Θα είναι η Ακροδεξιά ο μεγάλος νικητής στις φετινές ευρωεκλογές; Εάν ναι, τι θα σήμαινε η νίκη της για το μέλλον της ΕΕ; Και ποια είναι η Ακροδεξιά; Πριν από πέντε χρόνια οι ηγέτες της Ευρώπης αναγνώρισαν δικαίως ότι οι Ευρωπαίοι υπέφεραν από «ίλιγγο». Σύμφωνα με τα λόγια του Μίλαν Κούντερα, ο ίλιγγος δεν είναι το ίδιο με τον φόβο της πτώσης – αντίθετα είναι μάλλον η επιθυμία να πέσουμε ενάντια στην οποία, τρομοκρατημένοι, αμυνόμαστε. Στη συνέχεια, οι ψηφοφόροι «έπαιξαν» με τους ακροδεξιούς λαϊκιστές και σκέφτονταν αν θα οδηγήσουν σε κατάρρευση της ένωσης (ΕΕ), αλλά τελικά η πλειοψηφία επέλεξε να ψηφίσει υπέρ των κυρίαρχων κομμάτων.
Αυτό το σενάριο φαίνεται απίθανο να εκτυλιχθεί αυτή τη φορά. Σήμερα, τα περισσότερα ακροδεξιά κόμματα έχουν εγκαταλείψει τις απαιτήσεις για έξοδο των χωρών τους από την ΕΕ ή το ευρώ. Αντί να φύγουν από την ΕΕ, θέλουν να την ξαναφτιάξουν και να την κυβερνήσουν. Μετά τις πρόσφατες εκλογές στην Ολλανδία και τη Σλοβακία και τις περιφερειακές εκλογές στην Αυστρία και σε ορισμένες περιοχές της Γερμανίας, προκύπτει μια συναινετική άποψη ότι οι επερχόμενες ευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου είναι μια καταστροφή εν τη γενέσει και ότι η μετανάστευση είναι το μόνο ζήτημα που θα καθορίσει την προεκλογική εκστρατεία και το αποτέλεσμα. Μπορεί όμως αυτή η εικόνα να είναι λάθος;
Κοινά σημεία
Είναι αλήθεια ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε κλίμα κρίσης. Αλλά η μετανάστευση είναι μόνο μία από τις πέντε κρίσεις που έχουν συντρίψει την ήπειρο τα τελευταία 15 χρόνια. Ηρθε μετά από μια παγκόσμια οικονομική κρίση που οδήγησε τους Ευρωπαίους να αμφιβάλλουν ότι τα παιδιά τους θα απολαμβάνουν βιοτικό επίπεδο καλύτερο από το δικό τους και παράλληλα με μια κλιματική κρίση που τους έκανε να φανταστούν έναν κόσμο σε κίνδυνο. Εν τω μεταξύ, η COVID-19 εξέθεσε την ευπάθεια των συστημάτων υγείας και πυροδότησε φόβους για νέο ψηφιακό αυταρχισμό. Τέλος, ο πόλεμος στην Ουκρανία έθαψε την ψευδαίσθηση ότι ένας μεγάλος πόλεμος δεν θα επέστρεφε ποτέ στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Αυτές οι πέντε κρίσεις έχουν πολλά κοινά σημεία: έγιναν αισθητές σε όλη την Ευρώπη. Πολλοί Ευρωπαίοι τις αντιμετώπισαν ως υπαρξιακή απειλή, επηρέασαν δραματικά τις κυβερνητικές πολιτικές και σε καμία περίπτωση δεν έχουν τελειώσει. Αλλά αυτές οι πέντε κρίσεις δεν είναι ίδιες – πυροδότησαν διαφορετικούς φόβους και ευαισθησίες και ταυτόχρονα διέλυσαν την Ευρώπη, αλλά παραδόξως την κράτησαν και ενωμένη.
Μια νέα μελέτη που πραγματοποιήσαμε μας βοηθά να φανταστούμε την Ευρώπη κατοικημένη από πέντε διαφορετικές «φυλές» των οποίων οι πολιτικές ταυτότητες έχουν διαμορφωθεί ως απάντηση σε αυτές τις κρίσεις. Αυτές οι φυλές δημιουργούν διαχωρισμούς μεταξύ και εντός των κρατών-μελών της Ευρώπης.
