Η υπεροχή του Δικαίου της ΕΕ επί του εθνικού δικαίου των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστά έναν από τους θεμελιώδεις πυλώνες του ευρωπαϊκού νομικού συστήματος.
Η αρχή αυτή, που έχει αναγνωριστεί πλειστάκις από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιβεβαιώνει ότι το δίκαιο της ΕΕ υπερισχύει κάθε εθνικής διάταξης που έρχεται σε σύγκρουση με αυτό και εξασφαλίζει την ενιαία και ομοιόμορφη εφαρμογή των κανόνων του δικαίου της Ένωσης σε όλα τα κράτη μέλη και αποτελεί εχέγγυο και διασφαλίζει την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών σε όλες τις χώρες της ΕΕ.
Στην Κυπριακή Δημοκρατία αυτή η υπεροχή του ενωσιακού δικαίου έχει τύχει μάλιστα και συνταγματικής κατοχύρωσης.
Η Πέμπτη Τροποποίηση του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας (Ν.127(Ι)/2006) προσέθεσε το Άρθρο 1Α, το οποίο καθιερώνει την υπεροχή του ενωσιακού δικαίου έναντι του εθνικού δικαίου. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπερισχύει έναντι κάθε εθνικής νομοθετικής, εκτελεστικής ή δικαστικής πράξης που έρχεται σε αντίθεση με αυτό.
Μια απόφαση – ορόσημο
Μία από τις πλέον σημαντικές δικαστικές αποφάσεις που αναδεικνύει και φωτίζει, θα προσέθετα, την εφαρμογή της αρχής της υπεροχής του ενωσιακού δικαίου στην Κύπρο, είναι η απόφαση της Δικαστού Ζερβού στο Διοικητικό Δικαστήριο (υπόθεση αρ. 298/2016), και αποτελεί κατά τη γνώμη μου όντως ορόσημο όσον αφορά το νομικό και δικαστικό γίγνεσθαι στην Κύπρο για την ενίσχυση της θέσης του ενωσιακού δικαίου στην κυπριακή έννομη τάξη.
Η Δικαστής Ζερβού, στηριζόμενη στην ευρεία νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατέληξε στο συμπέρασμα και αποφάνθηκε ότι η ίδια δεσμεύεται πρωτίστως από το ενωσιακό δίκαιο, ακόμα και όταν οι εθνικές διατάξεις ή οι αποφάσεις ανωτάτων δικαστηρίων ενδέχεται να βρίσκονται σε αντίθεση με αυτό.
Σημαντική και χαρακτηριστική της σχετικής νομολογίας του ΔΕΕ είναι η απόφαση του ημερομηνιάς 21/12/2021 στις υποθέσεις C-357/19, C-379/19, C-547/19, C-811/19 και C-840/19 η οποιά επικεντρώνεται στην εφαρμογή της αρχής της υπεροχής του ενωσιακού και επιβεβαιώνει ότι το ενωσιακό δίκαιο υπερισχύει οποιουδήποτε εθνικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων συνταγματικών δικαστηρίων.
Οι εθνικοί δικαστές είναι υποχρεωμένοι να εφαρμόζουν το ενωσιακό δίκαιο όταν έρχεται σε σύγκρουση με το εθνικό δίκαιο. Αυτό ενισχύει την αρχή της υπεροχής και διασφαλίζει την ενιαία εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης σε όλα τα κράτη μέλη.
Η ανεξαρτησία των δικαστών
Το Δικαστήριο της ΕΕ υπογραμμίζει ότι η ανεξαρτησία των δικαστών αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου. Οι πειθαρχικές κυρώσεις κατά των δικαστών, επειδή επέλεξαν να εφαρμόσουν το ενωσιακό δίκαιο έναντι των εθνικών διατάξεων ή αποφάσεων, είναι ασυμβίβαστες με την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Αυτό αποτελεί κρίσιμη επισήμανση για την προστασία της δικαστικής εξουσίας από πολιτικές ή άλλες παρεμβάσεις.
Στην απόφαση τονίζεται ότι οι εθνικοί δικαστές έχουν την εξουσία και ταυτόχρονα την υποχρέωση, να αγνοούν οποιεσδήποτε αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων (ακόμη και ανώτατων) που δεν είναι συμβατές με το δίκαιο της ΕΕ. Αυτό υπογραμμίζει τον ρόλο των εθνικών δικαστών ως “δικαστών της Ένωσης”, οι οποίοι δεσμεύονται από το δίκαιο της ΕΕ και πρέπει να το εφαρμόζουν με προτεραιότητα.
