Του Γιώργου Σιαμμά*
Η παρέμβαση μου θα καταπιαστεί με το μείζον θέμα του «Ενεργειακού Μέλλοντος της Κύπρου», με έμφαση στα θέματα ηλεκτρισμού του τόπου μας, στα οποία αφιέρωσα κάποιες δεκαετίες. Ξεκινώντας από τη λέξη «Μέλλον», είναι προφανές ότι θα πρέπει να δούμε πού βρισκόμαστε στο παρόν, πού θέλουμε να πάμε στομέλλον και συγκεκριμένα στο 2050, με στόχο τις μηδενικές εκπομπές άνθρακα, και κυρίως πώς θα πάμε από το σήμερα στο μέλλον, με ένα τεχνικά εφικτό και οικονομικά βιώσιμο τρόπο.
Οι ενεργειακοί στόχοι για το 2050 και κυρίως τα βήματα που χρειάζεται να γίνουν για να τους πετύχουμε, εντάσσονται μέσα στο πλαίσιο του ενεργειακού σχεδιασμού που πρέπει να διαθέτει το Κράτος.
Η διαμόρφωση ενός Μακροχρόνιου Ενεργειακού Στρατηγικού Σχεδιασμού, με κεντρικό άξονα τον Οδικό Χάρτη μέχρι το 2050, είναι απαραίτητη σε κάθε Κράτος Μέλος της ΕΕ. Ενός σχεδιασμού που θα καλύπτει όλες τις πτυχές της ενεργειακής στρατηγικής στον ηλεκτρισμό, το φυσικό αέριο, τις μεταφορές και την οικονομία. Μιας Στρατηγικής που θα καλύπτει με διαφάνεια και επάρκεια τα θέματα ανταγωνιστικότητας, περιβάλλοντος, κλιματικής αλλαγής, ανανεώσιμων πηγών και αειφόρου ανάπτυξης, ενεργειακής αποδοτικότητας και ασφαλούς εφοδιασμού της χώρας.
Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Διαχρονικά, εδώ και πολλά χρόνια, είχε διαπιστωθεί από όλους τους εμπλεκόμενους, Βουλή, πολιτικές δυνάμεις και σχετικούς με την ενέργεια οργανισμούς, ότι δεν είχε εκπονηθεί από το Κράτος ένας επιστημονικά διαμορφωμένος, ζωντανός, δυναμικός και υπό τακτική επανεξέταση μακροχρόνιος εθνικός ενεργειακός σχεδιασμός.
Θα εκπλαγείτε πιστεύω. Οι δύο προηγούμενες παράγραφοι, για την ανάγκη ενός ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού δημοσιευμένου με διαφάνεια, ο οποίος δυστυχώς δεν έχει ακόμα εκπονηθεί από το Κράτος μας, είναι αυτούσιες από ομιλία που έκανα πριν από δέκα ολόκληρα χρόνια σε ενεργειακό συμπόσιο στη Λευκωσία. Η κατάσταση, δέκα χρόνια μετά, δεν έχει αλλάξει.
Η πρωτοφανής κίνηση ΕΕ
Το κυρίαρχο ζήτημα της ενέργειας και ειδικότερα του ηλεκτρισμού, που απασχολεί νοικοκυριά και επιχειρήσεις, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, είναι το θέμα του κόστους.
Ξεκίνησε με την παγκόσμια ενεργειακή κρίση το 2021, λίγο μετά την πανδημία του κόβιντ και πριν ακόμα από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Οι τιμές των ορυκτών καυσίμων, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου, αυξήθηκαν ασυγκράτητα, και αυτό οδήγησε και σε σημαντική αύξηση των τιμών ηλεκτρισμού.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε μια πρωτοφανή κίνηση, αφήνοντας πίσω την πάγια θέση ότι τα πάντα λύνονται μόνο με τη λειτουργία της αγοράς, υιοθέτησε την ανάγκη παρέμβασης των Κρατών Μελών, με μείωση του ΦΠΑ και άμεση στήριξη των καταναλωτών, ειδικά των ευάλωτων.