Ο όρος «πολυκρίση» έχει προκύψει για να υποδηλώνει ότι πολλές κρίσεις λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα περισσότερο ή λιγότερο και ότι το σοκ της σωρευτικής αλληλεπίδρασής τους είναι πιο συντριπτικό από το άθροισμά τους. Αλλά ένα χαρακτηριστικό της πολυκρίσης που δεν αναφέρεται καθόλου είναι ότι για διαφορετικές κοινωνίες, κοινωνικές ομάδες και γενιές, μια (συγκεκριμένη) κρίση διαδραματίζει συνήθως κυρίαρχο ρόλο πάνω από άλλες. Ο Εμανουέλ Μακρόν το αποτύπωσε καλά όταν κάνει λόγο για αυτούς που ανησυχούν για το τέλος του μήνα (οικονομική κρίση) κι εκείνους που ανησυχούν για το τέλος του κόσμου (κλιματική κρίση). Αυτό εννοούμε όταν λέμε ότι ο καθένας θέλει μια κρίση δική του. Η κλιματική έκτακτη ανάγκη, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η COVID-19, η μετανάστευση και η παγκόσμια οικονομική αναταραχή – καθένα από αυτά τα πέντε ζητήματα έχει τη δική του μεγάλη «εκλογική περιφέρεια» ανθρώπων. Κάθε μια είναι Η Κρίση (για διαφορετικούς ανθρώπους).
Οι χώρες
Είναι ενδιαφέρον ότι η Γερμανία είναι η μόνη χώρα όπου η μετανάστευση προηγείται στις ανησυχίες. Εσθονοί και Πολωνοί επικεντρώνονται στον πόλεμο στην Ουκρανία. Η Ιταλία και η Πορτογαλία βλέπουν την οικονομική κρίση ως τη μεγαλύτερη απειλή τους. Η Ισπανία, η Βρετανία και η Ρουμανία είναι οι χώρες όπου η COVID-19 θεωρείται το μεγαλύτερο τραύμα. Και στη Γαλλία και τη Δανία η κλιματική έκτακτη ανάγκη θεωρείται η πιο σημαντική κρίση.
Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι οι δύο «φυλές» (όσοι ανησυχούν για τη μετανάστευση και για το κλίμα) έχουν πολύ διαφορετικές συμπεριφορές από τη στιγμή που τα προτιμώμενα κόμματά τους βρίσκονται στην εξουσία.
Οταν η μεταναστευτική φυλή βλέπει δεξιά κόμματα στην εξουσία, οι οπαδοί της τείνουν να γίνονται πιο χαλαροί σχετικά με το θέμα. Στην Ιταλία, η μετανάστευση κατατάσσεται εκπληκτικά χαμηλά μεταξύ των ανησυχιών πολλών ψηφοφόρων: μόλις το 10% του πληθυσμού της χώρας και μόνο το 17% των υποστηρικτών του κόμματος Brothers of Italy την περιγράφουν ως την πιο σημαντική κρίση τους, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το κόμμα Brothers of Italy εξελέγη από ισχυρή αντιμεταναστευτική πλατφόρμα και ότι τον περασμένο χρόνο έχει αυξηθεί η ροή λαθρομεταναστών.
Κάθε μία από τις πέντε κρίσεις της Ευρώπης θα έχει πολλές ζωές, αλλά είναι στην κάλπη όπου θα ζήσουν, θα πεθάνουν ή θα αναστηθούν. Αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουν οι ευρωπαίοι ηγέτες είναι ότι οι εκλογές δεν θα είναι απλώς ένας ανταγωνισμός μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς – ή φιλοευρωπαίων και ευρωσκεπτικιστών – αλλά και μια μάχη για την υπεροχή μεταξύ των διαφορετικών φυλών κρίσης της Ευρώπης. Είναι ο κατακερματισμός, και όχι η πόλωση, που διαμορφώνει την ευρωπαϊκή πολιτική. Πολλοί ψηφοφόροι θα επικεντρωθούν στην αποτροπή της επιστροφής μιας δικής τους κρίσης. Η εστίαση μόνο στη μετανάστευση θα αποδειχθεί λάθος πολιτική.
Ο Ιβάν Κράστεβ είναι μόνιμος συνεργάτης (permanent fellow) στο Institute of Human Sciences στη Βιέννη. Ο Μαρκ Λέοναρντ είναι διευθυντής στο European Council on Foreign Relations. Είναι συγγραφείς του «A crisis of one’s own: the politics of trauma in Europe’s election year».
