Αεροπλάνα – κατάσκοποι για δεκαετίες στο Ακρωτήρι
Από τις 21 Απριλίου 1974 στις Βρετανικές Βάσεις Ακρωτηρίου σταθμεύει αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροπλάνο μεγάλου υψομέτρου και συγκεκριμένα το U-2 Dracon Lady (Δρακουλίνα), το οποίο έχει μακρά ιστορία, αν αναλογιστεί κανείς ότι χρησιμοποιήθηκε και για τη λήψη φωτογραφιών στην περίοδο της τουρκικής εισβολής.
Ο ιστορικός ερευνητής και ειδικός στα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS) και τηλεπισκόπησης κ. Οδυσσέας Χρίστου, ανέφερε στον «Φ», πως τον Απρίλιο του 2014 γιορτάστηκε η 40η επέτειος από τη μεταστάθμευση αεροπλάνων U-2 στην Κύπρο.
Ο κ. Χρίστου, με αφορμή τη δημοσίευση το περασμένο Σάββατο στον «Φ» φωτογραφιών της περιόδου της τουρκικής εισβολής του 1974 από αμερικανικό δορυφόρο, ανέφερε, πως τα αεροπλάνα του σμήνους Δρακουλίνα έφτασαν στην Κύπρο στο πλαίσιο της επιχείρησης OLIVE HARVEST που αφορούσε την επιτήρηση της ειρηνευτικής συμφωνίας Αιγύπτου-Ισραήλ.
Όσον αφορά τη δράση των αμερικανικών δορυφόρων οι οποίοι κατέγραψαν την τουρκική εισβολή, ο κ. Χρίστου αναφέρει, πως από τα στοιχεία που εξέτασε (ύστερα από την αποδέσμευση τους το 2020) οι δορυφόροι αυτοί είχαν φωτογραφήσει προηγουμένως περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Δύο μέρες πριν την εκδήλωση του πραξικοπήματος της 14ης Ιουλίου 1974 καταγράφηκαν πυκνές φωτογραφήσεις στο ύψος της Σόφιας (πρωτεύουσας της Βουλγαρίας). Σύμφωνα με τον κ. Χρίστου υπήρχαν πληροφορίες ότι η Ελλάδα θα δεχόταν επίθεση από τη Βουλγαρία, κάτι το οποίο δεν επιβεβαιώθηκε.
Την ίδια περίοδο (λίγο προ της τουρκικής εισβολής) παρατηρείται πάνω από την Κύπρο δραστηριοποίηση και δορυφόρων της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Δύο μέρες πριν το πραξικόπημα εκτοξεύεται δορυφόρος ενώ στις 25 και 26 Ιουλίου εκτοξεύονται νέοι δορυφόροι. Στις 7 Αυγούστου οι Ρώσοι εκτοξεύουν νέο δορυφόρο.
Όπως ήδη δημοσιεύθηκε το Σάββατο στον «Φ», οι Αμερικανοί προφανώς όταν αντελήφθησαν τη δράση των ρωσικών δορυφόρων, αντέδρασαν και στις 13 Αυγούστου (μια μέρα πριν την έναρξη της δεύτερης τουρκικής εισβολής) η Washington post δημοσιεύει άρθρο με το οποίο έκανε αναφορά ότι οι Ρώσοι εκτόξευσαν νέο δορυφόρο και τον έθεσαν σε τροχιά πάνω από την Κύπρο. Η είδηση αναδημοσιεύτηκε σε εφημερίδες στην Ελλάδα και από τον «Φιλελεύθερο».
Όπως αναφέρει ο κ. Χρίστου, η παρακολούθηση των γεγονότων στην Κύπρο είχε προκαλέσει, τότε, αντιπαράθεση ανάμεσα σε υπηρεσίες των ΗΠΑ.
Ο Thomas Boyatt εντάχθηκε από το 1959 στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ και από το 1967 έως το 1970 ήταν πολιτικός σύμβουλος ενώ από το 1971 έως το 1974 ανέλαβε διευθυντής στο γραφείο Κυπριακών Υποθέσεων. Στις 9 Αυγούστου υπέβαλε Μνημόνιο Διαμαρτυρίας αναδεικνύοντας τις αδυναμίες του μηχανισμού ανάλυσης πληροφοριών, που δεν προέβλεψαν το πραξικόπημα στην Κύπρο, με αποτέλεσμα να αιφνιδιαστούν οι αμερικάνικες υπηρεσίες, όπως ισχυρίστηκε.
