Του Αλέξη Τσιελεπή Διευθύνων Σύμβουλος Chelco VAT Ltd
Κατά το πρώτο μισό του προηγούμενου αιώνα, ο Ουίλλι Σάττον, ο οποίος ζούσε στην Αμερική, ήταν επαγγελματίας καθαριστής, καθαρίζοντας κυρίως τα χρηματοκιβώτια των τραπεζών.
Ήταν τόσο αποτελεσματικός, που συμπεριλήφθηκε στην πρώτη δεκάδα της λίστας των πλέον καταζητούμενων εγκληματιών του FBI. Όταν συνελήφθη, ένας δημοσιογράφος τον ρώτησε γιατί λήστευε μόνο τράπεζες. Ο Σάττον απάντησε «γιατί εκεί είναι τα λεφτά».
Η ατάκα αυτή μετεξελίχθηκε στον νόμο του Σάττον, στον οποίο γίνεται συχνά αναφορά από τους φοιτητές ιατρικής, μεταφορικά, για να τονίσει τη σημασία της επικέντρωσης στην πιο πιθανή διάγνωση, αντί στην ανάλωση χρόνου και πόρων προς την εξερεύνηση κάθε πιθανής επιλογής.
Tο 1954 η Γαλλία εφάρμοσε το πρώτο εθνικό σύστημα Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ). Σήμερα πέραν των 175 χωρών ανά το παγκόσμιο εφαρμόζουν συστήματα ΦΠΑ. Γιατί εκεί είναι τα λεφτά. Και γιατί αποτελεί ένα σύστημα που εύκολα μπορεί να εφαρμόσει ένα κράτος.
Απλά νομοθετεί πρόνοιες που αναγκάζουν τις επιχειρήσεις να χρεώνουν ΦΠΑ και να το καταβάλλουν στα κρατικά ταμεία. Το κάθε περίπτερο, κομμωτήριο, πρατήριο, εστιατόριο, δικηγορικό γραφείο –οι πάντες- γίνονται φοροεισπράκτορες του κράτους. Και δουλεύουν αφιλοκερδώς.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) λειτουργεί στη βάση ενός ενιαίου συστήματος ΦΠΑ σε όλα τα Κράτη Μέλη της. Η Κύπρος, όπως τα υπόλοιπα Κράτη Μέλη, οφείλει να ενσωματώσει τις πρόνοιες της Ευρωπαϊκής Οδηγίας ΦΠΑ στην εθνική περί ΦΠΑ Νομοθεσία. Ας δούμε λίγο πώς λειτουργεί.
Η Κύπρος υπέγραψε τη Συνθήκη Προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), δύο από τις ιδρυτικές συνθήκες που αποτελούν πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ. Το πρωτογενές δίκαιο ορίζει τη διανομή εξουσιών και ευθυνών μεταξύ της ΕΕ και των Κρατών Μελών της, παρέχοντας το νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αναπτύσσουν και εφαρμόζουν πολιτικές. Το παράγωγο δίκαιο είναι η νομοθεσία που βασίζεται στις Συνθήκες της ΕΕ. Εδώ βρίσκουμε και την Οδηγία ΦΠΑ.
Όπως για όλες τις νομοθεσίες, κάποτε υπάρχουν αμφιβολίες για το τι θέλει να πει ο ποιητής, ή στην προκειμένη περίπτωση, ο νομοθέτης. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο τέτοια ζητήματα τα ξεδιαλύνει μόνο το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ).
Τα Κράτη Μέλη όχι μόνο πρέπει να σέβονται αλλά υποχρεούνται να εφαρμόζουν τις αποφάσεις του ΔΕΕ που αφορούν το ΦΠΑ. Αυτή η υποχρέωση επεκτείνεται στους Δικαστές, στα μέλη του Εφοριακού Συμβουλίου και στους λειτουργούς του Τμήματος Φορολογίας – γενικά σε όποιο όν με παλμό έχει ανατεθεί η ερμηνεία ή η εφαρμογή της Νομοθεσίας για το ΦΠΑ.
