«Γιάνους Κόρτσακ, ο Πατέρας των Δικαιωμάτων του Παιδιού», του Αντώνη Ζαρίντα
Τη ζωή και το έργο του σπουδαίου ιατρού και παιδαγωγού, Γιάνους Κόρτσακ, θέτει στο προσκήνιο ή καλύτερα επαναφέρει στο φως το νέο παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο «Γιάνους Κόρτσακ, ο Πατέρας των Δικαιωμάτων του Παιδιού», εκδόσεις Αλμύρα, από τον συγγραφέα Αντώνη Ζαρίντα. Η αντίληψη που θέλει το παιδί ενεργό μέλος της κοινωνίας, με εξελισσόμενες δεξιότητες, έθεσε τα θεμέλια του οράματος του Κόρτσακ και αποτέλεσε αρχή κάθε απόφασης και πράξης της μετέπειτα ζωής του, μέχρι και την τελευταία του πνοή στους θαλάμους αερίων των ναζί στην Τρεμπλίνκα, δίπλα από τα παιδιά του.
Η αναγκαιότητα του να ακουστεί η ιστορία του Γιάνους Κόρτσακ σήμερα
«Εύκολα μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι στην εποχή μας το παιδί βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της φροντίδας. Ότι η εξέλιξη του πολιτισμού μάς οδήγησε σε μια παιδοκεντρική κοινωνία που διασφαλίζει και σέβεται τα δικαιώματα του παιδιού. Η εντύπωση αυτή, δυστυχώς, αναιρείται κατά την καθημερινή ειδησεογραφική ανασκόπηση…» διαπιστώνει ο συγγραφέας απαντώντας στο ερώτημα γιατί συνέγραψε αυτό το βιβλίο.
Ο Αντώνης Ζαρίντας είναι ένας δάσκαλος δεσμευμένος και αυτός στην υπόθεση του παιδιού για χρόνια, τόσο στην τάξη όσο ακαδημαϊκά αλλά και σε μια νέα συγγραφική πορεία στον τομέα της παιδικής λογοτεχνίας. Στο τρίτο του παιδικό βιβλίο, αν και ήδη έπονται άλλα, διαλέγει τον δάσκαλο που δίδαξε την ανθρωπότητα πως ακόμη και στις πιο σκοτεινές εποχές της, υπάρχουν άνθρωποι που έχουν την ψυχική ανθεκτικότητα να πάρουν την ηθική απόφαση, όποιο και αν είναι το τίμημα: Να υπερασπιστούν το παιδί.
Ποιος ήταν όμως ο Γιάνους Κόρτσακ;
Ο συγγραφέας επιλέγει να γράψει για τον μέγα παιδαγωγό Γιάνους Κόρτσακ που ακόμη και σήμερα κάποιες από τις παιδαγωγικές του προτάσεις θεωρούνται πρωτοποριακές. Υπέρμαχος των παιδιών, αγωνίστηκε να φτιάξει τον πρώτο Μεγάλο Χάρτη των Ελευθεριών και των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Οι ιδέες του για σεβασμό, έκφραση και συμμετοχή των παιδιών αποτέλεσαν κληρονομιά, έμπνευση και βάση για τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Αν και αρκετά γνωστός στην Ευρώπη, στην Ελλάδα όμως, μόλις τα πρόσφατα χρόνια τον προσεγγίζει η βιβλιογραφία, πέρα από τα μεταφρασμένα έργα του που κυκλοφορούσαν. Το βιβλίο του Αντώνη Ζαρίντα, μάλιστα, είναι το πρώτο βιβλίο στα ελληνικά για τον Κόρτσακ που απευθύνεται σε παιδιά και το τρίτο γενικότερα που ασχολείται με τον βίο και την προσφορά του.
Ένα βιβλίο που σέβεται και δεν υποτιμά το παιδί αναγνώστη
Στο βιβλίο ο συγγραφέας περίτεχνα και επιτηδευμένα δεν φορτώνει τις σελίδες με υπέρμετρες πληροφορίες, ώστε να αποφύγει να γίνει μια απλή βιογραφία και γνωρίζοντας ότι ο πρώτος στον οποίο απευθύνεται το βιβλίο είναι το παιδί. Αντίθετα, διαβάζοντάς το, έχεις την εντύπωση πώς κάνεις στάση σε σημαντικές σκηνές της ζωής του Κόρτσακ που καθόρισαν τον ίδιο, την πορεία της ζωής του αλλά και το πώς άλλαξε τον κόσμο των παιδιών, όχι μονό τότε, αλλά για πάντα. Σχεδόν με κινηματογραφική συγγραφή μας παίρνει σε ένα ταξίδι. Είναι μια ιστορία που αποτελείται από πολλές μικρές άλλες ιστορίες. Επιλέγει με αυστηρότητα και λιτότητα το λεξιλόγιό του στο συγκεκριμένο βιβλίο, όχι όμως με υπεραπλούστευση. Σέβεται και δεν υποτιμά το παιδί αναγνώστη του δίνοντάς του τροφή για γνώση αλλά και προβληματισμό. Ένδειξη οι συχνές φράσεις υπό έμφαση που ξεπετάγονται στο τέλος της αφήγησης μιας ιστορίας. Κάθε επιλεγμένη λέξη/φράση του συγγραφέα αποτελεί και ένα κεφάλαιο, ένα παιδαγωγικό ζήτημα που αφορά την παιδεία και τα παιδιά γιατί δυστυχώς, αν και σχεδόν ομόηχες και συγγενικές, η παιδεία ακόμη και με τις καλύτερες προθέσεις, δεν έχει πάντα ως στόχο το συμφέρον των παιδιών αλλά το τι βολεύει την κοινωνία των ενηλίκων.
