Ο Αριστοτέλης, στον στοχασμό του περί δημοκρατίας, έθεσε ως τελικό σκοπό της Πολιτείας και της κοινωνικής οργάνωσης το «ευ ζην» (καλή ζωή). Αυτή η θεώρηση συνδέεται με την τελολογική του αντίληψη, δηλαδή με την αρχή ότι όλα τα πράγματα έχουν έναν τελικό σκοπό και στόχο που επιδιώκουν να εκπληρώσουν.
Η Πόλις/Πολιτεία, κατά τον Αριστοτέλη, δεν δημιουργήθηκε και δεν υπάρχει μόνο για τη φυσική επιβίωση των ανθρώπων, αλλά κυρίως για να εξασφαλίσει την ευημερία τους και την επίτευξη μιας ηθικά ολοκληρωμένης και πλήρους ζωής, την οποία ορίζει ως «ευδαιμονία».
Η δημοκρατία, κατά τον Αριστοτέλη, οφείλει να λειτουργεί προς το συμφέρον όλων των πολιτών, αποφεύγοντας να ευνοεί μόνο μια συγκεκριμένη τάξη ή ομάδα.
Με την επίτευξη της «ευζωίας», η πόλη αναπτύσσει τους πολίτες της, ώστε να ζουν με αρετή και δικαιοσύνη, συμμετέχοντας ενεργά στην πολιτική ζωή και συμβάλλοντας στην κοινή ευημερία.
Μια κοινωνία που δομείται με ηθικές και αξιακές βάσεις προωθεί το κοινό καλό. Αυτή η προσέγγιση καθιστά τη δημοκρατία άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιδίωξη της «καλής ζωής» για τους πολίτες, βλέποντας την πολιτεία ως οργανισμό που καθοδηγείται από τον σκοπό της ανάπτυξης και ευημερίας των ατόμων που την αποτελούν.
Ο πολιτικός λόγος
Στον σύγχρονο κόσμο, βασικές αρχές της δημοκρατίας διατήρησαν και ενίσχυσαν αυτόν τον σκοπό. Η ελευθερία του λόγου, ιδίως του πολιτικού λόγου, αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για τη λειτουργία μιας δημοκρατίας.
Ένα δημοκρατικό πολίτευμα οφείλει να ενθαρρύνει τον δημόσιο διάλογο και την κριτική, καθώς αποτελούν τη βάση της ουσιαστικής πολιτικής συμμετοχής των πολιτών.
Η ελευθερία της έκφρασης καλύπτει προφανώς και άτομα που ως δημόσιοι λειτουργοί κατέχουν απαραίτητες πληροφορίες για την εύρυθμη λειτουργία του κράτους και προβαίνουν σε καταγγελίες όταν κρίνεται αναγκαίο.
Σκάνδαλα όπως το Dieselgate, τα LuxLeaks, τα «Panama Papers», τα «Pandora Papers» και οι αποκαλύψεις για την Cambridge Analytica, κατέδειξαν ακριβώς, για παράδειγμα, ότι οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αποκάλυψη παράνομων δραστηριοτήτων που βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον και την ευημερία των πολιτών και της κοινωνίας μας.
ΕΔΔΑ: Δικαίωμα και υποχρέωση
Η ΕΕ ψήφισε ήδη την Οδηγία 2019/1937, ημερομηνίας 23/10/2019, σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου ΕΕ, η οποία έχει ως σκοπό τη θέσπιση κανόνων και διαδικασιών οι οποίες αποσκοπούν στην προστασία των «πληροφοριοδοτών δημόσιου συμφέροντος». H Οδηγία τέθηκε σε ισχύ στις 16/12/2019 και η Κύπρος την έχει ήδη υιοθετήσει νομοθετικά, θεσπίζοντας διαδικασίες για την προστασία των «πληροφοριοδοτών δημόσιου συμφέροντος».
Πριν λίγες μέρες, στις 15/10/2024, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) εξέδωσε απόφαση που ενισχύει την έννοια της ελευθερίας έκφρασης ως θεμελιώδες δικαίωμα αλλά και υποχρέωση ταυτόχρονα, όταν κάποιος κατέχει πληροφορίες που επηρεάζουν τα δικαιώματα των πολιτών και το ευ ζην, υπογραμμίζοντας ότι είναι ουσιαστική και εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για μια δημοκρατική κοινωνία.
Στην υπόθεση Gadzhiyev και Gostev κατά Ρωσίας, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που προστατεύει την ελευθερία έκφρασης.