Το ΔΕΕ από πολύ νωρίς ξεκαθάρισε πως η Οδηγία ΦΠΑ είναι ευρωπαϊκή νομοθεσία και θα ερμηνεύεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Με άλλα λόγια, την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία ΦΠΑ θα την ερμηνεύει το ΔΕΕ, και οι ερμηνείες αυτές θα είναι δεσμευτικές και θα εφαρμόζονται στα Κράτη Μέλη. Είναι λογικό να μην αφήνεται η ερμηνεία να γίνεται σε εθνικό επίπεδο, γιατί τότε το κάθε Κράτος Μέλος θα έχει διαφορετική ερμηνεία για πρόνοιες νομοθεσίας η οποία υποτίθεται είναι ενιαία για την ΕΕ.
Η πρόσβαση στο ΔΕΕ γίνεται από το Εφοριακό Συμβούλιο ή το Δικαστήριο (σε οποιοδήποτε επίπεδο). Το Άρθρο 266 της ΣΛΕΕ, τρίτη παράγραφος, γράφει (έμφαση από εμένα) «Δικαστήριο κράτους μέλους, ενώπιον του οποίου ανακύπτει τέτοιο ζήτημα, δύναται, αν κρίνει ότι απόφαση επί του ζητήματος είναι αναγκαία για την έκδοση της δικής του απόφασης, να παραπέμψει το ζήτημα στο Δικαστήριο [το ΔΕΕ] για να αποφανθεί έπ’ αυτού».
Δηλαδή, το ΣΛΕΕ εξηγεί πως εάν το Εφοριακό Συμβούλιο, ή το οποιοδήποτε δικαστήριο εξετάζει ζήτημα ΦΠΑ, και δεν είναι σίγουρο για την ερμηνεία, μπορεί, εάν θέλει, να παραπέμψει σχετικές ερωτήσεις στο ΔΕΕ και το ΔΕΕ θα δώσει σχετικές απαντήσεις. Η επόμενη παράγραφος του Άρθρου 266 της ΣΛΕΕ προνοεί πως εάν η υπόθεση βρίσκεται ενώπιων του Ανωτάτου Δικαστηρίου της χώρας, οι αποφάσεις του οποίου δεν μπορούν να εφεσιβληθούν, τότε «οφείλει να παραπέμψει το ζήτημα στο Δικαστήριο [το ΔΕΕ]». Οφείλει. Έχει την υποχρέωση. Πρέπει. Επιβάλλεται. Αριθμός ερωτημάτων ΦΠΑ που έχουν αποστείλει τα Κυπριακά Δικαστήρια στο ΔΕΕ; Μηδέν.
Το ΔΕΕ σε καμία περίπτωση δεν δύναται να αποφασίσει σε σχέση με την τελική έκβαση μιας εγχώριας δίκης. Ο ρόλος του ΔΕΕ είναι, εν γένει, καθοδηγητικός, αφού η επίκληση του από ένα Εθνικό Δικαστήριο στοχεύει στην παροχή καθοδήγησης υπό την μορφή διευκρινήσεων σε σχέση με την ορθή ερμηνεία της Νομοθεσίας ΦΠΑ. Όπως γίνεται αντιληπτό το αποτέλεσμα αυτής της επίκλησης από το Εθνικό Δικαστήριο είναι απλά η ερμηνεία του υπό κρίση νομοθετικού πλαισίου πάνω στο οποίο θα εκδοθεί η τελική απόφαση και όχι η έκδοση απόφασης επί του θέματος. Η επίκληση του ΔΕΕ από ένα εθνικό Δικαστήριο είναι πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας το πιο χρήσιμο, αποτελεσματικό αλλά και ανώδυνα υποστηρικτικό, θα έλεγα, εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας Δικαστής σε περίπτωση που υπάρχει οποιαδήποτε αμφιβολία στην ερμηνεία νομοθετικής πρόνοιας που αφορά την νομοθεσία ΦΠΑ.