Η υποχρέωση των εθνικών δικαστών
Αυτό επιβεβαιώθηκε και πριν λίγες μέρες, στις 24/9/2024, όταν το ΔΕΕ στην απόφαση για την υπόθεση C-792/22 έχει ως κεντρικό θέμα την εφαρμογή της αρχής της υπεροχής του δικαίου της Ένωσης, ακόμη και όταν αυτό έρχεται σε σύγκρουση με τελεσίδικη απόφαση Ανώτατου Δικαστηρίου και υποχρεώνει τα εθνικά ποινικά δικαστήρια να δώσουν προτεραιότητα στις διατάξεις του ενωσιακού δικαίου, ακόμα και όταν αυτές αντιβαίνουν σε προηγούμενες εθνικές δικαστικές αποφάσεις.
Αυτό είναι κρίσιμο για την ενιαία και αποτελεσματική εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης, ιδίως όταν αυτό αφορά βασικά δικαιώματα Ευρωπαίων πολιτών και καταγράφει τη σημασία της σχετικής Οδηγίας για την προστασία της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων, υπογραμμίζοντας ότι οι εθνικές αρχές πρέπει να συμμορφώνονται πλήρως με αυτή.
Το ΔΕΕ επισημαίνει ότι η ανεξαρτησία των δικαστών είναι θεμελιώδης για τη δικαιοσύνη στην Ένωση και δεν πρέπει να υπονομεύεται όταν οι δικαστές επιλέγουν να εφαρμόσουν το ενωσιακό δίκαιο, το οποίο έχει υπεροχή, καθότι θα πρέπει να απολαύουν πλήρη ασυλία για ενδεχόμενες πειθαρχικές διώξεις, υπενθυμίζοντας ότι οι εθνικοί δικαστές έχουν καθήκον να εφαρμόζουν άμεσα το ενωσιακό δίκαιο, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο των εθνικών νόμων ή αποφάσεων.
Το θέμα των «εγκλωβισμένων αγοραστών»
Αυτά τα σημεία αποτελούν σημαντικά βήματα προς την ενίσχυση της έννομης τάξης της ΕΕ και την προστασία των δικαστών που επιλέγουν να εφαρμόσουν το ενωσιακό δίκαιο, παρά τις πιέσεις από το εθνικό σύστημα.
Παρά την κατοχύρωση της υπεροχής του ενωσιακού δικαίου στο κυπριακό Σύνταγμα και την ξεκάθαρη νομολογία από το ΔΕΕ, η εφαρμογή της αρχής αυτής δεν φαίνεται να βρίσκει εκτεταμένης και καθολικής εφαρμογής στα κυπριακά δικαστήρια και δη το Ανώτατο.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη απόφαση του Εφετείου σχετικά με το ζήτημα των “εγκλωβισμένων αγοραστών”.
Οι κατά τα άλλα πολύ αξιόλογοι Δικαστές του Εφετείου, ενώ ασχολήθηκαν εκτεταμένως και σε βάθος με ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, που επηρεάζει σε τεράστιο βαθμό πάρα πολλούς Ευρωπαίους πολίτες που διαμένουν στην Κύπρο, παρά την πληθώρα σχετικών ευρωπαϊκών οδηγιών, κανονισμών και αποφάσεων του Δικαστηρίου της ΕΕ δεν έκανε καμία αναφορά στο ενωσιακό δίκαιο.
Ειδικότερα, η Οδηγία 2014/17/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, η οποία αφορά τις συμβάσεις πίστωσης για καταναλωτές για ακίνητα που προορίζονται για κατοικία, δεν έτυχε καμίας απολύτως αναφοράς ή εφαρμογής από το Εφετείο.
Η οδηγία αυτή έχει άμεση σημασία για την προστασία των καταναλωτών σε περιπτώσεις όπως αυτή των εγκλωβισμένων αγοραστών και θα έπρεπε να είχε εξεταστεί διεξοδικά.
Το ενωσιακό δίκαιο δεν είναι απλώς ένα σύνολο κανόνων που ισχύει παράλληλα με το εθνικό δίκαιο, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της εθνικής έννομης τάξης κάθε κράτους μέλους. Η υπεροχή του δεν επιτρέπει παρεκκλίσεις ή ερμηνείες που έρχονται σε αντίθεση με τις αρχές και τις κατευθυντήριες γραμμές που θέτει η ΕΕ.
Για τη βελτίωση της εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου στην Κύπρο, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η εκπαίδευση των δικαστών και των δικηγόρων σε ζητήματα ευρωπαϊκού δικαίου, ώστε να είναι σε θέση να κατανοούν και να εφαρμόζουν τους κανόνες της Ένωσης με ακρίβεια. Επιπλέον, η συνεργασία μεταξύ των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου της ΕΕ πρέπει να ενισχυθεί, προκειμένου να διασφαλιστεί η ομοιόμορφη και συνεπής εφαρμογή των ευρωπαϊκών κανόνων σε όλη την Ένωση. Με τον τρόπο αυτό, η αρχή της υπεροχής θα μπορεί να εφαρμοστεί πλήρως, εξασφαλίζοντας την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών και την ενότητα της ευρωπαϊκής έννομης τάξης.
* Advocates-Legal Consultants
Πηγή: philenews.com
