Πριν λίγες μέρες, στις 17/7/2024 το Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ ασκώντας τον εποπτικό του ρόλο για την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ και την επίλυση θεσμικών συγκρούσεων μεταξύ των οργάνων της ΕΕ και επιβάλλοντας πρακτικά τα θεσμικά αντίβαρα ελέγχου και ισορροπίας της εξουσίας του κάθε οργάνου, εξέδωσε μια απόφαση που αποτελεί ενδεικτικό ορόσημο για την θεσμική ισορροπία που τηρείται και πρέπει να τηρείται σε επίπεδο ΕΕ.
Το 2020 και το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνήψε συμβάσεις με φαρμακευτικές εταιρείες για την αγορά εμβολίων κατά της νόσου Covid-19.
Ευρωβουλευτέςκαι ιδιώτες ζήτησαν πρόσβαση σε αυτές τις συμβάσεις για να διασφαλίσουν ότι διασφαλίζεται το δημόσιο συμφέρον, αλλά η Επιτροπή παρείχε μόνο μερική πρόσβαση.
Το Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ ακύρωσε εν μέρει τις αποφάσεις της Επιτροπής, κρίνοντας ότι η Επιτροπή δεν απέδειξε ότι η παροχή ευρύτερης πρόσβασης στους όρους των συμβάσεων θα έθιγε ουσιαστικά τα εμπορικά συμφέροντα των φαρμακευτικών εταιρειών και ότι η δημοσιοποίηση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των μελών της διαπραγματευτικής ομάδας ήταν αναγκαία για την εξακρίβωση της απουσίας συγκρούσεων συμφερόντων.
Οι θεμελειώδεις αρχές
Η πρόσφατη αυτή απόφαση έρχεται να μας υπενθυμίσει την θεσμική ισορροπία που πρέπει να επιτυγχάνεται συνεχώς, ώστε να μην υπάρχει κατάχρηση εξουσίας από ένα θεσμικό όργανο και τον ρόλο που παίζουν τα θεσμικά αντίβαρα.
Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες βασίζονται σε μια σειρά από θεμελιώδεις αρχές που διασφαλίζουν τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την ισορροπία εξουσίας. Μία από αυτές τις αρχές είναι τα θεσμικά αντίβαρα (checks and balances), τα οποία εξασφαλίζουν ότι καμία εξουσία δεν συγκεντρώνεται υπερβολικά σε ένα μόνο θεσμό ή άτομο.
Αυτή η φιλοσοφία, που αναπτύχθηκε κυρίως κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού, συνεχίζει να επηρεάζει τη δομή και τη λειτουργία των δυτικών κρατών σήμερα.
Ο Μοντεσκιέ, νομομαθής, συγγραφέας και φιλόσοφος του Διαφωτισμού, τον 18ο αιώνα διαπίστωνε πως «κάθε άνθρωπος που ασκεί εξουσία τείνει εις κατάχρησιν αυτής. Διά να μην καθίσταται δυνατή η κατάχρηση εξουσίας, πρέπει τα πράγματα να είναι τοποθετημένα κατά τρόπον ώστε η εξουσία να αναχαιτίζει την εξουσία».
Ο Πλάτωνας, στην «Πολιτεία» του, κατέγραψε τη θεμελιώδη του άποψη ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να κατακτήσει επάξια το δικαίωμα να ασκεί εξουσία και αυτό μόνο μέσω της Παιδείας και της Αγωγής της Ψυχής, ώστε να φτάσει στο Αγαθόν, δηλαδή το κοινό καλό, το καλό της Πολιτείας και όλων των ανθρώπων που την αποτελούν και ότι η μόνη προστασία που έχουμε από την κατάχρηση εξουσίας είναι η Παιδεία και η ΨυχΑγωγία.
Πρώτος ο Αριστοτέλης, στα «Πολιτικά» του, καταγράφει για το πώς μια Πολιτεία μπορεί να προστατευτεί από την αυθαίρετη εξουσία, ώστε να μην καταστεί τυραννία και είναι ουσιαστικά ο πατέρας του όρου περί διάκρισης των εξουσίων: Αριστοτέλης, Πολιτικά Δ 1297b [τρία είναι τα μέρη όλων των πολιτευμάτων… πρώτο αυτό που αποφασίζει και ψηφίζει τους νόμους, δεύτερο αυτό που ασκεί την εξουσία, και τρίτο εκείνο που δικάζει].
Για να εκπληρωθούν οι τρεις αυτές διαφορετικές, ποιοτικά, λειτουργίες του κράτους, με τρόπο που να αποτρέπεται ο δεσποτισμός και η κατάχρηση της εξουσίας με τη συγκέντρωσή τους σε ένα πρόσωπο ή σε ένα κρατικό όργανο, θα πρέπει κάθε λειτουργία να έχει ανατεθεί σε διαφορετική κρατική εξουσία και να ασκείται από διαφορετικό κρατικό όργανο.
