Την ερχόμενη Τρίτη είναι προγραμματισμένη μια καθοριστική συνάντηση των συμβαλλόμενων μερών του έργου ηλεκτρικής σύνδεσης της Κύπρου με την Κρήτη. Αντικείμενο της συνάντησης είναι η παρουσίαση και συζήτηση όλων των δεδομένων, όπως και η διευκρίνηση ζητημάτων που προέκυψαν. Στόχος της συνάντησης είναι η δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης και η διασφάλιση κανόνων και διαδικασιών καλής συνεννόησης και συνεργασίας ανάμεσα στους εταίρους ενός μεγάλου στρατηγικού έργου.
Ένα ώριμο έργο με ευεργετικές προοπτικές για την οικονομία
Το Great Sea Interconnector, το οποίο ανακοινώθηκε το 2012 ως EuroAsia Interconnector είναι ένα στρατηγικό έργο ηλεκτρικής σύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Το 2013, το έργο εντάχθηκε στον κατάλογο των έργων κοινού ενδιαφέροντος της ΕΕ. Το 2017, η Επιτροπή πρόσφερε €14.5 εκατομμύρια για εκπόνηση σχετικών μελετών. Το 2022, το έργο εντάχθηκε στον κατάλογο των έργων Connecting Europe Facility και η Επιτροπή εγκρίνει κεφάλαιο χρηματοδότησης €657 εκατομμυρίων. Ένα χρόνο προηγουμένως, η Πρόεδρος της Επιτροπής είχε ανακοινώσει χρηματοδότηση €100 εκατομμυρίων. Το 2024, η κυβέρνηση της Κύπρου ανακοινώνει την πρόθεσή της να επενδύσει €100 εκατομμύρια στο έργο, μετά από την τελική αξιολόγηση της βιωσιμότητας του και τη συμφωνία στο τρόπο συμμετοχής στης στην υλοποίηση του έργου.
Το 2016, το έργο στηρίχθηκε επίσημα από τις κυβερνήσεις Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Το στάδιο υλοποίησης άρχισε τον Οκτώβριο του 2022, ενώ ένα χρόνο αργότερα, αλλάζει ο φορέας υλοποίησης. Ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), μια ελληνική μετοχική εταιρία, αγόρασε τις άδειες του έργου από την εταιρία EuroAsia Interconnector Ltd σε ύψος που εκτιμάται στα €40 εκατομμύρια και έγινε ο φορέας υλοποίησης του έργου. Τον Ιούλιο του 2022 η Nexans επιλέγηκε για να προμηθεύσει και να ποντίσει το καλώδιο, το μέγιστο μήκος του οποίου φτάνει τα 1,208 χιλιόμετρα, σύμφωνα με ανακοίνωση της εταιρίας. Τον Ιούλιο του 2023 η Nexans ανακοίνωσε ότι η σύμβαση που υπέγραψε ανέρχεται στα €1.43 δισεκατομμύρια, η οποία είναι, σύμφωνα με την εταιρία «record-breaking contract». Το συνολικό κόστος υλοποίησης του έργου έχει εκτιμηθεί στα €2 δισεκατομμύρια, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο χρόνος υλοποίησης και η τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων επιδρούν στον τελικό υπολογισμό του κόστους.
Το 2023-24, η κυβέρνηση της Κύπρου κλήθηκε να αντιμετωπίσει μία μεγάλη κρίση, η οποία προκλήθηκε από την αναστολή και στη συνέχεια τον τερματισμό της υλοποίησης του ενεργειακού έργου στο Βασιλικό. Στο πλαίσιο της επαναξιολόγησης των μεγάλων ενεργειακών έργων, τέθηκαν ερωτήματα και ζητήματα και για το έργο της ηλεκτρικής σύνδεσης, με πρόθεση την επανεκτίμηση των δεδομένων του έργου, των συμβάσεων που υπογράφτηκαν και τους όρους που περιλαμβάνουν, όπως και την εξέταση της προοπτικής επιτυχούς υλοποίησης. Οι ενέργειες της κυβέρνησης προκάλεσαν ανησυχία στον ΑΔΜΗΕ, καθότι αξιολογούσε την επίδραση ενδεχόμενης καθυστέρησης στην απόδοση της επένδυσης, στην τιμή της μετοχής και στην ευρύτερη απόδοση της εταιρείας, όπως επίσης ανέδειξε τα χρονοδιαγράμματα και τις υποχρεώσεις που αφορούν τη σύμβαση της Nexans.
