Πριν λίγες μέρες, το Δικαστήριο της ΕΕ εξέδωσε στις 25 Ιουνίου 2024 μια νέα απόφαση του, που επιβεβαίωσε προηγούμενες, σε σχέση με τις υποχρεώσεις των κρατών μελών όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, σε συνάρτηση με την προστασία της υγείας των πολιτών.
Σύμφωνα με το Άρθρο 191(2) ΣΛΕΕ: «Η πολιτική της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος αποβλέπει σε υψηλό επίπεδο προστασίας… Στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης…».
Η πολύ σημαντική αυτή αρχή της προφύλαξης αναλύεται πολύ συγκεκριμένα και εμπεριστατωμένα στην απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου της ΕΕ T‑584/13 της 17ης Μαΐου 2018:
«Η αρχή της προφύλαξης αποτελεί γενική αρχή του δικαίου της Ένωσης, που επιβάλλει στις αρμόδιες αρχές να λαμβάνουν, στο συγκεκριμένο πλαίσιο της άσκησης των αρμοδιοτήτων που τους έχουν ανατεθεί βάσει της σχετικής νομοθεσίας, κατάλληλα μέτρα, προκειμένου να προλαμβάνουν δυνητικούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια και το περιβάλλον, εξασφαλίζοντας την υπεροχή των απαιτήσεων που συνδέονται με την προστασία των συμφερόντων αυτών έναντι των οικονομικών συμφερόντων.
59 Η αρχή της προφύλαξης παρέχει στα θεσμικά όργανα τη δυνατότητα, όταν υπάρχει επιστημονική αβεβαιότητα ως προς την ύπαρξη ή την έκταση κινδύνων για την υγεία των ανθρώπων ή για το περιβάλλον, να λαμβάνουν μέτρα προστασίας, χωρίς να αναμένουν να αποδειχθεί πλήρως το υποστατό και η σοβαρότητα των εν λόγω κινδύνων ή να επέλθουν τα αρνητικά αποτελέσματα για την υγεία…
65 Η επιστημονική αξιολόγηση των κινδύνων δεν απαιτείται κατ’ ανάγκη να παρέχει στα θεσμικά όργανα πειστικές επιστημονικές αποδείξεις ως προς την ύπαρξη του κινδύνου και τη σοβαρότητα των δυνητικών αρνητικών επιδράσεων σε περίπτωση επέλευσης αυτού του κινδύνου. Συγκεκριμένα, το πλαίσιο της εφαρμογής της αρχής της προφύλαξης χαρακτηρίζεται εξ ορισμού από επιστημονική αβεβαιότητα. Περαιτέρω, η λήψη προληπτικού μέτρου ή, αντιθέτως, η απόσυρσή του ή η ελάφρυνσή του δεν μπορεί να εξαρτάται από την απόδειξη της παντελούς ελλείψεως κινδύνου, διότι τέτοιου είδους απόδειξη είναι, εν γένει, αδύνατο να προκύψει από επιστημονικής απόψεως καθόσον στην πράξη δεν υπάρχει επίπεδο μηδενικού κινδύνου. Πάντως, προληπτικό μέτρο δεν είναι δυνατόν να αιτιολογείται με μια αμιγώς υποθετική προσέγγιση του κινδύνου, στηριζόμενη σε απλές υποθέσεις που δεν έχουν ακόμη επιστημονικώς ελεγχθεί.
67 Περαιτέρω, επισημαίνεται ότι η επιστημονική αξιολόγηση των κινδύνων μπορεί να αποδειχθεί όλως αδύνατη λόγω ανεπάρκειας διαθέσιμων επιστημονικών δεδομένων. Τούτο, όμως, δεν μπορεί να εμποδίσει την αρμόδια δημόσια αρχή να λάβει προληπτικά μέτρα κατ’ εφαρμογή της αρχής της προφύλαξης».
Η εταιρεία Ilva
Το εργοστάσιο της Ilva στην Taranto, που βρίσκεται στην Ιταλία, είναι το μεγαλύτερο βιομηχανικό συγκρότημα χαλυβουργίας στην Ευρώπη, καλύπτοντας 1.500 εκτάρια και απασχολώντας περίπου 11.000 εργαζόμενους. Οι επιπτώσεις των εκπομπών του εργοστασίου στην υγεία και το περιβάλλον έχουν οδηγήσει σε πολλές επιστημονικές εκθέσεις και νομικές διαδικασίες.
Το Δικαστήριο της ΕΕ, στις 31 Μαρτίου 2011, αποφάνθηκε ότι η Ιταλία απέτυχε να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της βάσει της οδηγίας 2008/1 ΕΚ για την ολοκληρωμένη πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε αιτιολογημένη γνώμη, ζητώντας από τις ιταλικές αρχές να αντιμετωπίσουν τα σοβαρά προβλήματα ρύπανσης.
