοποθετηθούν, στη μελέτη της βιολογίας του ανθρωποπουλιού, καθώς και στην ενημέρωση του αγροτικού κόσμου για την σημασία της βιολογικής καταπολέμησης και της ανάγκης μείωσης των χημικών σκευασμάτων που χρησιμοποιούνται πολλές φορές ανεξέλεγκτα.
Το ανθρωποπούλι αποτελεί τον καλύτερο σύμμαχο των αγροτών για την καταπολέμηση των τρωκτικών στην ύπαιθρο αφού τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με τρωκτικά (ποντίκια και αρουραίους). Το κάθε ανθρωποπούλι καταναλώνει 4-6 τρωκτικά κάθε βράδυ, ενώ μια οικογένεια ανθρωποπουλιών καταναλώνει μέχρι 6.000 τρωκτικά τον χρόνο.
Η χρήση τρωκτικοκτόνων και άλλων δηλητηρίων στην ύπαιθρο αποτελεί σοβαρή απειλή για τη βιοποικιλότητα και την άγρια ζωή αφού πολλά ζώα πεθαίνουν από δευτερεύουσες δηλητηριάσεις, δηλαδή, αφού τραφούν με ζώα που έχουν δηλητηριαστεί.
Σημαντικές απειλές για τα πουλιά
Μια σημαντική απειλή για τα πουλιά αυτά είναι η μείωση των περιοχών που χρησιμοποιούν για αναζήτηση της λείας τους δηλαδή οι ανοικτοί λιβαδότοποι λόγω γεωργικής, τουριστικής ή άλλης ανάπτυξης, όπως αυξημένο οδικό δίκτυο, αναφέρει ο συντονιστής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης. Επίσης, επισημαίνει, η καταστροφή των χώρων φωλιάσματος τους έχει επηρεάσει δραματικά τα πουλιά καθότι τα παλιά κτίρια και οι αποθήκες όπου φωλιάζει συνήθως, έχουν πλέον μειωθεί αφού πολλά αναπαλαιώθηκαν είτε για να κατοικηθούν είτε για να χρησιμοποιηθούν άλλως πως με αποτέλεσμα να μη βρίσκουν τα πουλιά ασφαλισμένους και ικανοποιητικούς χώρους να φωλιάζουν.
Ένας άλλος σημαντικός λόγος θνησιμότητας των ανθρωποπουλιών έγκειται στο γεγονός ότι χτυπιούνται από αυτοκίνητα κατά τη διάρκεια της νύχτας αφού χρησιμοποιούν τους δρόμους για να κυνηγούν ή κατά μήκος αυλακιών που διασταυρώνουν δρόμους.
Επίσης, αρκετά σκοτώνονται όταν συγκρούονται με ηλεκτρικά καλώδια και πυλώνες ενώ άλλα πεθαίνουν από δευτερεύοντες δηλητηριάσεις αφού τα τρωκτικά που αποτελούν την κυρίως τροφή τους καταπολεμούνται συνεχώς με την ανεξέλεγκτη χρήση δηλητηρίων και φυτοφαρμάκων.
Μερικά ανθρωποπούλια επίσης σκοτώνονται από ασυνειδήτους κυνηγούς παρόλο που το είδος αυτό όπως και όλα τα γλαυκόμορφα και γενικά τα αρπακτικά πουλιά προστατεύονται αυστηρά από το Νόμο.
Ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες κουκουβάγιες
Το ανθρωποπούλι ή πεπλόγλαυκα στην Ελλάδα, ανήκει σε μια ξεχωριστή οικογένεια της τάξης των γλαυκόμορφων που είναι διαφορετική από οποιοδήποτε άλλο είδος της τάξης αυτής. Η οικογένεια αυτή είναι επιστημονικά γνωστή ως Τυτονίδες (Tytonidae) και συμπεριλαμβάνει 14 είδη κουκουβάγιας. Τα υπόλοιπα είδη κουκουβάγιας ανήκουν στην οικογένεια των Γλαυκίδων (Strigidae).
Το ανθρωποπούλι είναι το πιο πλατιά διαδεδομένο είδος κουκουβάγιας στον πλανήτη και συναντάται σε όλες τις ηπείρους εκτός της Ανταρκτικής. Υπάρχουν 35 διαφορετικά υποείδη του είδους T. alba σε ολόκληρο τον πλανήτη που διαφέρουν μορφολογικά στις διαστάσεις σώματος αλλά και στο χρωματισμό.
Συμπεριλαμβάνεται στα προστατευόμενα είδη πτηνών του Νόμου που προνοεί για την προστασία και διαχείριση άγριων πτηνών και θηραμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας του 2003.
Σύμφωνα με τον Χάρη Νικολάου, το ανθρωποπούλι είναι μια μετρίου μεγέθους κουκουβάγια που διαφέρει από τα άλλα είδη κουκουβάγιας αφού έχει ένα χαρακτηριστικό καρδιοειδές σχήμα προσώπου και συγκριτικά μακριά πόδια. Έχει σχετικά μεγάλο και στρογγυλεμένο κεφάλι, στρογγυλεμένες φτερούγες και μικρή ουρά που είναι καλυμμένη με άσπρα και ανοικτοκαφέ-χρυσαφιά φτερά. Παρόλο που είναι νυχτόβιο είδος έχει πιο μικρά μάτια από τα άλλα είδη κουκουβάγιας. Το θηλυκό συνήθως έχει ελαφρώς πιο σκούρο χρώμα από το αρσενικό. Έχει λευκό χρώμα προσώπου με πορτοκαλοκαφέ στίγματα, σκούρα μάτια και ιβουάρ χρώμα ράμφους. Το κάτω μέρος του κορμιού του έχει χρώμα λευκό με ελαφριά κιτρινο-πορτοκαλόχρωμη απόχρωση με μικρά γκρίζοκαφέ στίγματα. Το πάνω μέρος του έχει χλωμό πορτοκαλοχρυσαφί ή κίτρινο χρώμα με ανάμικτο ελαφρώς γκρίζο με μικρά στίγματα.