Η κυβέρνηση της Κύπρου είναι αποφασισμένη να προχωρήσει το έργο, με επίγνωση της γεωπολιτικής του αξίας και της θετικής επίδρασης που θα έχει στα δημόσια οικονομικά, στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα όμως, η κυβέρνηση επιθυμεί να έχει πλήρη επίγνωση και όλων των δεδομένων του έργου, των συμβάσεων που υπογράφτηκαν, σύμφωνα με την αρχή της διαφάνειας και τις συνθήκες καλής εταιρικής διακυβέρνησης. Η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη επιθυμεί να απαλλαγεί από κακές πρακτικές του παρελθόντος, όπου δεν υπήρχαν διαθέσιμα όλα τα δεδομένα και σε κρίσιμες αποφάσεις παρεισφρέαν ιδιωτικά συμφέροντα.
Ανησυχίες, πίεση, συμφέροντα και αποκατάσταση όρων καλής συνεργασίας
Τους τελευταίους μήνες έγινε προσπάθεια να ασκηθεί ισχυρή πίεση στην κυβέρνηση της Κύπρου, προκειμένου να προχωρήσει η υλοποίηση του έργου. Η πίεση προς την κυβέρνηση για να λάβει απόφαση υλοποίησης του έργου προερχόταν από τον ΑΔΜΗΕ, την Nexans, αλλά και την ελληνική κυβέρνηση. Άρχισε από την άνοιξη του 2024 και κλιμακώθηκε το καλοκαίρι με την αποστολή διαφόρων «τελεσιγράφων», όπως υπήρξε και προσπάθεια άσκησης πίεσης προσωπικά στον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη. Οι ενέργειες αυτές, δημιούργησαν ένα περιβάλλον που ευνόησε τον σκεπτικισμό, καθώς μέλη της κυβέρνησης δεν ήταν πρόθυμα να λάβουν αποφάσεις κάτω από πίεση, χωρίς γνώση όλων των δεδομένων.
Η υλοποίηση του έργου απαιτεί την οικονομική συνεισφορά της Κύπρου. Η κυβέρνηση της Κύπρου, ως συμβαλλόμενο μέρος, δεν μπορεί να αποφύγει την συνεισφορά που της αναλογεί για ένα μεγάλο στρατηγικό έργο ενέργειας. Η πρόθεση της κυβέρνησης είναι να συμβάλει με το ποσό που έχει ήδη ανακοινωθεί, δηλαδή τα €100 εκατομμύρια στο μετοχικό κεφάλαιο, με ενεργό όμως συμμετοχή στο εταιρικό σχήμα και στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων. Οφείλει όμως να συνεισφέρει και στην περίοδο υλοποίησης του έργου, συνολικά €125 εκατομμύρια, τα οποία αντιστοιχούν σε €25 εκατομμύρια για πέντε χρόνια, ενόσω, υποστηρίζει η κυβέρνηση, συνεχίζεται η υλοποίηση του έργου.
Από την μεριά τους, ο ΑΔΜΗΕ και η Nexans οφείλουν να ενημερώσουν την κυπριακή κυβέρνηση για τις συμφωνίες που έχουν γίνει και τις συμβάσεις που έχουν υπογραφτεί, όπως και να παρουσιάσουν ένα πιο καλά τεκμηριωμένο σχέδιο οικονομικής υλοποίησης και βιωσιμότητας με τα ενδεδειγμένα σενάρια και χρονοδιαγράμματα.
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να επικρατήσουν όροι καλής εταιρικής συνεργασίας, διαφάνειας και συνεννόησης ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη.