Το πόσο σημαντικό είναι αυτό το εργαλείο για την έκδοση σωστών αλλά και ομοιόμορφων αποφάσεων ενισχύεται και από το γεγονός ότι δυστυχώς κατά την παρούσα χρονική στιγμή, δεν υπάρχει Δικαστής αλλά ούτε και δικηγόρος της Δημοκρατίας με ειδίκευση στη Νομοθεσία ΦΠΑ. Το ίδιο όμως ισχύει και για τη συντριπτική πλειοψηφία των ιδιωτών δικηγόρων. Το αποτέλεσμα αυτού του «κενού γνώσεων» σε αυτό τον επαγγελματικό τομέα είναι ομολογουμένως καταστροφικό σε σχέση με την απονομή δικαιοσύνης αλλά και την ποιότητα των αποφάσεων που αφορούν θέματα ΦΠΑ.
Αν μπορούσα παραστατικά να περιγράψω το τι πραγματικά συμβαίνει σε μια αίθουσα Δικαστηρίου όταν το θέμα υπό εξέταση αφορά ΦΠΑ, θα το περιέγραφα ως εξής: Δύο αντίπαλα μέρη που δυστυχώς δεν κατανοούν το θέμα για το οποίο επιχειρηματολογούν, ενώπιον ενός μπερδεμένου Δικαστή που καλείται να αποφασίσει επί των άστοχων θέσεων τους αλλά και των λανθασμένων ερμηνειών τους. Τρίγωνο των Βερμούδων. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η έκδοση μιας απόφασης που νομικά είναι κατά πάσα πιθανότητα λανθασμένη.
Η Κρέπα
Το ‘Αλμυρό Γλυκό’ βρίσκεται στο κέντρο της Λευκωσίας και ειδικεύεται σε κρέπες και βάφλες. Για ένα μεγάλο διάστημα απέδιδαν λανθασμένα το ΦΠΑ σε κατ’ οίκον παραδόσεις, με συντελεστή 9% ΦΠΑ αντί 5%. Συμβαίνει. Το 9% εφαρμόζεται όταν η κρέπα καταβροχθίζεται από τους θαμώνες στο κατάστημα (αφού παρέχεται υπηρεσία εστίασης). Το 5% εφαρμόζεται για take-away όταν η κρέπα καταβροχθίζεται από κάποιον στο σπίτι του, στον καναπέ του, παρακολουθώντας το «Λούης Night Show» και προσπαθώντας απεγνωσμένα να μην στάξει η νουτέλα στο χαλί.
Και στις δύο περιπτώσεις η κρέπα πωλείται για €5. Το ΦΠΑ περιλαμβάνεται στην τιμή. Είναι θέμα της επιχείρησης μετά να κάνει την εσωτερική αφαίρεση με τον σωστό συντελεστή και να αποδώσει το ΦΠΑ στο Κράτος. Στην προκειμένη περίπτωση, το Αλμυρό Γλυκό υπέρ-πλήρωσε ΦΠΑ. Απέδωσε στο κράτος περισσότερο ΦΠΑ απ’ ότι όφειλε να αποδώσει. Και το ζήτησε πίσω. Αλλά το Τμήμα Φορολογίας αρνήθηκε να το επιστρέψει. Το κύριο επιχείρημα που χρησιμοποιεί το Τμήμα Φορολογίας σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ο «αθέμιτος πλουτισμός».
Ότι, δηλαδή, ο τελικός καταναλωτής πλήρωσε 9% ΦΠΑ και όχι 5% ΦΠΑ και ότι η επιχείρηση δεν θα είναι σε θέση να επιστρέψει τη διαφορά του 4% στους καταναλωτές. Και όμως δεν είναι έτσι. Με βάση αποφάσεις του ΔΕΕ, ο «αθέμιτος πλουτισμός» ισχύει μόνο εάν η επιχείρηση πραγματοποίησε το κέρδος που ήθελε εξαρχής και η επιστροφή ΦΠΑ θα ήταν κονδύλι επιπρόσθετο.
