Λεωφορείο Αντίστασης
Πενήντα χρόνια μετά την θυσία τους, το «Λεωφορείο της Αντίστασης» παίρνει μια θέση δημόσια και περίοπτη, ως έκθεμα-σύμβολο της ένοπλης συμβολής των Παφίων κατά του προδοτικού πραξικοπήματος στο οποίο συνέπραξαν η Χούντα των Αθηνών και η εγχώρια παραφυάδα της, ΕΟΚΑ Β. Την σκανδάλη, που αφαίρεσε την ζωή των πεσόντων εντός του ηρωικού λεωφορείου, Κύπριοι την πάτησαν.
Έχοντας την γνώμη ότι, ως προς τη σημασία της, η αντίσταση παραμένει δέντρο άκαρπο, θα επιχειρήσω μια κριτική ερμηνευτική προσέγγιση που στόχο έχει να αναδείξει αφενός την ιστορική και εθνική σημασία της και αφετέρου να θέσει το δάκτυλο επί των τύπOν της αποτυχίας της. Δυστυχώς τα ιδεολογήματα που προκάλεσαν το εμφύλιο σπάραγμα και άνοιξαν τις πύλες στις ορδές του Αττίλα καρποφορούν ακόμα μισό αιώνα μετά. Παρά την εθνική καταστροφή, και ως εξ αυτής, η μετατραυματική συνδρομή συνεχίζει να ανατροφοδοτεί παλιές αντιπαλότητες λες και τουρκική κατοχή δεν υπάρχει. Ενώ δηλαδή θα έπρεπε να είχαν ξεπεραστεί οι παλιές αντιπαλότητες και να είχε συντελεστεί μια πανεθνική συσπείρωση για απελευθέρωση, συμβαίνει το αντίθετο, η συσπείρωση έχει επιτελεστεί στη βάση της αποδοχής των τετελεσμένων της εισβολής.
Η μόνη διαφορά του χθες με το σήμερα βρίσκεται στο ότιτο παρόν συνθλίβεται από μια πάνδημη αφασία της οποίας κεντρική πηγή είναι η ηττοπάθεια. Οι συνέπειες είναι παραλυτικές. Ένα σύνδρομο κατωτερότητας, νωθρότητας και παραίτησης σαρώνει τις ψυχές. Συνεργοί του, προς την κατεύθυνση του νου, η αυτοαπαξίωση, ο αυτομηδενισμός και εν τέλει ο εθνομηδενισμός, ο οποίος ακάθεκτα παρελαύνει σε νηπιαγωγεία, σε δημοτικά, σε γυμνάσια, σε λύκεια, σε πανεπιστήμια, σε ΜΜΕ, σε κόμματα, σε συνέδρια, σε σεμινάρια, στα ΜΜΔ, σε ταβέρνες, σε καφενεία, σε οικογενειακές συγκεντρώσεις και σε σαλόνια. Το τοπίο, από απόψεως αντιστάσεως (ψυχικής και πνευματικής) είναι ζοφερό, το δε μέλλον δυσοίωνο, σχεδόν ανύπαρκτο. Δεν υπάρχει χειρότερο από το να εγκατασταθεί η ιδέα του «δεν μπορώ» στο μυαλό. Η ψυχολογία το ονομάζει σύνδρομο της Στοκχόλμης. Ουαί τοις ηττημένοις ( Vae victis, είχε πει ο Βρέννος, αρχηγός των Γαλατών στη νικημένη Ρώμη). Προσθέτω, στο μυαλό, για την περίπτωση μας. Καθ’ότι εμείς δεν ηττηθήκαμε από τους Τούρκους αλλά από εμάς.
