Από «πόρνη της Μεσογείου» σε ισχυρό παίκτη της περιοχής – Το παράθυρο ευκαιρίας με «Αμάλθεια» κι η υψηλή στρατηγική
Η υλοποίηση της πρωτοβουλίας «Αμάλθεια» για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα μέσω θαλάσσιου διαδρόμου από την Κύπρο συμβάλλει αναμφίβολα στην αναβάθμιση του γεωπολιτικού αποτυπώματος της χώρας μας.
Η αξιοποίηση του εν λόγω “παράθυρου ευκαιρίας” αποτελεί ένα επιτυχημένο παράδειγμα για το πώς μικρά κράτη, όπως η Κύπρος, μπορούν να αξιοποιήσουν ευκαιρίες, που παρουσιάζονται στο διεθνές σύστημα, μέσω της ταύτισης των συμφέροντών τους με αυτά των μεγάλων δυνάμεων.
«Πυξίδα» των κινήσεων μας, όμως, σε κάθε περίπτωση, πρέπει αναμφίβολα να είναι μια υψηλή στρατηγική, που μέσω της αξιοποίησης των παραγόντων ισχύος της χώρας, θα συμβάλει στην επίτευξη καθορισμένων στόχων.
Το παράθυρο ευκαιρίας
Σε μια περιοχή που εξάγει αστάθεια, παρουσιάστηκε για τρίτη φορά μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα η ευκαιρία για την Κύπρο – μετά από τη συμβολή στην κρίση στο Σουδάν και από την πραγματοποίηση του σχεδίου «Εστία» – να λειτουργήσει εκτός από ασφαλής διαμετακομιστικός κόμβος κι ως σημαντικός υποβοηθητής παροχής ασφάλειας στην ταραχώδη περιοχή της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής.
Η ανάληψη της πρωτοβουλίας για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα, που έχει εισάγει την Κυπριακή Δημοκρατία στον παγκόσμιο χάρτη των ανθρωπιστικών και ειρηνευτικών επιχειρήσεων, ενισχύοντας τον ρόλο της ως κόμβου για ανθρωπιστικές και ειρηνευτικές επιχειρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, είναι σημαντική, μόνο και μόνο από την άποψη ότι έχει καταδείξει πως η κυπριακή Διπλωματία μπορεί αντί να ακολουθεί αδρανώς τις εξελίξεις, να τις επηρεάζει προς όφελός της. Το εν λόγω σχέδιο πέτυχε να αντλήσει υποστήριξη από άλλους δρώντες, όπως οι ΗΠΑ και τα ΗΑΕ, επειδή προσθέτει αξία όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στα άλλα κράτη που συνασπίστηκαν με αυτήν, συνιστώντας με αυτό τον τρόπο ένα ωφέλιμο παράδειγμα για το μέλλον.
Παράλληλα σε μια περίοδο όπου αμφισβητείται η πολυμέρεια, η συμβολή της Κύπρου στη διεξαγωγή της πολυμερούς επιχείρησης, για παροχή βοήθειας σε μια περιοχή που ταλανίζεται από ανθρωπιστική κρίση, έχει τη δική της σημασία, ενώ την ίδια ώρα αναδεικνύεται η αξία της γεωστρατηγικής θέσης του νησιού ως γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής και του ρόλου του ως κράτους-μέλους της ΕΕ στην περιοχή της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Επιπρόσθετα, η προβολή της Κύπρου στα διεθνή ΜΜΕ συμβάλλει στην ενίσχυση της θετικής εικόνας της, ιδιαίτερα μετά από μια μακρά περίοδο, όπου απασχόλησε με αρνητική χροιά τα ξένα ΜΜΕ.
Καταδεικνύεται, λοιπόν, ότι στο άναρχο διεθνές σύστημα, μικρά κράτη, όπως η Κύπρος, μπορούν να εντοπίσουν «παράθυρα ευκαιρίας», προωθώντας τα συμφέροντα τους και να πετύχουν στόχους, ανάλογα πάντα και με άλλους παράγοντες, όπως η μορφή του διεθνούς συστήματος (διπολικό, πολυπολικό κτλ) και οι σχέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Ωστόσο θα πρέπει να τονιστεί ότι η αποκόμιση οφελών, μέσα από την αξιοποίηση συγκυριακών ευκαιριών, δεν επαρκεί για να καταστήσει την Κύπρο σημαντικό παίκτη στην περιοχή, πράγμα για το οποίο χρειάζεται μια αναβαθμισμένη υψηλή στρατηγική με ολιστικό όραμα και συγκεκριμένους στόχους.
Η ανάγκη για χάραξη στρατηγικής
Η διαμόρφωση ρεαλιστικής υψηλής στρατηγικής, μέσω της ανάπτυξης, της κινητοποίησης και της συνδυασμένης χρήσης των διαφόρων μέσων ισχύος, αποτελεί ζωτικής σημασίας ζήτημα για κάθε κράτος σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, πόσο μάλλον για ένα μικρό κράτος όπως η Κύπρος, το οποίο παραμένει ημικατεχόμενο, με νέα προβλήματα ασφαλείας.
Μια υψηλή στρατηγική πρέπει να δίνει σαφείς κατευθύνσεις ως προς την χάραξη των διαφόρων πολιτικών, όπως της εξωτερικής πολιτικής, της πολιτικής ασφαλείας, της οικονομικής πολιτικής, ανάλογα με τους επιδιωκόμενους στόχους και τις συνθήκες που επικρατούν στο διεθνές σύστημα.
