Όταν ο Έλον Μάσκ παραθέτει λατινικά αποφθέγματα του αρχαίου ποιητή Βιργιλίου και της “Μεγάλης Σφραγίδας” των ΗΠΑ στο κοινωνικό δίκτυο Χ, τότε οι επικείμενες εξελίξεις δεν μπορεί παρά να έχουν ενδιαφέρον. Novus Ordo Seclorum, έγραψε ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου στα επινίκια της εκλογής Τραμπ, προαναγγέλλοντας με αυτόν τον τρόπο το ξημέρωμα μιας νέας εποχής – ή μιας νέας τάξης πραγμάτων, αν προτιμάτε.
Την ίδια ώρα, στην άλλη άκρη του κόσμου, ο Ρώσος υπερεθνικιστής και “μέντορας” του Πούτιν, Αλεξάντρ Ντούγκιν, εξέφραζε παρόμοια συναισθήματα. Πρόκειται για τον γνωστό ακροδεξιό φιλόσοφο, οπαδό του “ευρασιανισμού”, μιας αφήγησης που εξυμνεί τον αντιδυτικό ρωσικό νεο-ιμπεριαλισμό. “Έτσι κερδίσαμε”, καυχήθηκε ο Ντούγκιν στο X, πανηγυρίζοντας ότι ο κόσμος δε θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος γιατί “οι παγκοσμιοποιητές έχασαν την τελευταία τους μάχη”.
Είναι δελεαστικό να απομονώσουμε τον Μασκ και τον Ντούγκιν ως δύο ακραίες φωνές εντός ενός περιβάλλοντος που φέρει έντονα τα στοιχεία της υπερβολής. Όλο αυτό το διάστημα άλλωστε, που ακολούθησε της εμφατικής επιστροφής του Τραμπ, σχολιαστές και αναλυτές έχουν συχνά ξεπεράσει το μέτρο, σε σημείο που να μην ακούγεται και η άλλη φωνή που λέει πως μπορεί να μην υπάρξει μια “νέα τάξη” και ίσως ο κόσμος να αλλάξει λιγότερο απ’ ότι αναμένεται.
Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε ότι αρχίζει να χτίζεται ένα μοτίβο το οποίο υποδηλώνει πως η δεύτερη διακυβέρνηση Τραμπ σηματοδοτεί μια ιστορική καμπή, αντίστοιχη εκείνης που ευαγγελίζονται οι Μασκ και Ντούγκιν. Από την Ευρώπη, την Ασία, ως και την άλλη όχθη του Ατλαντικού, οι άνθρωποι που επί σειρά ετών εξυμνούσαν αυτό που είχε χαρακτηριστεί φιλελεύθερη ή “βασισμένη σε κανόνες” διεθνής τάξη, μοιάζουν σαν να πενθούν. Στον αντίποδα, όλοι όσοι είναι μαγεμένοι από το όραμα της “αντιφιλελεύθερης” διακυβέρνησης ισχυρών ανδρών, προβάλλουν ως θριαμβευτές: από τον Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία μέχρι τον Μπενιαμίν Νετανιάχου στο Ισραήλ ή τον Ναρέντρα Μόντι στην Ινδία.
Άλλοι όροι για την παλιά και ενδεχομένως πλέον ετοιμοθάνατη “τάξη πραγμάτων” είναι η Pax Americana ή –όπως τον ονόμασε ο ιδρυτής του περιοδικού Time, Χένρι Λους– ο Αμερικανικός Αιώνας. Ο Λους ήθελε η Αμερική να αποτινάξει τον απομονωτισμό που την είχε κρατήσει μακριά από τις διεθνείς εξελίξεις μεταξύ των παγκοσμίων πολέμων και αντί αυτού να γίνει ο “Καλός Σαμαρείτης” του κόσμου – ηγεμόνας ενός ανοιχτού, σταθερού και όσο το δυνατόν πιο ελεύθερου συστήματος κρατών.
Αν ο Έλον Μασκ δικαιωθεί στο ότι ο Τραμπ θα εγκαθιδρύσει μια νέα τάξη και ο Ντούγκιν επαληθευτεί ως προς το ότι οι παγκοσμιοποιητές ηττήθηκαν, τότε ο Αμερικανικός Αιώνας φτάνει στο τέλος του. Να τι σημαίνει αυτό:
Οι ΗΠΑ θα αποσυρθούν από το καθεστώς ενός σχετικά ανοιχτού και ρυθμισμένου εμπορίου που δημιουργήθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με τους σαρωτικούς δασμούς που υπόσχεται ο Τραμπ, θα ξεκινήσει μια εποχή εμπορικών πολέμων και οικονομικού εθνικισμού που θα θυμίζει τη δεκαετία του 1930.
Παράλληλα, θα οδηγήσει σταδιακά στον εκφυλισμό του ρόλου των Ηνωμένων Εθνών, όπως έγινε και με την Κοινωνία των Εθνών στη δεκαετία του 1930. Το “προσχέδιο” ενός παγκόσμιου συντάγματος άλλωστε μοιάζει ήδη κουρελιασμένο, καθώς η Ρωσία και η Κίνα (αλλά και οι ΗΠΑ, όταν το κρίνουν σκόπιμο) συνεχίζουν να παραβιάζουν τις αξίες του. Ο Τραμπ ωστόσο έχει υποσχεθεί να το πάει ακόμα παραπέρα, εγκαταλείποντας αρχές όπως η κυριαρχία και η ακεραιότητα όλων των κρατών – μικρών και μεγάλων -, επιδιώκοντας συμφωνίες με αυταρχικούς ηγέτες για να χαράξει “σφαίρες επιρροής” όπως έκαναν οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες τον 19ο αιώνα. Για τις μικρότερες χώρες αυτό θα είναι καταστροφικό. Και το πρώτο θύμα θα είναι πιθανότατα η Ουκρανία.