Η ελίτ της παλαιάς και νέας κομματοκρατίας, προκειμένου να περιχαρακώσει κομματικές ιδεοληψίες και στενά οπαδικά συμφέροντα, παραμένει πεισματικά εγκλωβισμένη στα πολιτικά στρατόπεδα του ’74, έστω κι αν, για το φαίνεσθαι, πετά από καιρού εις καιρόν συνθήματα άνευ περιεχομένου. Στον ραγιαδισμό της μέσα, η υποταγμένη στην μοιρολατρία ελίτ πώς αντιμετώπισε και πώς αντιμετωπίζει την Αντίσταση; Πώς τη χειρίστηκε στον μισό αιώνα που διανύσαμε χωλοί και ανάπηροι από επιλογή;
Η κληριδική δεξιά ποτέ δεν ξεπέρασε το σύνδρομο που της κληροδότησε ο ιστορικός της αρχηγός, ο οποίος αποκαλούσε την Αντίσταση αντιβία. Ούτε μπόρεσε να βρει το πολιτικό θάρρος να αναγνωρίσει το μέρος της ευθύνης που την βαραίνει σχετικά με τη στάση της απέναντι στην αντεθνική και προδοτική δράση της ΕΟΚΑ Β.Η ακελική Αριστερά, ακολουθώντας το δικό της ιδεοληπτικό σύνδρομο, δεν κάνει άλλο τι παρά να επιχειρεί αφενός να καρπωθεί την αίγλη της και αφετέρου να διαστρεβλώσει το πνεύμα της, στο μέτρο της καθόλα αντι-αντιστασιακής συμπόρευσης της με την εξευμενιστική γραμμή του ΔΗΣΥ, εντός του οποίου έχουν εκκολαφθεί τόσο οι ιδέες που περιλαμβάνονταν στο κυπροκτόνο σχέδιο Ανάν, όσο και αυτές που συγκροτούν τον κορμό του εθνοκτόνου (καθώς διχοτομικού) σχεδίου για τη ΔΔΟ. Τα δύο μεγάλα κόμματα αν διαφέρουν σε κάτι, είναι στο ποιος θα κατεβάσει πιο χαμηλά την προσφορά παραχωρήσεων στον Τούρκο σφετεριστή. Έσχατο δείγμα της άμιλλας αυτής οι δηλώσεις Αβέρωφ από την μια (τις οποίες με δεύτερη φωνή συνάδει η νέα πρόεδρος του ΔΗΣΥ) και η θρασεία απαίτηση του Γ.Γ. τουΑΚΕΛ, από την άλλη, να δώσουμε επι πλέον και τους υδρογονάνθρακες πριν καν εξασφαλίσουμε οτιδήποτε.
Η ΕΔΕΚ και το ΔΗΚΟ, ως κόμματα που ενέπνευσαν την Αντίσταση, ποια θέση κρατούν σήμερα; Σε ποια γραμμή είναι παραταγμένες οι αντιστασιακές οργανώσεις και τα πρόσωπα που ηγήθηκαν του έπους; Τα δύο κόμματα που αποφασιστικά στήριξαν την Αντίσταση, αλλά και το μεγάλο ΟΧΙ (κατά του Σχεδίου Ανάν),σέρνονται στην ουρά του νέου Προέδρου, ενός προσώπου που, όπως ο ίδιος διαλαλεί, είναι ιδεολογικώς και πολιτικώς σαρξ εκ σαρκός ΔΗΣΥ. Ανίκανες και διεφθαρμένες οι ηγεσίες των πάλαι ποτέ φορέων της Αντίστασης εξευτελίζουν σήμερα το πνεύμα και το περιεχόμενό της με το να παραχωρούν χωρίς καμιά επιφύλαξη γη και ύδωρ στον πειραματιζόμενο αφελή μας Πρόεδρο. Ποιο είναι όμως το πνεύμα της Αντίστασης, ο αξιακός της κώδικας;
Η Αντίσταση ήταν πρωτίστως δημοκρατική, η δε πάνδημη συσπείρωση της γύρω από τον εκλεγμένο πρόεδρό της δεν σηματοδότησε μόνο την βαθιά προσήλωση του κυπριακού λαού στα δημοκρατικά ιδεώδη -στην δημοκρατική ελευθερία- αλλά αποτελεί μιαν ακόμα φωτεινή φρυκτωρία στην πολύχρονη αγωνιστική του προσπάθεια για εθνική ελευθερία. Συνθέτοντας τα δύο, η ένοπλη Αντίσταση του ’74 έδωσε ένα καινούργιο νόημα στον συνεχιζόμενο αγώνα. Ως εκ τούτου η σημασία της είναι ταυτόχρονα δημοκρατική και εθνική, το δε πρόσημό της ιστορικό. Διότι μπορεί να μην επέτυχε του σκοπού, εν τούτοις συγκροτεί μια από τις πιο σημαντικές παρακαταθήκες αυτού του λαού ο οποίος έχει προσφέρει εκατόμβες προκειμένου να φθάσει στο εθνικώς επιθυμητό που δεν είναι άλλο από την Ελευθερία.