Οι τρεις, επομένως, κρατικές εξουσίες θα πρέπει να είναι έτσι οργανωμένες, ώστε το όργανο που θεσπίζει το νόμο ή τον κανόνα δικαίου να μην μπορεί να τον εκτελεί ούτε να μπορεί το ίδιο να δικάζει με βάση τον κανόνα που το ίδιο θέσπισε.
Για τον Μοντεσκιέ, το σύνταγμα δεν είναι παρά μία δομή διακυβέρνησης, η οποία στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης των στοιχείων της, ενεργοποιεί μια σειρά από κανόνες, που ρυθμίζουν τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, δηλαδή τη συμπεριφορά των εξουσιών, σε ένα σύστημα όπου όλες οι δυνάμεις οφείλουν να συνεργαστούν μεταξύ τους για να υπάρξει νομοθετική δράση.
«Η εξουσία αναχαιτίζει την εξουσία»
Αυτή η εσωτερική μηχανική εξισορρόπησης των δυνάμεων σημαίνει ότι «η εξουσία αναχαιτίζει την εξουσία», ότι «κανένα όργανο δεν είναι σε θέση να καταχραστεί την εξουσία» και ότι η «μετριοπάθεια» και η «πολιτική ελευθερία» είναι το τελικό αποτέλεσμα της εξισορροπημένης διακυβέρνησης.
Την εφαρμογή της σύλληψης του Μοντεσκιέ τη βρίσκουμε στο Αμερικανικό Σύνταγμα του 1787 και ιδίως στις προβλέψεις για το διπλό νομοθετικό σώμα, το veto του Προέδρου, τη διαρρύθμιση των σχέσεων μεταξύ Πολιτειών και Ομοσπονδιακής Εξουσίας, ακόμη και στον τρόπο με τον οποίο διορίζονται οι δημόσιοι υπάλληλοι ή ασκείται η εξωτερική πολιτική και η διεθνής διπλωματία.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα θεσμικά αντίβαρα εξασφαλίζουν την ισορροπία εξουσίας μεταξύ των διαφόρων θεσμικών οργάνων της.
Οι κύριοι θεσμοί περιλαμβάνουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάθε ένας από αυτούς έχει συγκεκριμένους ρόλους και αρμοδιότητες, και ελέγχει τις δραστηριότητες των άλλων.
Μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής νομοθεσίας εκδίδεται από κοινού από το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο. Κατά κανόνα, το Συμβούλιο ενεργεί μόνον ύστερα από πρόταση της Επιτροπής και η Επιτροπή έχει κανονικά τη ευθύνη να εξασφαλίζει την ορθή εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας από τη στιγμή της έκδοσής της.
Η πιο συχνή διαδικασία για την έγκριση της νομοθεσίας της ΕΕ ονομάζεται «συνήθης νομοθετική διαδικασία» -είναι γνωστή και ως «διαδικασία συναπόφασης» θέτει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σε ισότιμη βάση και οι νόμοι που εκδίδονται με τη διαδικασία αυτή είναι κοινές πράξεις του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.
Αυτό ισχύει για το μεγαλύτερο μέρος της νομοθεσίας της ΕΕ που καλύπτει ευρύ φάσμα τομέων, όπως τα δικαιώματα των καταναλωτών, η προστασία του περιβάλλοντος και οι μεταφορές.
Στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας, η Επιτροπή υποβάλλει πρόταση που πρέπει να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.
Η συμφωνία του Κοινοβουλίου απαιτείται για την εκπλήρωση όλων των διεθνών συμφωνιών σε τομείς που καλύπτονται από τη συνήθη νομοθετική διαδικασία.
Το Κοινοβούλιο ασκεί δημοκρατικό έλεγχο στα άλλα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα με διάφορους τρόπους. Πρώτον, πριν διοριστεί νέα Επιτροπή, το Κοινοβούλιο καλεί σε ακρόαση όλα τα προτεινόμενα νέα μέλη και τον πρόεδρο της Επιτροπής.
Ο πρόεδρος και τα μέλη της Επιτροπής δεν μπορούν να διοριστούν χωρίς την έγκριση του Κοινοβουλίου.
Επιπλέον, η Επιτροπή λογοδοτεί πολιτικά στο Κοινοβούλιο, το οποίο μπορεί να κάνει δεκτή «πρόταση δυσπιστίας» με την οποία να ζητείται η συλλογική παραίτησή της.
Γενικότερα, το Κοινοβούλιο ασκεί έλεγχο εξετάζοντας τακτικά τις εκθέσεις που του διαβιβάζει η Επιτροπή και υποβάλλει προφορικές και γραπτές ερωτήσεις.
* Advocates-Legal Consultants
Πηγή: philenews.com