Διαβάζοντας το βιβλίο θα «σκοντάψουμε» σε φράσεις που συνοψίζουν την παιδαγωγική του Κόρτσακ αλλά και τον ίδιο, όπως:
«Πώς να αγαπάς ένα παιδί», «το σπίτι των παιδιών», «θέλει μόνο να αγαπά με πράξεις», «ένα δημοκρατικό σχολείο», «παιδικό δικαστήριο», «απαγόρευε αυστηρά τη σωματική τιμωρία», «σχολείο εμπιστοσύνης», «Τα παιδιά έγραφαν, έσβηναν και ξανάγραφαν. Χωρίς φόβο. Κανείς δεν ντρεπόταν για τα ορθογραφικά του λάθη», «το δικαίωμα του παιδιού στο παρόν, στην αποτυχία, στη συγχώρεση, στον σεβασμό…» «Στεναχωριέται από τον παραλογισμό του πολέμου», «Μπαίνει μπροστά ατάραχος. Το κεφάλι ψηλά», «ο κόσμος στο πλάι, συγκλονισμένος και σιωπηλός, παρακολουθεί την πομπή», «Δεσμεύομαι στην υπόθεση του παιδιού. Δεν θα αφήσω ποτέ τα παιδιά μου!».
Ένα μήνυμα μαχητικής ελπίδας και αισιοδοξίας
Θα κλείσω αυτή την παρουσίαση, αντίστροφα. Σημαντική και ουσιαστική είναι η παρέμβαση του Γιώργου Τσιάκαλου, Ομότιμου Καθηγητή Παιδαγωγικής, ο οποίος προλογίζει το εν λόγω βιβλίο. Οπότε, ο επίλογός μου θα συνοδευτεί από απόσπασμα από τον πρόλογό του στο βιβλίο:
« Σε μια εποχή, όπου η βία και η βαρβαρότητα είναι επικίνδυνα παρούσες σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης κοινωνίας και της παγκόσμιας πολιτικής, η γνώση της ζωής του Γιάνους Κόρτσακ αποτελεί διαρκή υπενθύμιση, ότι η Ανθρωπιά μένει ζωντανή και αντιστέκεται υπερήφανα στη βαρβαρότητα ακόμη και στους πιο ματωμένους καιρούς. Γι’ αυτό, το βιβλίο αποτελεί ένα μήνυμα μαχητικής ελπίδας και αισιοδοξίας.»
Ολοκληρώνω τον επίλογο αυτό με μία εξίσου αντίστροφη διαδικασία. Από το εξώφυλλο. Όταν ρώτησα τους μαθητές μου τι ξεχωρίζουν σε αυτό το βιβλίο, κατέγραψα τις αξιοσημείωτες παρατηρήσεις τους όπως η ρεαλιστική εικονογράφηση του Γιώργου Θεοδωρίδη αλλά και το «σοβαρό» εξώφυλλο. Συνηθίζουμε όταν απευθυνόμαστε σε παιδιά, ακόμη και μεγαλύτερης ηλικίας, να θεωρούμε θελκτικά τα πολύχρωμα εξώφυλλα, με πρωταγωνιστές χαρακτήρες που ομοιάζουν με καρτούν, με εκφράσεις υπέρμετρης χαράς. Αυτό δεν είναι μεμπτό και είναι εν μέρει αληθές ότι αυτό θα τους τραβήξει την προσοχή.
Ταυτόχρονα όμως, ας προσφέρουμε στα παιδιά πέρα από τα αναμφισβήτητης αξίας παρα-μύθια και κάποια βιβλία με απλά την αλήθεια. Με ιστορίες για έναν καλύτερο κόσμο κι ας το τέλος δεν αφήνει το αίσθημα της δικαιοσύνης ικανοποιημένο. Τα παιδιά σαν μέλισσες πέρα από τα χρώματα ελκύονται από την ωφελιμότητα αλλά και την ειλικρίνεια. Δεν είναι όλα λουσμένα με χρυσόσκονη σε αυτό τον κόσμο και το ξέρουν ήδη. Δεν χρειάζονται προστασία από την αλήθεια.
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ωφελιμότητα από τη γνωριμία τους με έναν πρόδρομο των δικαιωμάτων του παιδιού που τα υπερασπίστηκε με τα συγγράμματά του, τη στάση ζωής του, τις πρωτοπόρες παιδαγωγικές θεωρίες του αλλά και που απέδειξε τι εστί ανθρώπινος ηρωισμός, που πολύ απέχει από μυθικούς χαρακτήρες ή πρότυπα μυϊκής δύναμης ή ακόμη και την ευκολία που στο σημερινό κόσμο κάποιος στα social media γίνεται influencer.
Με την ανθρώπινη υπόστασή του ο Γιάνους Κόρτσακ θα θυμίζει πάντα τι σημαίνει ανθρωπινότητα και ότι ένας καλύτερος κόσμος και ένα καλύτερο/άλλο σχολείο, όπως συνηθίζει να λέει και ο συγγραφέας του, Αντώνης Ζαρίντας, είναι εφικτά.
Μαρία-Ιζαμπέλλα Αχιλλέως
Δασκάλα/Ποιήτρια