Έχει βάρος γύρω στα 500 γραμμάρια με το θηλυκό να είναι ελαφρώς πιο βαρύ και πιο σκούρο σε χρώμα. Έχει μήκος γύρω στα 34 εκατ. και άνοιγμα φτερούγων από 107-110 εκατ.
Σύμφωνα με απολιθώματα που έχουν βρεθεί, αποδεικνύεται ότι το ανθρωποπούλι ήταν αρχικά τροπικό είδος που σύχναζε σε ανοιχτές περιοχές δίπλα από παραλίες για να κυνηγά. Τα περισσότερα απολιθώματα έχουν βρεθεί μέσα σε σπηλιές ή απολιθωμένες τρύπες πάνω σε απότομες πλαγιές. Επομένως το γλαυκόμορφο χρώμα τους (χρυσοκαφέ με άσπρο) ήταν αρχικά προσαρμοσμένο στις σπηλιές και στις απότομες πλαγιές που φώλιαζε ως παραλλαγή.
Το ανθρωποπούλι όπως και πολλά είδη κουκουβάγιας έχουν φτερωτά πόδια για να τα προστατεύουν από τον ψυχρό καιρό. Τα φτερά επίσης λειτουργούν και ως αισθητήρια επαφής με τη λεία αλλά και προστασίας απέναντι στη λεία αν αυτή προσπαθήσει να δαγκώσει τη στιγμή που θα συλληφθεί.
Πως διατρέφονται τα ανθρωποπούλια
Το ανθρωποπούλι, όπως και τα περισσότερα αρπακτικά πουλιά, σκοτώνει την λεία του για να τραφεί. Η διατροφή του περιλαμβάνει, ερπετά, αμφίβια, πουλιά και μικρά θηλαστικά. Το πιο κοινό είδος που αποτελεί μέρος της διατροφής του είναι τα ποντίκια και οι νυφίτσες, πάντοτε όμως σε σχέση με τη διαθεσιμότητα τέτοιων ειδών στην περιοχή όπου ζει. Από επιστημονικές μελέτες που έχουν γίνει σε διάφορες περιοχές στην Κύπρο ή αλλού μετά από ανάλυση των εμετικών συμπήκτων, ή και από απευθείας παρατηρήσεις, έχει διαπιστωθεί ότι το 93-99% της διατροφής τους αποτελείται από τρωκτικά.
Τα ανθρωποπούλια συνήθως κυνηγούν μακριά από το χώρο που κουρνιάζουν ή φωλιάζουν. Συνήθως ταξιδεύουν 1-2 χιλιόμετρα από τη φωλιά τους για να τραφούν. Είναι περισσότερο δραστήρια κυνηγετικά αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα και 2 ώρες πριν την ανατολή του ήλιου. Αν υπάρχουν νεαρά που πρέπει να τραφούν το κυνήγι διεξάγεται καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας.
Το κάθε ώριμο πουλί μπορεί να καταναλώσει 4-6 τρωκτικά κάθε βράδυ αλλά αυτός ο αριθμός μειώνεται αν υπάρχουν νεαρά που θα πρέπει να τραφούν. Κυνηγούν σε ανοικτούς λιβαδότοπους, και έλη πάντα μακριά από κτίρια. Επίσης, κατά μήκος αυλακιών και δρόμων γι’ αυτό και πέφτουν συχνά θύματα ατυχημάτων από αυτοκίνητα. Σπάνια κυνηγούν τρωκτικά που ζουν κάτω από το χώρο όπου φωλιάζουν, γι’ αυτό κάποιος που θα τοποθετήσει τεχνητή φωλιά με την ελπίδα ότι θα καταπολεμήσει τα τρωκτικά στην περιοχή γύρω από τη φωλιά συνήθως απογοητεύεται.
Ικανότητες και μέθοδος κυνηγίου
Επειδή τα ανθρωποπούλια είναι νυχτόβια είδη, δηλαδή δραστηριοποιούνται κατά τη διάρκεια της νύχτας, έχουν ένα πολύ καλά αναπτυγμένο ακουστικό σύστημα, σύμφωνα με τον συντονιστή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης. Τα αυτιά είναι τοποθετημένα στις δύο πλευρές το κεφαλιού πίσω από τα μάτια και είναι καλυμμένα με μικρά φτερά.
Το ηχητικό τους πεδίο διαφέρει πολύ από το ανθρώπινο. Είναι πολύ πιο ακριβές σε συγκεκριμένες συχνότητες και τα καθιστά ικανά να ακούν χαμηλής συχνότητας ήχους, όπως κινήσεις της λείας τους μέσα σε ξερά φύλλα ή και κάτω από το έδαφος. Έχουν ένα ζευγάρι από ασύμμετρα ανοίγματα αυτιών (το αριστερό άνοιγμα είναι πιο ψηλά από το δεξιό), και ένα πολύ χαρακτηριστικό δισκοειδές πρόσωπο, το οποίο λειτουργεί σαν δίσκος ραντάρ, οδηγώντας τους ήχους στα ανοίγματα των αυτιών. Το ράμφος τους κλίνει προς τα κάτω ώστε να αυξάνεται η επίπεδη περιοχή όπου τα κύματα ήχου συγκεντρώνονται από την επιφάνεια του προσώπου.