Ένα άλλο θύμα θα είναι το διεθνές δίκαιο, όπως ενσαρκώνεται από θεσμούς σαν τον ΟΗΕ, το Διεθνές Δικαστήριο και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στη Χάγη. Τη θέση του θα πάρει ο νόμος της ζούγκλας, η έννοια ότι “το δίκαιο είναι το δίκαιο του ισχυρού”. Ο Καντ και ο Γκρότιους εκτοπίζονται· ο Θουκυδίδης και ο Χομπς επιστρέφουν.
Καθώς ο Τραμπ απορρίπτει συνολικά τις διεθνείς συνεργασίες, δε θα διστάσει να εγκαταλείψει και τις παραδοσιακές συμμαχίες των ΗΠΑ. Ίσως να μην αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ, αλλά θα υπονομεύσει την αποτρεπτική του επίδραση στους αντιπάλους, αντιμετωπίζοντας τη δέσμευση της Αμερικής για αμοιβαία άμυνα σαν ένα είδος “προστασίας με ανταλλάγματα”. Την ίδια προσέγγιση θα ακολουθήσει και με τους συμμάχους της Αμερικής στην Ασία, όπου ο νυν πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, ήταν ιδιαίτερα πρόθυμος να οικοδομήσει νέες αμυντικές “μικροσυμμαχίες” για την ανάσχεση της Κίνας.
Κανείς δεν ξέρει πώς θα αντιδράσουν οι μεγάλες δυνάμεις και οι μακιαβελικοί ηγέτες τους σε αυτή τη μεταστροφή από το μοντέλο της αμερικανικής ηγεμονίας. Θα ικανοποιηθεί ο Βλαντιμίρ Πούτιν μόλις απορροφήσει τις τέσσερις ουκρανικές επαρχίες που ισχυρίζεται ότι έχει “προσαρτήσει” ή θα συνεχίσει μέχρι να καταλάβει ολόκληρη την Ουκρανία και κατόπιν να πορευτεί προς τη Μολδαβία και άλλα πρώην σοβιετικά κράτη; Θα προσφέρει ο Σι Τζινπίνγκ στον Τραμπ μια συμφωνία για να επιτραπεί στην Κίνα να στρατιωτικοποιήσει ολόκληρη τη Νότια Σινική Θάλασσα και αργότερα να απορροφήσει την Ταϊβάν κατά βούληση; Σε κάθε περίπτωση, ο Τραμπ δε μοιάζει διατεθειμένος να χάσει τον ύπνο του με αυτά τα ερωτήματα.
Εξίσου αβέβαιο είναι το πώς θα προσαρμοστούν οι φίλοι της Αμερικής, κυρίως μεσαίες δυνάμεις και μικρότερα έθνη, ανάμεσα στις νέες σφαίρες επιρροής που θα σχεδιάσουν ο Τραμπ και οι υπόλοιποι ισχυροί ηγέτες. Δύο από αυτές, η Γερμανία και η Ιαπωνία, ήταν εχθροί των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη συνέχεια έγιναν πρότυπα του φιλειρηνικού Αμερικανικού Αιώνα, με τη Γερμανία ενσωματωμένη στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, και την Ιαπωνία πιο πρόσφατα σε αμερικανοκεντρικές συμμαχίες με τη Νότια Κορέα, τις Φιλιππίνες και την Ινδία.
Μόλις ο Τραμπ γυρίσει την πλάτη στις συμμαχίες και αποσύρει την αμερικανική ασπίδα προστασίας, τι θα τους αποτρέψει από το να αναζωπυρώσουν παλαιές εχθρότητες – από τις έχθρες μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας ή Γερμανίας και Πολωνίας μέχρι τις δυσεπίλυτες εντάσεις μεταξύ Ιαπώνων και Κορεατών; Γιατί να μη θελήσουν όλοι να αποκτήσουν τα δικά τους πυρηνικά οπλοστάσια;
Η Pax Americana ήταν ανέκαθεν ατελής και για πολλούς ανά τον πλανήτη, από το Βιετνάμ μέχρι το Ιράκ, φάνταζε υποκριτική. Δεν παύει όμως να ήταν ό,τι πιο κοντινό έχει βιώσει ο κόσμος σε τάξη. Όχι μονομιάς, αλλά σταδιακά, αυτή η τάξη θα εξελιχθεί σε εντροπία καθώς το διεθνές σύστημα θα επανέλθει στη φυσική του κατάσταση, που είναι η αναρχία. Τα κοινά προβλήματα της ανθρωπότητας, όπως η κλιματική αλλαγή, θα παραμείνουν άλυτα. Οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι, όπως ο πυρηνικός πόλεμος, θα καταστούν πιο πιθανοί.
Άλλη μία υπερβολή; Μακάρι να αποδειχθεί τέτοια. Αλλά αν οι Μασκ και Ντούγκιν του κόσμου πανηγυρίζουν για την επιστροφή του Τραμπ και το τέλος του Αμερικανικού Αιώνα, τότε υπάρχει λόγος ανησυχίας.
BloombergOpinion
Πηγή: philenews.com