Για παράδειγμα, στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής η πρωτοβουλία «Αμάλθεια» φανερώνει την προσήλωση της Κύπρου στον δυτικό της προσανατολισμό, σε μια περίοδο όπου διαφαίνεται πως οι παρούσες συγκυρίες ευνοούν το να καταστεί η Κύπρος προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης στην περιοχή, αφήνοντας πίσω της οριστικά την ουδετερότητα και τον ρόλο που τη δεκαετία του 1960 της προσέδωσε τον αρνητικό χαρακτηρισμό «πόρνη της Εγγύς Ανατολής, ριπτομένη οτέ μεν εις τας ρωσικάς, οτέ δε εις τας βρετανικάς αγκάλας» (εφημερίδας «Ελευθερία).
Στην Οικονομία, από την άλλη, μετά από τις περιπέτειες με την πολιτική των χρυσών διαβατηρίων χρειάζεται να αναπτυχθεί ένα υγιές οικονομικό μοντέλο, μακροχρόνια επωφελές για το σύνολο του πληθυσμού. Θα θέλαμε για παράδειγμα να καταστούμε ένα κράτος πρότυπο στην παροχή υπηρεσιών ή ένα εξελιγμένο εκπαιδευτικό κέντρο της περιοχής;
Οι στόχοι που τίθενται σε κάθε τομέα οδηγούν και στις επιμέρους στρατηγικές προς την υλοποίηση ενός συνολικού οράματος, μέσα από τη χρήση και αναβάθμιση των διατιθέμενων μέσων.
Πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι πέραν από την επίδραση του διεθνούς συστήματος στη λήψη αποφάσεων, σε κρατικό επίπεδο, όσον αφορά τα χαρακτηριστικά που επηρεάζουν τη στρατηγική, που θα επιλέξει ένα μικρό κράτος, όπως έχει επισημάνει ο αείμνηστος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Ηλίας Κουσκουβέλης, σημαντικοί παράγοντες αποτελούν η γεωγραφία, οι πηγές πλούτου, ο πληθυσμός, οι ένοπλες δυνάμεις και η ικανότητα κινητοποίησης τους, το πολιτικό σύστημα, η διοίκηση του και το κύρος που το κράτος απολαμβάνει σε διεθνές επίπεδο. Πέραν από τη σκληρή ισχύ, μέσα από την ενίσχυση της ήπιας ισχύος του, το κράτος εδραιώνεται, μέσα από ένα μηχανισμό ενίσχυσης του αποτυπώματός του και μεταμορφώνεται σε ενεργό δρών με διεθνή απήχηση.
Σε ατομικό επίπεδο ανάλυσης, ο Καθηγητής Ηλίας Κουσκουβέλης έχει τονίσει τη σημασία της ηγεσίας και της ευφυίας του ηγέτη και της άσκησης επιρροής μέσω μιας χαρισματικής προσωπικότητας με οξυδέρκεια και αποφασιστικότητα. Παράδειγμα προσωπικότητας ηγέτη που συνέβαλε στην εξωτερική πολιτική ενός μικρού κράτους είναι αυτό του Ελευθέριου Βενιζέλου στην Ελλάδα.
Όσον αφορά τις στρατηγικές επιλογές, η συμμετοχή σε συμμαχίες για ένα μικρό κράτος είναι εκ των ουκ άνευ, όχι μόνο για την επιβίωσή του και την αντιμετώπιση των απειλών εις βάρος της κυριαρχίας και τηε ακεραιότητάς του αλλά και για την αποκόμιση οφελών, αφού λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές ισχύος. Ειδικότερα όσον αφορά στην Κύπρο, αξίζει να σημειωθεί ότι το κτίσιμο περιφερειακών σχέσεων συνεργασίας με κράτη της περιοχής, οδηγεί στην ποιοτική ενδυνάμωση του λειτουργικού ρόλου της στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Επιπρόσθετα, επωφελής για ένα μικρό κράτος μπορεί να είναι η συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς, αφού μέσα από αυτούς δύνανται να προωθήσουν αλλαγές επωφελείς για το σύνολο των πιο αδύνατων κρατών και τη θέση τους στον κόσμο, μπορούν να προάγουν τα συμφέροντα τους, ενώ εντός αυτών δημιουργούνται κανόνες, οι οποίοι δεσμεύουν όλα τα κράτη, μικρά και μεγάλα.
Η αρχή της αυτοβοήθειας
Σε κάθε περίπτωση, όμως, πρέπει να τονιστεί πως παρά τη συμμετοχή των μικρών κρατών σε διεθνείς οργανισμούς και συμμαχίες, μονάχα οι δικοί τους παράγοντες ισχύος είναι αυτοί που θα διασφαλίσουν την εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία για τους πολίτες τους.
Η αύξηση των συντελεστών της ισχύος, μέσα από ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων και των εσωτερικών θεσμών του κράτους, αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για τη δημιουργία ωφέλιμων συμμαχικών σχέσεων μιας μικρής χώρας, όπως η Κύπρος, με μεγάλες δυνάμεις, χωρίς τον εγκλωβισμό σε μια σχέση εξάρτησης.
Αξίζει καταληκτικά να σημειωθεί πως σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη εποχή, με πολλαπλές απειλές και ορυμαγδό πληροφοριών, οι λαμβάνοντες αποφάσεις καλούνται να επανεξετάζουν τη στρατηγική τους, αν θέλουν να οδηγήσουν τους πολίτες τους σε ασφαλή λιμάνια.