Στην πορεία, οι τιμές του φυσικού αερίου έπεσαν σε επίπεδα κάτω από το ένα τρίτο των τιμών του φυσικού αερίου που επικράτησαν το 2022 την περίοδο της κρίσης, με αποτέλεσμα στις χώρες της ΕΕ να έχουμε σήμερα τιμές χονδρικής αγοράς της τάξης των 40 και 50 ευρώ τη μεγαβατώρα, ενώ στη μικρή Κύπρο, που παρέμεινε δέσμια του πετρελαίου, μόνο το κόστος καυσίμου είναι σήμερα της τάξης των 200 ευρώ τη μεγαβατώρα, ενώ είχε αγγίξει και τα 300 το 2022.
Και ενώ οι καταναλωτές και η οικονομία υποφέρουν από το δυσβάστακτο ενεργειακό κόστος ηλεκτρισμού, υπάρχει και ένας μεγάλος κερδισμένος. Αυτός είναι το Κυπριακό Κράτος. Οι εισπράξεις ΦΠΑ, μόνο λόγω του αυξημένου κόστους καυσίμου, είναι αυξημένες περίπου κατά εκατό εκατομμύρια ευρώ ετήσια, σε σύγκριση με το 2019, πριν από την κρίση.
Η ανταγωνιστική αγορά
Η αυστηρή παρακολούθηση τηςλειτουργίας της αγοράς, όταν ξεκινήσει τους επόμενους μήνες και η παρέμβαση της ΡΑΕΚ και/ή του Κράτους, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο προς όφελος των καταναλωτών, είναι απόλυτα αναγκαία. Το αρμόδιο Υπουργείο Ενέργειας ανέφερε επανειλημμένα πως αναμένει τη λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς για μείωση των τιμών, αλλά, όπως μας έδειξε και η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη, αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε, ακόμα και εκεί που η αγορά είναι ώριμη.
Όπως φάνηκε και στην ΕΕ, οι ψηλές τιμές φυσικού αερίου το 2022 καθόριζαν το οριακό κόστος και με αυτές αμείβονταν και οι ΑΠΕ, ενώ έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής, με αποτέλεσμα να αποκομίζουν ουρανοκατέβατα κέρδη.
Επίσης, η ανταγωνιστική αγορά δεν κατάφερε, ακόμα και σε χώρες που άνοιξαν πρώτες την αγορά, να λύσει το θέμα της επάρκειας παραγωγής, οπότε υπήρξε κρατικός παρεμβατισμός για εξασφάλιση της αναγκαίας πρόσθετης ισχύος με διαγωνισμό, που διασφαλίζει σιγουριά στους επενδυτές, με τα λεγόμενα ετήσια capacity payments.
Θα πρέπει ως Κράτος μέλος της ΕΕ να εξετάσουμε σε βάθος το θέμα των αλλαγών που απαιτούνται στη λειτουργία των αγορών ενέργειας, ώστε να συμβάλουμε ουσιαστικά στη συζήτηση που γίνεται στην ΕΕ. Θεωρώ πως είναι φανερή πλέον η ανάγκη αναθεώρησης του μοντέλου της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας μετά το 2030, προκειμένου να είναι καλύτερα προσαρμοσμένο σε ένα σύστημα, όπου το μεταβλητό κόστος παραγωγής, δηλ. βασικά το κόστος καυσίμου, επηρεάζει ελάχιστα το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας, το οποίο αναμένεται ότι μετά το 2030 θα είναι από ΑΠΕ.
Επάρκεια ηλεκτρισμού, ΑΠΕ και αλλαγή μοντέλου αγοράς
Πέραν των εισηγήσεων που αναφέρονται στην παρέμβαση αυτή, θα ήθελα να επισημάνω τρία μεγάλης σημασίας ζητήματα, που είναι αποτέλεσμα της απουσίας ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού από το κράτος.
ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ:
Η Κύπρος θα αντιμετωπίσει τα επόμενα χρόνια σοβαρό πρόβλημα επάρκειας παραγωγής και ασφαλούς εφοδιασμού της χώρας. Βασικός λόγος, η καθυστέρηση στην έλευση φυσικού αερίου, που είναι απαραίτητο για τη λειτουργία των νέων μονάδων παραγωγής της ΑΗΚ και της PEC. Για τον λόγο αυτό, συνεχίζεται ακόμα η λειτουργία των παλαιών και ρυπογόνων μονάδων στη Δεκέλεια, η απόσυρση των οποίων, λόγω των εκπομπών, θα επιτείνει ακόμα πιο πολύ το πρόβλημα Επάρκειας Παραγωγής.
ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗΣ ΑΠΕ ΓΙΑ 2030:
Οι μεγάλες αδυναμίες των Δικτύων Μεταφοράς και Διανομής, καθώς και η μεγάλη καθυστέρηση στην εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης, δυσκολεύουν πολύ την περαιτέρω διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών στο σύστημα και αυξάνουν σημαντικά τις περικοπές την άνοιξη και το φθινόπωρο. Υπήρξε πολύ μεγάλη και αδικαιολόγητη καθυστέρηση στην προώθηση της εγκατάστασης συστημάτων αποθήκευσης.
ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΡΥΠΩΝ ΓΙΑ
2030: Οι δυσκολίες που υπάρχουν, με αποτέλεσμα τις καθυστερήσεις στην ένταξη των ΑΠΕ στο σύστημα μέχρι το 2030, καθώς και οι απαράδεκτες καθυστερήσεις στην έλευση φυσικού αερίου, αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα να μην επιτευχθεί μέχρι το 2030, ο βασικός πυλώνας της ενεργειακής πολιτικής που είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Είναι βέβαιο πως η μεγάλη ενεργειακή κρίση του 2021-2022, που για την Κύπρο συνεχίζεται, θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο διαχείρισης των θεμάτων ενέργειας από την ΕΕ, που θα επηρεάσουν όλα τα κράτη μέλη, με πιο σημαντική, κατά τη γνώμη μου, την ανάγκη αλλαγής του μοντέλου αγοράς, παρά τις αντιδράσεις που θα υπάρξουν.
Το μείζον είναι να υπάρξουν αλλαγές που θα μειώνουν το κόστος για την οικονομία και τους καταναλωτές αλλά και θα οδηγούν στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων, με έμφαση στη δραστική μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων.
Για να επιτευχθούν τα πιο πάνω, θα πρέπει επιτέλους το Κράτος μας να ετοιμάσει έναν ολοκληρωμένο μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό, που θα αναθεωρείται σε τακτική βάση και θα καλύπτει όλα τα ζητήματα, αλλά ιδιαίτερα τη μακροχρόνια στρατηγική για τον δύσκολο τομέα του ηλεκτρισμού. Ας ελπίσουμε πως στον μακροχρόνιο σχεδιασμό του Κράτους, πέραν των καθαρά ενεργειακών ζητημάτων, θα συμπεριληφθεί και ο πιο σημαντικός πυλώνας για ένα αειφόρο και βιώσιμο μέλλον του νησιού μας, που είναι η φύτευση δέντρων σε όλες τις γυμνές εκτάσεις, τους αστικούς και υπεραστικούς δρόμους, τα σχολεία και όλα τα δημόσια κτήρια.
ΕΝΝΕΑ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Προτείναμε και τα προηγούμενα χρόνια μια σειρά από ενέργειες για μείωση του ενεργειακού κόστους για τους καταναλωτές, όμως πολύ λίγα έγιναν.
Παραθέτω πιο κάτω κάποιες εισηγήσεις.
1) Άμεση εισαγωγή Φυσικού Αερίου για την Ηλεκτροπαραγωγή – Δυστυχώς, η Κυβέρνηση καθυστέρησε αδικαιολόγητα για δέκα σχεδόν χρόνια να εισάγει φθηνό φυσικό αέριο, που θα μείωνε και τις εκπομπές ρύπων, για τις οποίες καταβάλλουμε σημαντικό κόστος. Η διαδικασία της ΔΕΦΑ για το πλωτό τερματικό αποϋγροποίησης στο Βασιλικό, που υποτίθεται θα ήταν έτοιμο από το 2020, οδηγήθηκε σε παταγώδη αποτυχία και αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο σκάνδαλο στα χρονικά της Δημοκρατίας, που ερευνάται από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία.
