Οι άνθρωποι της Κάτω Δερύνειας 50 χρόνια μετά το ξεριζωμό…
«Η κατεχόμενη Κάτω Δερύνεια, για μας που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε στην αγκαλιά της, είναι οι άνθρωποί της, οι γειτονιές της, οι μυρωδιές από λεμονανθούς, οι βόλτες μας στα περβόλια της Πέρτζιενας…είναι οι φίλοι μας, η εκκλησία μας με το κατηχητικό της, το δημοτικό σχολείο μας με τους δασκάλους και τους συμμαθητές μας, οι μικροί καφενέδες και τα σωματεία μας, το προσκοπείο μας, τα μικρομάγαζα, οι γιορτές των Χριστουγέννων, του Πάσχα, των καρναβαλιών, η πανήγυρις μας στις 3 Μαΐου…».
Αυτά αναφέρει μεταξύ άλλων, κείμενο που προέρχεται από την Επιτροπή «Αδούλωτοι Κάτω Δερύνειας», με αφορμή την ετήσια συνεστίαση των Κατωδερυνειωτών που έγινε την Κυριακή 26 Μαΐου 2024 στη Δερύνεια. «Ήταν ένα συναπάντημα συγχωριανών, γειτόνων και παιδικών φίλων για αναπόληση πολύτιμων στιγμών από εκείνα τα όμορφα και τα ανέμελα χρόνια πριν τον ξεριζωμό», τονίζει εύστοχα σε ανακοίνωση της η Επιτροπή.
Σημειώνουμε ότι το άνοιγμα του οδοφράγματος της Δερύνειας στις 12 Νοεμβρίου 2018 στον δρόμο Δερύνειας – Αμμοχώστου που διασχίζει την Κάτω Δερύνεια και καταλήγει έξω από την περιφραγμένη πόλη-φάντασμα, υπήρξε ο σημαντικότερος σταθμός στην ιστορία της κοινότητας, μετά το 1974. Ένας τοίχος από ψηλό αγκαθωτό σύρμα που τοποθέτησε ο τουρκικός στρατός και από τις δύο πλευρές του δρόμου, αποκλείει την πρόσβαση και την πραγματική επαφή με τον χώρο, αφού συνεχίζει για 50 χρόνια να είναι μια στρατιωτική περιοχή ελεγχόμενη από την κατοχική δύναμη. Όπως ξαναγράψαμε, η μοναδική επαφή με την κοινότητα είναι οπτική, πίσω από το συρματόπλεγμα κι αυτή ασφαλώς αφήνει πάντα μια πικρή γεύση στους εκτοπισμένους ιδιοκτήτες των ερειπωμένων, ακατοίκητων, κατεστραμμένων σπιτιών. 
Το πρωί της Κυριακής πριν τη συνεστίαση, έγινε εκκλησιασμός στην εκκλησία Αποστόλου Βαρνάβα στον συνοικισμό Δερύνειας και κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο Πεσόντων, Δολοφονηθέντων και Αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής του 1974, από συγγενείς των ηρώων της Δερύνειας και της Κάτω Δερύνειας, όπως και από τον δήμαρχο Δερύνειας Άντρο Καραγιάννη και τον δημοτικό σύμβουλο Κάτω Δερύνειας Ανδρέα Γρηγορίου.
Μνημονεύοντας τους σκαπανείς της κοινότητας
Όπως αναφέρεται στο κείμενο της Επιτροπής «Αδούλωτοι», «ο μακαριστός Σταύρος Σταύρου, δάσκαλος που υπηρετούσε στο Δημοτικό Σχολείο της εντός των τειχών παλιάς πόλης της Αμμοχώστου, ίδρυσε το 1956 το Δημοτικό Σχολείο Κάτω Δερύνειας. Αρχικά το σχολείο – συνεχίζει το κείμενο – λειτούργησε δίπλα από το μπακάλικο της Θεογνωσίας και του Αρέστη Γεωργίου, με ένα μόνο δάσκαλο. Το 1959 διορίστηκε ακόμα μια δασκάλα, η Θεοπίστη Παπαπέτρου και το 1960 η Δώρα Σπάρταλη. Σύμφωνα με τον δάσκαλό μας Ανδρέα Κακουρή, η πρώτη έδρα που χρησιμοποιήθηκε στο σχολείο της Κάτω Δερύνειας ήταν…μισοκαμένη. Προερχόταν από το Δημοτικό Σχολείο της παλιάς πόλης της Αμμοχώστου και είχε διασωθεί από φωτιά που προκάλεσαν οι Τούρκοι για να εκδιώξουν τους Έλληνες από την εντός των τειχών Αμμόχωστο.