Η υπόθεση φέρνει στο προσκήνιο τη σύγκρουση θα λέγαμε μεταξύ της ανάγκης που έχουν επιφορτιστεί συγκεκριμένα θεσμικά όργανα, για προστασία της επί της ουσίας επιφανειακής και φαινομενικής διατήρησης της τυπικής εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς, προτάσσοντας το «φαίνεσθαι» αντί του «είναι» και της ουσιαστική προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης, όταν το δημόσιο συμφέρον και η εύρυθμη λειτουργία του κράτους που απειλεί ουσιαστικά το ευ ζην των πολιτών, ευρίσκεται σε κίνδυνο και αυτό αναδεικνύεται από ανθρώπους που εκ της θέσεως τους γνωρίζουν συγκεκριμένες πληροφορίες.
Βασικός πυλώνας σε όλη αυτή τη σύγκρουση αποτελούν προφανώς τα δικαστήρια που θα πρέπει να ζυγίζουν μεταξύ του «φαίνεσθαι» και του «είναι».
Γιατί απολύθηκαν
Οι προσφεύγοντες, Salikh Nabiyevich Gadzhiyev και Nikolay Gostev, αστυνομικός αξιωματούχος και υπάλληλος του μετρό αντίστοιχα, απολύθηκαν λόγω δημόσιων δηλώσεων που αφορούσαν ζητήματα διαφθοράς και ασφάλειας, θέματα που ενδιαφέρουν άμεσα την κοινωνία. Το ΕΔΔΑ αποφάσισε ότι η επέμβαση της ρωσικής κυβέρνησης στην ελευθερία έκφρασης των προσφευγόντων δεν ήταν «αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία».
Ο κ. Gadzhiyev, αστυνομικός αξιωματούχος στο Νταγκεστάν, απολύθηκε λόγω των δηλώσεών του στα μέσα ενημέρωσης, όπου κατήγγειλε διαφθορά εντός της αστυνομικής δύναμης. Η απόλυση δικαιολογήθηκε ως ανάγκη διατήρησης της πειθαρχίας.
Ωστόσο, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι ο Gadzhiyev αναφέρθηκε σε ζητήματα μείζονος σημασίας για το κοινωνικό σύνολο, όπως η διαφθορά, που επηρεάζει την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα των αστυνομικών επιχειρήσεων. Το ΕΔΔΑ τόνισε ότι όταν ζητήματα δημόσιας ευημερίας τίθενται σε κίνδυνο, η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να προστατεύεται, ακόμα κι αν προέρχεται από κρατικό υπάλληλο.
Ο κ. Gostev, υπάλληλος του μετρό και πρόεδρος του συνδικάτου εργαζομένων του μετρό στη Μόσχα, απολύθηκε διότι δήλωσε δημόσια ότι υπήρχαν ελλείψεις ασφάλειας στη λειτουργία του μετρό. Οι δηλώσεις του αφορούσαν την ασφάλεια των επιβατών, κάτι που αφορά άμεσα το κοινωνικό σύνολο. Παρά το γεγονός ότι δεν αποκάλυψε εμπιστευτικές πληροφορίες, η διοίκηση τον τιμώρησε για αθέτηση της διακριτικότητας. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η ασφάλεια των δημόσιων συγκοινωνιών είναι θέμα δημοσίου συμφέροντος, και συνεπώς υπερτερεί της φήμης του εργοδότη.
Η απόφαση αυτή του ΕΔΔΑ προσφέρει μια υπενθύμιση του ρόλου της ελευθερίας της έκφρασης για τη δημοκρατία. Η δυνατότητα των πολιτών να εκφράζουν ανησυχίες τους ενισχύει την εμπιστοσύνη στις κρατικές δομές και αποτρέπει φαινόμενα κακοδιοίκησης.
Στην υπόθεση Gadzhiyev και Gostev κατά Ρωσίας, το Δικαστήριο επικεντρώθηκε στη «δημοκρατική κοινωνία», αναγνωρίζοντας ότι η επιβολή κυρώσεων έχει αρνητικό αποτέλεσμα για τον διάλογο. Όταν μια κυβέρνηση περιορίζει την ελευθερία της έκφρασης, ακόμα και για λόγους ασφαλείας, οφείλει να παρέχει αποδείξεις και να εξετάζει αν τα συμφέροντα της κοινωνίας υπερτερούν.
* Advocates-Legal Consultants
Πηγή: philenews.com