Η κυβέρνηση της Κύπρου δέχεται πίεση και από επιχειρηματίες Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), οι οποίοι ανησυχούν για την επίδραση του έργου στα επιχειρηματικά τους πλάνα. Η εντύπωση που επικρατεί είναι ότι η υλοποίηση του έργου θα οδηγήσει στη μείωση της τιμής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ, με αποτέλεσμα να ανατραπεί η πρόβλεψη απόσβεσης, απόδοσης και κερδοφορίας των επενδύσεων που έγιναν και άλλων που προγραμματίζονται. Από την άλλη, η ομάδα αυτή πρέπει να λάβει υπόψη ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να εγγυηθεί το μοντέλο τιμολόγησης της ηλεκτρικής ενέργειας από πληγές ΑΠΕ και κατά συνέπεια θα πρέπει να γίνει η ανάλογη προσαρμογή του επενδυτικού περιβάλλοντος στο πλαίσιο των στρατηγικών σχεδιασμών για το μείγμα παραγωγής και διάθεσης ηλεκτρικής ενέργειας. Δεύτερο, οι επιχειρηματίες ΑΠΕ θα πρέπει να έχουν τα ανάλογα επιχειρηματικά πλάνα αξιοποίησης των δυνατοτήτων του καλωδίου ηλεκτρικής σύνδεσης. Οι ΑΠΕ και το καλώδιο είναι συμβατά και αμοιβαία κερδοφόρα σε επιχειρηματικό επίπεδο, ενδεχομένως σε μια άλλη κλίμακα απόδοσης.
Γεωπολιτική αξία και έλεγχος ρίσκου
Το έργο προσφέρει στην Κύπρο ενεργειακή ασφάλεια, και θα αποδώσει γεωπολιτικά πλεονεκτήματα σε Ευρωπαϊκή και περιφερειακή κλίμακα. Με την σύνδεση του Ισραήλ στο δίκτυο, η Κύπρος θα είναι μια κεντρική ενεργειακή δίοδος στην Μέση Ανατολή. Υπάρχει και η προοπτική της ηλεκτρικής σύνδεσης της Ελλάδας με την Αίγυπτο, πλην όμως το έργο αυτό είναι σε αρχικό στάδιο και πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, από πλευράς ΕΕ, η υλοποίηση του Great Sea Interconnector, ενός ώριμου έργου, είναι προτεραιότητα.
Αναφορικά με το γεωπολιτικό ρίσκο, έχει αναπτυχθεί μια συζήτηση για το ενδεχόμενο «παρεμπόδισής του από την Τουρκία». Η συζήτηση αυτή είναι λανθασμένη και υπερβολική, καθότι η Τουρκία δεν είναι ούτε ενδιαφερόμενο μέρος ούτε και έχει οποιονδήποτε νομικό ή πολιτικό έρεισμα στο έργο. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η πόντιση καλωδίων σε θαλάσσιες οικονομικές ζώνες ή/και υφαλοκρηπίδα δεν απαιτεί τη σύμφωνη γνώμη των κρατών που ελέγχουν ή διεκδικούν τις περιοχές αυτές. Για το ζήτημα, υπάρχει και η σχετική μελέτη της Hannah Katharina Müller του 2018 στον τόμο European Energy Law Report XI (Cambridge University Press) με τίτλο “A Legal Analysis of How to Enable a Transnational Offshore Grid”.
Η πόντιση καλωδίων και αγωγών στη θάλασσα είναι μια κοινή πρακτική των κρατών. Στη θαλάσσια περιοχή πέριξ της Κρήτης είναι ποντισμένα αρκετά καλώδια, τα οποία διέρχονται εκατοντάδων χιλιομέτρων στις θάλασσες της Ανατολικής Μεσογείου. Σημειώνεται επίσης ότι, η Κύπρος και η Ελλάδα έχουν ήδη ποντίσει καλώδιο τηλεπικοινωνιακής σύνδεσης, χωρίς οποιονδήποτε πρόβλημα. Σε κάθε περίπτωση, η αντιμετώπιση της τουρκικής πρόκλησης μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους, όπως για παράδειγμα με τη συμμετοχή στο επενδυτικό κεφάλαιο αμερικανικών ταμείων/εταιριών/επενδυτών.
Το γεωπολιτικό και ενεργειακό όφελος είναι πολύ μεγαλύτερο του ρίσκου, καθότι ο έλεγχος του ρίσκου εξαρτάται και από το συμφέρον και την αποφασιστικότητα των συμβαλλόμενων μερών. Εν τέλει, είναι ένα πράγμα να σκέφτεται κάποιος το ενδεχόμενο γεωπολιτικό ρίσκο και άλλο πράγμα να προσκαλεί την Τουρκία να δημιουργήσει πρόβλημα, προκειμένου να δικαιωθούν οι «φόβοι» του.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Πηγή: philenews.com