Δεύτερος σταθμός του Δημοτικού Σχολείου Κάτω Δερύνειας, ήταν ένα οίκημα του Ανδρέα και της Αναστασίας (Πέπας) Μπακαλιάου – αρχικά με δύο ισόγειες αίθουσες και ένα μικρό γραφείο και αργότερα με τρεις αίθουσες στον όροφο. Κάποιοι από τους δασκάλους μας, ήταν ο Ανδρέας Κακουρής, ο Πλούταρχος Κουμίδης, η Ελένη Μιντή από την Κάτω Δερύνεια, ο Γιώργος Ζαχαριάδης από την Περιστερωνοπηγή, η Μαργαρίτα Κύζα από τη Μηλιά Αμμοχώστου, ο Λουκής Παπαμιχαλόπουλος από τον Βαθύλακα, ο Ανδρέας Χρίστου από την Κάτω Δερύνεια, ο Ανδρέας Λουβαρής από τη Ζώδια, ο Γιώργος Κωνσταντινίδης από το Μηλικούρι, η Λούλα Πετρίδου, ο Παναγιώτης Κέζος, η Μάγδα Ψαθά και η Αγνή Παναγιώτου. 
Το 1967 ο τρίτος και τελευταίος σταθμός πριν εκτοπισθούμε, ήταν το νεόδμητο Δημοτικό Σχολείο μας με πέντε αίθουσες διδασκαλίας, γραφείο και μεγάλη αυλή. Οι μαθητές του 1967 πήραν τις καρέκλες και τα θρανία με τόση χαρά και τα μετέφεραν στο καινούριο σχολείο μας…Η ανέγερση του σχολείου μας που ήταν το διαμάντι της κοινότητάς μας, οφείλεται στις άοκνες ενέργειες και τα διαβήματα μερικών Κάτωδερυνειωτών, όπως του Κώστα Αγλαντζιώτη, Ανδρέα Γιούπη, Λευτέρη Τσιάκκιρου, Γιώργου Μαϊμάρη κ.α. Αυτοί πρωτοστάτησαν μαζί με άλλους, για την ανέγερση της εκκλησίας του Αγίου Τιμοθέου και της Αγίας Μαύρας στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Θυμόμαστε και μνημονεύουμε με αγάπη τον δραστήριο εφημέριο της εκκλησίας μας, τον μακαριστό Παπαγιάννη Λοϊζου που υπηρέτησε με αφοσίωση την κοινότητα, ίδρυσε το κατηχητικό μας και ενέπνευσε τα παιδιά για πολλές φιλανθρωπικές δράσεις.
Για την ηλεκτροδότηση της Κάτω Δερύνειας το 1965, αλλά και για την προώθηση της επίλυσης των καθημερινών προβλημάτων της κοινότητάς μας, με συλλογή και προώθηση υπογραφών προς την Κυβέρνηση, είχαν σημαντική πρωτοβουλία οι συγχωριανοί αυτοί, μαζί με μερικούς άλλους, όπως η Αγγέλα Χαραλάμπους, η Παναγιώτα Κανάρη και ο Παναγιώτης Κατσελλάρης. Για την επίλυση των καθημερινών προβλημάτων της κοινότητάς μας, συνέβαλαν επίσης οι εκπρόσωποι της κοινότητας στην τοπική χωρητική Αρχή της Δερύνειας, Ανδρέας Μαϊμάρης και Παγκράτιος Μακρυγιάννης. Η υδροδότηση της Κάτω Δερύνειας ήταν προβληματική, μέχρι και τον εκτοπισμό μας. Ο ανεμόμυλος του Νιοχωρίτη ικανοποιούσε τις καθημερινές ανάγκες αρκετών σπιτιών, αφού οι νοικοκυρές μπορούσαν ανεμπόδιστα να παίρνουν νερό από εκεί. Θυμόμαστε με θλίψη, πίκρα και οδύνη και μνημονεύουμε τους νεκρούς ήρωες μας στη διάρκεια της τουρκικής εισβολής – τους Λοϊζο Ανδρέα Χρίστου, Θέμη Δημητριάδη και Κυριάκο Χρίστου (Μπλάκκη). Προσευχόμαστε για τους συγχωριανούς μας Χριστάκη και Χρυστάλλα (Ποταμού) Γεωργίου, που είναι πάντα στην καρδιά μας, μαζί με τα τρία αδικοχαμένα παιδάκια τους, τον Ανδρέα πέντε χρονών και τα δίδυμα κορίτσια τους Μαρία και Κίκα, τριών χρονών. Άσβεστος θα παραμείνει ο πόθος μας για την επιστροφή μας στην Κάτω Δερύνεια».
* Υπενθυμίζεται ότι στις επικείμενες δημοτικές εκλογές της 9ης Ιουνίου 2024, πέντε Κατωδερυνειώτες σε ανεξάρτητο συνδυασμό, θα διεκδικήσουν έδρα στο δημοτικό διαμέρισμα Δερύνειας, με βάση το ψηφοδέλτιο που έχει καταρτίσει η Επιτροπή Αδούλωτοι Κάτω Δερύνειας. Οι υποψήφιοι είναι με αλφαβητική σειρά ο Ανδρέας Γρηγορίου, η Ελευθερία Κίτρου, ο Ρένος Κυπριανού, ο Γεώργιος Κωνσταντίνου Βουνός και η Μιχαηλίνα Μαϊμαρίδου.