Για το ‘Αλμυρό Γλυκό’, η τιμή είναι καθορισμένη στον κατάλογο και δεν αλλάζει, είτε εφαρμόζεται ο συντελεστής του 9% είτε εφαρμόζεται του 5%. Το ίδιο ποσό εισπράχθηκε. Δεν υπάρχει «κάτι» να επιστρέψει η επιχείρηση.
Κατ’ ακρίβεια, η επιχείρηση μείωσε τα κέρδη της για να πληρώσει περισσότερο ΦΠΑ από αυτό που έπρεπε. Ο «αθέμιτος πλουτισμός» ισχύει, αλλά όχι από πλευράς της επιχείρησης αλλά από πλευράς του κράτους, το οποίο έλαβε περισσότερο ΦΠΑ από αυτό που εδικαιούτο να λάβει.
Το ‘Αλμυρό Γλυκό’ είχε κάθε δικαίωμα να λάβει πίσω το ποσό που λανθασμένα απέδωσε, και το Τμήμα Φορολογίας είχε κάθε υποχρέωση να του το επιστρέψει. Δεν είναι άποψη μου. Το γράφω αυτό με βάση αποφάσεις του ΔΕΕ το οποίο έχει ήδη αποφασίσει το σημείο αυτό σε αρκετές περιπτώσεις, με πιο πρόσφατη την απόφαση του 2024 στην υπόθεση B. sp. Zo.o. (υπόθεση C-606/22). Αλλά και σε παλαιότερες υποθέσεις όπως αυτή της Marks & Spencer (υπόθεση C-309/06) του 2007.
Κρέπα: Round 1
Η υπόθεση κατέληξε στα Κυπριακά Δικαστήρια. Στον πρώτο γύρο, δηλαδή στο πρωτόδικο δικαστήριο, μου φάνηκε αστείο πως τόσο το Τμήμα Φορολογίας όσο και η επιχείρηση επικαλέστηκαν τη Marks & Spencer προς υποστήριξη της θέσης τους. Η απόφαση αυτή δικαιώνει το ‘Αλμυρό Γλυκό’. Και όμως η προεδρεύουσα δικαστής, αφήνοντας την ουσία της υπόθεσης του ΔΕΕ στο περιθώριο, αναφέρει στην απόφαση της το εξής: «Η υπό κρίση υπόθεση σαφώς δεν έχει ευρωπαϊκή διάσταση και επομένως, δεν θα έπρεπε να γίνεται επίκλησή της [δηλαδή της Marks & Spencer] από τους αιτητές αλλά ούτε και από τους καθ’ ων η αίτηση.»
Αντικειμενικά και τεκμηριωμένα η αναφορά είναι λανθασμένη. Η θέσπιση εθνικών μέτρων για την ορθή εφαρμογή μιας Οδηγίας δεν εξαντλεί τα αποτελέσματα της Οδηγίας. Τα Κράτη Μέλη συνεχίζουν να έχουν την υποχρέωση διασφάλισης της πλήρους εφαρμογής της Οδηγίας ακόμη και μετά τη θέσπιση των μέτρων αυτών. Θα ήταν ασυμβίβαστο με την Κοινοτική έννομη τάξη να μην μπορούν οι ιδιώτες να επικαλούνται μια σχετική απόφαση του ΔΕΕ όταν η εθνική αρχή εφαρμόζει τα εθνικά μέτρα εφαρμογής της Οδηγίας κατά τρόπο ασυμβίβαστο με αυτήν. Με λανθασμένη λογική η Δικαστής αποφάσισε εναντίον της επιχείρησης ‘Αλμυρό Γλυκό’, η οποία καταχώρησε έφεση στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Κρέπα: Round 2
Στο Ανώτατο Δικαστήριο η τύχη της υπόθεσης έπεσε στα χέρια των Δικαστών Ευσταθίου, Νικολετοπούλου, Σεραφείμ και Λυσάνδρου. Μετά από εξέταση των γεγονότων, η απόφαση τους ήταν ομόφωνη. Ήταν και εσφαλμένη. Οι Δικαστές αποφάσισαν πως η επιχείρηση «στερείται εννόμου συμφέροντος να επιδιώκει με προσφυγή την αμφισβήτηση της νομιμότητας απόφασης, […], αφού το έννομο συμφέρον της κρίνεται σε σχέση με το ποιος κατέβαλε το εν λόγω επιπλέον ΦΠΑ». Όχι. Το ‘έννομο συμφέρον’ το έχει η επιχείρηση από το 1967, όταν θεσπίστηκαν οι πρώτες νομοθεσίες ΦΠΑ στην Ευρώπη με τις οποίες καλείται η κάθε επιχείρηση να συμμορφωθεί με υποχρεώσεις που τις επιβάλλονται για να εισπράττει και να αποδίδει ΦΠΑ. Δεν είναι ένας απλός μεσάζοντας η επιχείρηση. Είναι κάτι πολύ πιο σημαντικό. Ονομάζεται ‘υποκείμενο στον φόρο πρόσωπο’ με βάση τη νομοθεσία ΦΠΑ.