Αυτή την στιγμή δεν γνωρίζουμε ακόμα αν υπάρχει οποιοδήποτε πλάνο για ταχεία εισαγωγή φυσικού αερίου, που είναι ο πιο σημαντικός τρόπος για άμεση και ουσιαστική μείωση των τιμών ηλεκτρισμού. Θα πρέπει το Κράτος να επιδιώξει άμεση απόκτηση του πλοίου «Προμηθέας» που βρίσκεται στην Κίνα και να ολοκληρώσει τα χερσαία έργα στο Βασιλικό, και σε περίπτωση περαιτέρω καθυστέρησης, να εξεταστούν και εναλλακτικές προτάσεις, με μόνο κριτήριο το κόστος και τον χρόνο έλευσης ΦΑ.
Θα πρέπει, επίσης, να προωθηθεί η έλευση φθηνού φυσικού αερίου από τα δικά μας κοιτάσματα για την ηλεκτροπαραγωγή.
2) Η ταχεία Ένταξη Ανανεώσιμων Πηγών στο μείγμα παραγωγής της ΑΗΚ, που αποτελεί τον μόνο τρόπο άμεσης μείωσης της χονδρικής τιμής της ΑΗΚ (εκτός από τη χρήση φυσικού αερίου), που θα καθορίζει ουσιαστικά και την τιμή στην επικείμενη λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς.
Ο περιορισμός που ουσιαστικά επέβαλε στην ΑΗΚ η ΡΑΕΚ για ένταξη ΑΠΕ στο μείγμα παραγωγής της, με τις ευλογίες και της προηγούμενης Κυβέρνησης, καθώς και η απαγόρευση για σύναψη συμβάσεων με ιδιώτες για αγορά ενέργειας από ΑΠΕ δεν είναι προς το συμφέρον του καταναλωτή και οδήγησε την ΑΗΚ σε μειονεκτική θέση έναντι των ανταγωνιστών της. Σημειώνεται πως και η ΑΗΚ επέδειξε ολιγωρία στο θέμα αυτό.
3) Άμεση προκήρυξη μειοδοτικών διαγωνισμών για αγορά ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, χωρίς αποκλεισμούς, με το όφελος που θα προκύπτει να μεταβιβάζεται απευθείας στους καταναλωτές.
Όλες οι χώρες της Ευρώπης έχουν κάνει διαγωνισμούς με εξαιρετικά αποτελέσματα (Πορτογαλία/Ισπανία 1,5 σεντ/KWh). Η Γερμανία προχώρησε με νέο διαγωνισμό για 6,000 MW το 2022. Η Ελλάδα έχει προβεί σε πολύ επιτυχημένους διαγωνισμούς, τόσο στην ηπειρωτική χώρα, όσο και στα απομονωμένα νησιά. Το Υπουργείο Ενέργειας μας, ακολούθησε διαχρονικά ξεκάθαρα λανθασμένη θέση στο ζήτημα αυτό, αφού ο μόνος διαγωνισμός που έκανε, με εξαίρετα αποτελέσματα, ήταν το 2012. Τώρα που έχει ήδη κορεστεί με ΑΠΕ το ηλεκτρικό σύστημα και υπάρχουν αυξημένες περικοπές ΑΠΕ, είναι πιο δύσκολο να γίνουν.
4) Προκήρυξη μειοδοτικών διαγωνισμών, χωρίς αποκλεισμούς, για έργα ΑΠΕ με αποθήκευση, καθώς και για έργα αποθήκευσης ενέργειας, για να καταστεί δυνατή η επίτευξη των στόχων της πράσινης μετάβασης για το 2030, 2040 και 2050.
5) Συζήτηση είτε για επαναφορά της μείωσης του ΦΠΑ στον λογαριασμό ηλεκτρισμού στο 9%, πολιτική που εφάρμοσαν κατά τη διάρκεια της κρίσης και άλλες χώρες στην ΕΕ, είτε χρησιμοποίηση των αυξημένων εσόδων ΦΠΑ, λόγω του υπέρμετρου κόστους ηλεκτρισμού, για οικονομική ανακούφιση των καταναλωτών.
