Η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικό-οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση («Ε.Ε.») τα τελευταία χρόνια.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat (2022), το 9,3% του πληθυσμού δήλωσε ότι δεν μπορούσε να διατηρήσει το σπίτι του επαρκώς ζεστό, ποσοστό που είναι κατά 2,4 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο από το προηγούμενο έτος.
Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφηκαν στη Βουλγαρία (22,5%), την Κύπρο (19,2%), την Ελλάδα (18,7%), τη Λιθουανία και την Πορτογαλία (17,5%), την Ισπανία (17,1%) και τη Ρουμανία (15,2%). Αυτό το φαινόμενο καταδεικνύει την ενεργειακή φτώχεια και την ανάγκη για άμεση δράση.
Οι ενεργειακές κοινότητες εμφανίζονται ως μια καινοτόμος λύση σε αυτό το πρόβλημα, προσφέροντας βιώσιμες λύσεις μέσω της τοπικής συμμετοχής και της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι ενεργειακές κοινότητες είναι ομάδες νομικών ή φυσικών προσώπων που συνεργάζονται εθελοντικά για την παραγωγή, κατανάλωση και διαχείριση ενεργειακών συστημάτων από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Αυτές οι κοινότητες αποτελούν συνεταιριστικούς θεσμούς που δημιουργούνται με πρωτοβουλία των πολιτών, τοπικών αρχών ή άλλων ενδιαφερόμενων μερών, όπως δήμοι, κοινότητες, οργανισμοί και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίοι συμμετέχουν συλλογικά και ενεργά στην παραγωγή, κατανάλωση και διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας.
Η θεμελιώδης αρχή που διέπει τις ενεργειακές κοινότητες είναι η τοπική ιδιοκτησία και ο έλεγχος της παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας. Υποστηρίζουν τη μετάβαση στην ενεργειακή αυτάρκεια, την εξοικονόμηση ενέργειας, την ενίσχυση των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές, την προστασία των ευάλωτων ομάδων, την εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας και τον εκδημοκρατισμό της ενέργειας.
Το νομοθετικό πλαίσιο της Ε.Ε. έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων. Μέσω του πακέτου «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», που εγκρίθηκε το 2019, η Ε.Ε. εισήγαγε την έννοια των ενεργειακών κοινοτήτων στη νομοθεσία της.
Με την οδηγία 2019/944, η Ε.Ε. καθορίζει τους κανόνες για την παραγωγή, μεταφορά, διανομή, αποθήκευση και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και τις διατάξεις για την προστασία των καταναλωτών.
Στόχος της οδηγίας είναι η δημιουργία μιας δίκαιης, ανταγωνιστικής και ολοκληρωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και της ομαλής μετάβασης προς ένα βιώσιμο σύστημα χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Παράλληλα, με την οδηγία 2018/2001 και τηΝ τροποποιητική οδηγία 2023/2413, η Ε.Ε. θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο για την προώθηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Καθορίζει τον δεσμευτικό στόχο της ΕΕ για το ελάχιστο συνολικό μερίδιο της κατανάλωσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές μέχρι το 2030, στο 42,5%.
Στην Κύπρο, η Ευρωπαϊκή οδηγία 2018/2001 έχει εναρμονιστεί με την εθνική νομοθεσία το 2022. Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας της Κύπρου (ΡΑΕΚ) αναμένεται να καθορίσει το ρυθμιστικό πλαίσιο που θα διέπει τη λειτουργία των ενεργειακών κοινοτήτων.
Σύμφωνα με το Χάρτη Ενεργειακών Κοινοτήτων της ΕΕ, υπάρχουν πάνω από εννέα χιλιάδες ενεργειακές κοινότητες στην Ε.Ε. Η Γερμανία είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας με σημαντικό αριθμό ενεργειακών κοινοτήτων, με περισσότερες από τις μισές ενεργειακές κοινότητες της Ευρώπης να βρίσκονται εκεί.
Άλλες χώρες με αξιοσημείωτες ενεργειακές κοινότητες είναι η Ολλανδία, Δανία, Αυστρία και η Ιρλανδία. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση ενεργειακών κοινοτήτων στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη αποδίδεται στις ευνοϊκότερες νομοθεσίες των χωρών, την υποστήριξη από τις κυβερνήσεις και τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτών.
Ορισμένα παραδείγματα πρωτοβουλιών σε θέματα ενεργειακών κοινοτήτων στην Ευρώπη, περιλαμβάνουν την REScoop Molenlanden στην Ολλανδία, που συνδέει ενεργειακούς συνεταιρισμούς σε όλη την Ευρώπη, προωθώντας τη συνεργασία και την ανταλλαγή εμπειριών για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, τη Som Energia στη Ισπανία, τη Ecopower στο Βέλγιο και τη EWS Schönau στη Γερμανία.
Ο αριθμός των ενεργειακών κοινοτήτων στην Ευρώπη αυξάνεται πολύ αργά, κυρίως λόγω πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών προκλήσεων. Επιπλέον, οι ενεργειακές κοινότητες έχουν διαφορετικές διαδικασίες χρηματοδότησης και ανάγκες από τις παραδοσιακές ενεργειακές πρωτοβουλίες, καθώς συχνά χαρακτηρίζονται από μικρή κλίμακα, εθελοντική λειτουργία και κοινωνικό χαρακτήρα.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι και μοντέλα χρηματοδότησης για τη ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων, όπως μέσω διάθεσης μετοχικού κεφαλαίου, δανειακής χρηματοδότησης, επιχορηγήσεων, καθώς και μέσω συγκέντρωσης κεφαλαίων από το κοινό (crowdfunding) και δανεισμό από το κοινό (crowdlending).
Οι ενεργειακές κοινότητες στην Ευρώπη αποτελούν ένα ζωντανό παράδειγμα της δυναμικής της κοινωνικής καινοτομίας και της δυνατότητας των τοπικών κοινοτήτων να ηγούνται στην προώθηση ενός βιώσιμου, αυτόνομου και φιλικού προς το περιβάλλον μέλλοντος.
Η ανάπτυξη και ευημερία των ενεργειακών κοινοτήτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δημιουργία ευνοϊκών νομικών πλαισίων, παροχή πόρων χρηματοδότησης, καθώς και από τη ενημέρωση, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.
* Senior Manager, Deal Advisory, KPMG Limited
** Manager, Deal Advisory, KPMG Limited