Στο νόημα της Αντίστασης του ´74 συμπακτώνονται επίσης αξίες διδακτικές υψίστης σημασίας. Ό,τι το φίδι το σκοτώνεις εν τη γενέσει του, δεν το περιμένεις να σε δαγκώσει πρώτα. Ό,τι η ενότητα και η στρατιωτική ισχύς σε τίποτα δεν ωφελούν αν δεν συνοδεύονται από την πολιτική βούληση και την πνευματική διάκριση (να διακρίνεις το καίριο). Ό,τι εκτός από αρετήν θέλει και τόλμην η ελευθερία. Ό,τι ο δρόμος προς την ελευθερία απαιτεί το εμείς και όχι το εγώ, ζητά θυσίες και όχι λόγια από τον καναπέ. Ό,τι τους ήρωες τους χρειαζόμαστε ακόμα, γι’ αυτό και πρέπει να τους τιμούμε και να τους αναφέρουμε ως παραδείγματα. Όχι να τους λοιδορούμε και να τους διαβάλλουμε συλλήβδην, γενικώς και αορίστως.
Μπορούσε να στραγγαλιστεί το πραξικόπημα
Η αδυναμία της είναι που δεν υπήρξε αδιάλλακτη και αρκούντως θαρραλέα, που δεν είχε ενιαία ηγεσία, που δεν είχε σχέδιο. Οι ηγέτες της, την ώρα του ύψιστου καθήκοντος, δεν βρήκαν το κουράγιο και τον αναγκαίο φωτισμό να υπερβούν το οπαδικό σύνδρομο. Γαλουχημένοι στο «εις και ο μόνος» και στο «εγώ είμαι η Κύπρος» και αφού δεν βρήκαν το θάρρος να ενεργήσουν πρωτοβουλιακά (πριν την εκδήλωση του πραξικοπήματος), δεν τους βρήκε ούτε η βούληση, μετά, ώστε με αδιαλλαξία να συνεχίσουν μέχρι τελευταίας ρανίδας τον ένοπλο αγώνα. Τα όποια δικαιολογητικά – υπαρκτά – ελαφρύνουν την ενοχή, αφορούν στον απλό κόσμο. Οι πολύ υψηλά ιστάμενοι δεν δικαιούνται άφεσης. Η ιστορική κρίση είναι αδυσώπητη. Το πραξικόπημα με βεβαιότητα μαθηματική μπορούσε να στραγγαλιστεί στην μήτρα του. Πριν εκδηλωθεί. Όλα τα δεδομένα φανερώνουν το αδιαπραγμάτευτο της εκτίμησης αυτής. Οι δημοκρατικές δυνάμεις ήταν κατά πολύ πιο ισχυρές, με συντριπτική μάλιστα ισχύ. Οι συνέπειες από την ολιγωρία της ηγεσίας ουδόλως υπολείπονται της μικρασιατικής καταστροφής.
Εν τούτοις, ουδείς από τον χώρο της αντίστασης βρήκε το θάρρος να ομολογήσει το μέγεθος της ευθύνης για την αποτυχία. Από απόψεως σκοπού η Αντίσταση απέτυχε. Δεν απέτυχε όμως από ασύμμετρη αναλογία. Κάθε άλλο. Το πραξικόπημα επικράτησε από εγκληματική πολιτική ανεπάρκεια των κυβερνώντων κρατικών και μη, από την αλαζονεία και την προσωπολατρική σχεδόν υποταγή στον ένα και μόνο. Η επισήμανση αυτή ουδόλως μειώνει την ιστορική της σημασία και την χρυσή της αξία στον ελληνικό κώδικα τιμής για την ελευθερία. Ο ανώνυμος λαός που σύσσωμος έτρεξε στα όπλα και μαζικά έδωσε το παρόν στην Πάφο και αλλού, ανεξαρτήτως της ολιγωρίας και της αμέλειας των υψηλά ισταμένων, έγραψε έπος στο οποίο ο οφειλόμενος αίνος πρέπει ούλως να αποδίδεται.