6) Απευθείας στήριξη των ευάλωτων καταναλωτών από το Κράτος, για καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας και αφαίρεση της σχετικής φορολογίας από τους υπόλοιπους καταναλωτές, επειδή η κοινωνική πολιτική πρέπει να ασκείται απευθείας από το Κράτος.
7) Χρησιμοποίηση του 50% των εσόδων από τις πωλήσεις δικαιωμάτων CO2 για κάλυψη του προϋπολογισμού του Ταμείου ΑΠΕ, το οποίο να μετονομαστεί σε Ταμείο Πράσινης Μετάβασης. Χρησιμοποίηση αυτού του Ταμείου για στήριξη των έργων αποθήκευσης ενέργειας και αναβάθμισης των δικτύων μεταφοράς και διανομής ηλεκτρισμού, έργων απόλυτα αναγκαίων για επίτευξή της πράσινης μετάβασης.
8) Προτείνεται, επίσης, η επέκταση και διεύρυνση του προγράμματος εγκαταστάσεων net-metering για κατοικίες (Φωτοβολταϊκά για όλους, όπως έχει μετονομαστεί), το οποίο θα πρέπει να έχει προτεραιότητα έναντι των εμπορικών εγκαταστάσεων όταν υπάρχει περιορισμός λόγω αδυναμίας του δικτύου να υποδεχτεί ΑΠΕ, καθώς και η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε όλα τα δημόσια κτήρια και σχολεία. Άποψη μου, που σίγουρα δεν θα είναι δημοφιλής, είναι πως για εγκατάσταση οικιακών ΦΒ με τη μέθοδο net – metering, δεν χρειάζεται επιδότηση, αλλά μόνο εξασφάλιση της χρηματοδότησης και σταδιακή αποπληρωμή της. Επιδότηση θα πρέπει να δίνεται σε οικιακά συστήματα ΦΒ με αποθήκευση.
9) Προτείνεται, επίσης, η άμεση υιοθέτηση της πολιτικής που εφάρμοσαν πολλά άλλα Κράτη μέλη της ΕΕ για φορολόγηση των ουρανοκατέβατων κερδών που έχουν κάποιες εταιρείες με έργα ΑΠΕ, λόγω της ενεργειακής κρίσης και των ψηλών τιμών των ορυκτών καυσίμων.
Συμβατικές μονάδες και καλώδιο
Παρά την κυριαρχία των ΑΠΕ, θα παραμένει η ανάγκη για συμβατικές μονάδες παραγωγής, που θα εξασφαλίζουν τη σταθερότητα και την ασφαλή τροφοδοσία του συστήματος. Μέχρι το 2050, οι συμβατικές μονάδες, ανάλογα με την πρόοδο της τεχνολογίας, ίσως εργάζονται με υδρογόνο, που δεν θα παράγει κανένα ρύπο.
Ο χρόνος δεν επιτρέπει να αναφερθώ εκτενώς στο πολύ μεγάλο έργο της διασύνδεσης
Κύπρου – Κρήτης (Great Sea Interconnector), το οποίο είναι στρατηγικά σημαντικό, γιατί θα τερματίσει την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει αύξηση του κόστους για τους καταναλωτές, αλλά αντίθετα θα πρέπει να υπάρξει όφελος. Παράλληλα, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ο ασφαλής εφοδιασμός του Κράτους σε περίπτωση βλάβης του καλωδίου, με την ύπαρξη στο νησί εγκατεστημένης παραγωγικής ισχύος, που να καλύπτει τη μέγιστη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας.
Επίσης, θα πρέπει να μπει ένας περιορισμός στο ποσοστό κάλυψης της κατανάλωσης ενέργειας από το καλώδιο, για να αποφευχθεί η δημιουργία ενός μονοπωλίου εισαγωγής ενέργειας.
* Τέως Πρόεδρος ΡΑΕΚ
(Εκτενές απόσπασμα από την ομιλία του στο 3ο Φόρουμ Οικονομίας, ΑΚΕΛ)
Πηγή: philenews.com