Από το 2012 και μετά, η ιταλική κυβέρνηση έχει εισαγάγει νομοθετικά μέτρα, όπως τα Νομοθετικά Διατάγματα “Salva-Ilva”, για τη ρύθμιση της δραστηριότητας της εταιρείας Ilva.
Παρά τις προσπάθειες, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της λειτουργίας του εργοστασίου παραμένουν σημαντικές. Σειρά ποινικών διαδικασιών κατά της διοίκησης της Ilva έχουν οδηγήσει σε καταδίκες για σοβαρές οικολογικές καταστροφές και ατμοσφαιρική ρύπανση.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), στην απόφαση Cordella κ.λπ κατά Ιταλίας (24 Ιανουαρίου 2019), στήριξε τη διαπίστωση παράβασης του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στις επιστημονικές μελέτες σχετικά με τις επιπτώσεις της ρύπανσης.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι εθνικές αρχές δεν είχαν λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία του δικαιώματος των προσφευγόντων στο σεβασμό της ιδιωτικής τους ζωής.
Το ΕΔΔΑ επισήμανε ότι, από τη δεκαετία του ’70, οι επιστημονικές μελέτες είχαν καταδείξει τις ρυπογόνες επιπτώσεις των εκπομπών του εργοστασίου Ilva στο Taranto στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία.
Τα πορίσματα των εκθέσεων αυτών, πολλά εκ των οποίων εκδόθηκαν από κρατικούς και περιφερειακούς οργανισμούς, δεν αμφισβητήθηκαν.
Μεταξύ άλλων στοιχείων, η έκθεση SENTIERI του 2012 επιβεβαίωσε την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της έκθεσης στο περιβάλλον των εισπνεόμενων καρκινογόνων ουσιών που παράγει το εργοστάσιο Ilva και της ανάπτυξης όγκων στους πνεύμονες και στον υπεζωκότα, καθώς και καρδιο – κυκλοφορικών παθολογιών σε άτομα που ζουν στις πληγείσες περιοχές.
Επιπλέον, μια μελέτη του 2016 είχε δείξει ότι υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος της παραγωγικής δραστηριότητα του εργοστασίου και της αυξημένης θνησιμότητας από φυσικές αιτίες, όγκους και νεφρικές και καρδιαγγειακές νόσους στον πληθυσμό του Taranto.
Η απόφαση του Δικαστηρίου
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η διατήρηση μιας περιβαλλοντικής κατάστασης ρύπανσης απειλούσε την υγεία των προσφευγόντων και, γενικότερα, ολόκληρου του πληθυσμού που ζούσε στις περιοχές που κινδυνεύουν, οι οποίες παρέμειναν, ως είχαν, χωρίς οι ίδιοι να λάβουν πληροφορίες σχετικά με την πρόοδο της στη συγκεκριμένη περιοχή, ιδίως όσον αφορά την έναρξη των εργασιών αυτών.
Ως εκ τούτου, σημείωσε ότι οι εθνικές αρχές δεν είχαν λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την αποτελεσματική προστασία του δικαιώματος των προσφευγόντων στο σεβασμό της ιδιωτικής τους ζωής. Έτσι, δεν είχε επιτευχθεί δίκαιη ισορροπία μεταξύ αφενός του συμφέροντος των προσφευγόντων να μην υπόκεινται σε σοβαρή περιβαλλοντική ρύπανση που θα μπορούσε να επηρεάσει την ευρωστία τους και την ιδιωτική τους ζωή και, αφετέρου των συμφερόντων της κοινωνίας στο σύνολό της.
Το Δικαστήριο της ΕΕ, επαναλαμβάνοντας τα πιο πάνω, αποφάνθηκε στις 25 Ιουνίου 2024 ότι η έννοια της «ρύπανσης» κατά την οδηγία περί βιομηχανικών εκπομπών περιλαμβάνει τη βλάβη του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας.
Συνεπώς, η προηγούμενη εκτίμηση των επιπτώσεων της δραστηριότητας μιας εγκατάστασης, όπως το χαλυβουργείο Ilva στη νότια Ιταλία, πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των προβλεπόμενων από την οδηγία διαδικασιών για τη χορήγηση και για την επανεξέταση άδειας λειτουργίας.
Κατά τη διαδικασία επανεξέτασης, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ρυπαντικές ουσίες που συνδέονται με τη δραστηριότητα της εγκατάστασης, ακόμη και αν δεν αξιολογήθηκαν κατά τη διαδικασία αρχικής αδειοδότησης.
Στην περίπτωση σοβαρών και σημαντικών κινδύνων για την ακεραιότητα του περιβάλλοντος και την ανθρώπινη υγεία, η λειτουργία της εγκατάστασης πρέπει να αναστέλλεται
Η νομολογία των δικαστηρίων της ΕΕ και του ΕΔΔΑ αναδεικνύει την ανάγκη για συνεχή και αυστηρή εφαρμογή των αρχών της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης στην περιβαλλοντική πολιτική.
* Advocates-Legal Consultants