Ακολούθως διατάχθηκε έλεγχος της ροής πληροφοριών που έμεινε γνωστή σαν «CYPRUS COUP POST-MORTEM REPORT» (Η Νεκροψία του Κυπριακού Πραξικοπήματος), η οποία στις 10 Σεπτεμβρίου 1974 είχε παραδοθεί στον τότε υπουργό εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ. Το θέμα προσέλαβε μεγάλες διαστάσεις και έφτασε να συζητηθεί στην αρμόδια επιτροπή της αμερικάνικης βουλής. Το πόρισμα της επιτροπής έμεινε γνωστό σαν Pike Committee Report. Στις 13 Φεβρουάριου του 1976, υπήρξαν στον κυπριακό τύπο σχετικά δημοσιεύματα, μαζί με την τότε δήλωση/απειλή του Κίσινγκερ για παραίτηση λόγω των αποκαλύψεων.
Τότε, αναζητήθηκαν ευθύνες και από την επιτροπή COMIREX, η οποία αξιολογούσε τους στόχους προς φωτογράφηση και τους κατέτασσε σε σειρά προτεραιότητας.
Η COMIREX δεν ικανοποιήθηκε από το προσχέδιο του πορίσματος και σε υπόμνημα της προέβη σε σχολιασμούς και εισηγήθηκε την επαναδιατύπωση κάποιων παραγράφων. Τα σχετικά απόρρητα έγραφα εντοπίστηκαν από τον ερευνητή Οδυσσέα Χρίστου και όπως μας ανέφερε περιείχαν πολύτιμες πληροφορίες που βοήθησαν να σχηματιστεί μια καλύτερη εικόνα στο πλαίσιο της έρευνάς του.
Σε σχετική ερώτηση μας, ο κ. Χρίστου, μας ανέφερε ότι υπήρξαν δύο γεγονότα που δυνητικά θα μπορούσαν να καταγράφουν από τους κατασκοπευτικούς δορυφόρους και είχαν μεν καθοριστικό ρόλο στο πραξικόπημα, αλλά είναι δύσκολο να ερμηνευτούν μονοσήμαντα. Αντικρουόμενες ήταν και οι εκτιμήσεις ως προς τη συμβολή τους στην επιτυχία του πραξικοπήματος.
Τα γεγονότα αυτά είναι:
α) Η απόσπαση ενός ουλαμού αρμάτων μάχης Τ34, από το στρατόπεδο της Κοκκινοτριμιθιάς στο στρατόπεδο του ΒΜΗ.
β) Η μεταφορά της έδρας του 9ου Τακτικού Συγκροτήματος και η εγκατάλειψή του στρατοπέδου του που γειτνίαζε με το προεδρικό.
Όσον αφορά τα κατασκοπευτικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν την τότε εποχή, ο κ. Χρίστου αναφέρει πως από τα απόρρητα που αποδεσμεύθηκαν δεκαετίες μετά προκύπτει ότι έδρασαν οι εξής δορυφόροι:
Α) Ο δορυφόρος KH-8 Gambit ο οποίος μεταξύ 17 – 21 Ιουλίου φωτογράφησε την Κύπρο ενώ βρισκόταν στο τέλος της αποστολής του. Τα δεδομένα και οι λεπτομέρειες της αποστολής του δορυφόρου αυτού, είναι διαβαθμισμένα και μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Ο κ. Χρίστου εκτιμά πως αυτός κατέγραψε την συγκέντρωση στρατευμάτων στις ακτές της Τουρκίας προ της εισβολής και το προγεφύρωμα μετά την απόβαση στο Πέντε Μίλι.
Β) Ο δορυφόρος KH-9 Hexagon που τραβούσε φωτογραφίες από ύψος 150 χιλιομέτρων και στις 20 και 24 Ιουλίου κατέγραψε την Τουρκία (Άδανα, Ινστιρλίχ, Μερσίνα) και ολόκληρη την Κύπρο. Τα δεδομένα αυτά έχουν αποχαρακτηριστεί και από το 2020 τελούν υπό διερεύνηση.