Αντιθέτως με τους Δικαστές του House of Lords στην υπόθεση Marks and Spencer, ή τους Δικαστές του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου της Πολωνίας στην B. sp. z o.o., οι Δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου της Κύπρου δεν αποτάθηκαν στο ΔΕΕ για βοήθεια. Θα μπορούσαν να απευθυνθούν στο ΔΕΕ και να λάβουν μία ξεκάθαρη και τεκμηριωμένη νομική θέση για το πώς ερμηνεύεται και εφαρμόζεται η νομοθεσία ΦΠΑ στην περίπτωση της επιχείρησης ‘Αλμυρό Γλυκό’.
Αντί αυτού, εξέδωσαν μια απόφαση που δεν φέρει την οποιαδήποτε ομοιότητα με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία ΦΠΑ παρά τα 58 και πλέον έτη ύπαρξης της.
Στην περίπτωση αυτή, τόσο οι φορολογικές αρχές όσο και τα αρμόδια Δικαστήρια ενήργησαν κατά παράβαση του Κοινοτικού Δικαίου. Με την απόφαση αυτή εξαντλήθηκαν τα ένδικα μέσα που είχε στη διάθεση του το ‘Αλμυρό Γλυκό’ στην Κύπρο, μένοντας κρεμάμενοι με μια κακή Νομολογία. Συζητάω με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τρόπο χειρισμού της απόφα- σης αυτής. Ελπίζω.
Τον Νοέμβριο θα βρίσκεται στην Κύπρο για να παραστεί σε συνέδριο ΦΠΑ η Ιουλιάνα Κοκκότ, Γενικός Εισαγγελέας στο ΔΕΕ μαζί με τον καθηγητή Δαβίδ Χάμελ που εργάζεται ως referendaire στην ομάδα της, και ο Δρ Σάββας Παπασάββας, ο οποίος σήμερα είναι Αντιπρόεδρος του Γενικού Δικαστηρίου της ΕΕ, το οποίο πλέον εξετάζει τις υποθέσεις που άπτονται του ΦΠΑ προερχόμενες από τα εθνικά δικαστήρια και εφοριακά συμβούλια. Ελπίζω να αντιληφθούν οι Δικαστές της Κύπρου πως το ΔΕΕ είναι σημαντικό βοήθημα, το οποίο πρέπει να αξιοποιούν. Τους προτρέπω να παρευρεθούν στο συνέδριο. Είναι οι πρώτοι που θα προσκληθούν.
Ο Αριστοτέλης έγραψε «δεῖ τινα ἐλπίδα ὑπεῖναι σωτηρίας, περὶ οὖ ἀγωνιῶσιν», εξηγώντας την αναγκαιότητα της ελπίδας γι’ αυτούς που αγωνίζονται, ότι δηλαδή κάποιος που παλεύει για να βρει μια λύση και μια διέξοδο, χρειάζεται ελπίδα για να συνεχίζει. Ελπίζω.
Πηγή: philenews.com
