Σε προηγούμενο κείμενό μας στον «Φιλελεύθερο» γράφαμε ότι η οικονομική (αλλά και η κοινωνική και πολιτική) ανισότητα δεν είναι φυσική αλλά απότοκο ιστορικοκοινωνικών διεργασιών και της ηγεμονίας συγκριμένων ιδεολογιών.
Σε αυτό το κείμενο θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε το πώς συντελείται η ανακατανομή πλούτου σε μια χώρα, με αποτέλεσμα αρκετέςφορές τη φτωχοποίηση -και μάλιστα ραγδαία- ενός μικρού ή μεγάλου μέρους του πληθυσμού της. Θα αποφύγουμε τις κουραστικές παραπομπές, ελπίζοντας ότι ο αναγνώστης θα δείξει εμπιστοσύνη στις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν (Eurostat, ΙΕΛΚΑ, ΙΟΒΕ, ΟΟΣΑ, κ.α.).
Αποδόμηση κοινωνικού κράτους
Ως παράδειγμα θα πάρουμε την Ελλάδα. Το παράδειγμα αυτό όμως είναι ενδεικτικό του ευρύτερου μετασχηματισμού των ευρωπαϊκών χωρών. Χοντρικά, σε όλες τις χώρες επικρατούν τα ίδια: αποδομείται το κοινωνικό κράτος, ιδιωτικοποιούνται οι κρίσιμοι δημόσιοι τομείς της υγείας και της παιδείας και οι λειτουργίες τους ανατίθενται σε ιδιωτικές εταιρείες, το εισοδηματικό χάσμα μεταξύ και εντός των κρατών αυξάνεται (η λεγόμενη «συρρίκνωση» της μεσαίας τάξης) και δημιουργείται στεγαστική κρίση, λόγω των χαμηλών και καθηλωμένων μισθών, των υψηλών τιμών στα ενοίκια, της απουσίας κοινωνικής πολιτικής και της βραχυχρόνιας μίσθωσης (π.χ. Airbnb).
Αρκεί ίσως να παραθέσουμε μερικά στοιχεία: α) το 74% των νοικοκυριών στην Πορτογαλία ως το τέλος του μήνα μένει χωρίς χρήματα και με απλήρωτους λογαριασμούς, β) στη Γερμανία το 7% των συνταξιούχων εργάζεται συμπληρωματικά (προφανώς όχι για να «γεμίσουν τον χρόνο τους»), γ) περίπου 20% των εργαζομένων στην Ευρώπη δεν μπορεί να κάνει διακοπές, λόγω της οικονομικής τους κατάστασης, δ) στη Γαλλία όλο και περισσότεροι άνθρωποι εξαρτώνται από την επισιτιστική βοήθεια, ε) στην Ευρώπη αυξάνεται ραγδαία το ποσοστό των υπερχρεωμένων ατόμων, λόγω της ταυτόχρονης αύξησης του κόστους ζωής, της ζήτησης των πιστώσεων και του κόστους των χρεών, ε) τέλος, μεταξύ 2010-2020 ο αριθμός των αστέγων στη Ε.Ε. αυξήθηκε κατά 70%.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ, μάλιστα, παραδέχτηκε πέρυσι ότι ο πολυσυζητημένος πληθωρισμός οφείλεται μόνο κατά 1/3 στους αυξημένους μισθούς, καθώς τα υπόλοιπα 2/3 οφείλονται στα αυξημένα κέρδη των εταιριών. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει επομένως το γεγονός ότι το 73% των πολιτών της Ε.Ε. πιστεύει ότι το βιοτικό του επίπεδο θα είναι χειρότερο το επόμενο έτος.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Ας εξετάσουμε τώρα την περίπτωση της Ελλάδας. Αφήνοντας στην άκρη κρίσιμες λεπτομέρειες, η Ελλάδα μπήκε στα «μνημόνια» και η οικονομία της ταλανίστηκε για περίπου 10 χρόνια, όμως υποτίθεται ότι κατάφερε να βγει απ’ αυτά και εισήλθε σε τροχιά «ανάπτυξης».
Μολονότι στη δημόσια σφαίρα γίνεται επίμονα λόγος για «ανάπτυξη», η πλειονότητα των πολιτών της χώρας φτωχοποιείται και ένα όχι αμελητέο ποσοστό αδυνατεί να έχει πρόσβαση σε βασικά αγαθά (π.χ. τρόφιμα). Ενώ στην τηλεόραση και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται από σεφ που προτείνουν εύκολα και λαχταριστά γεύματα, οι Έλληνες το 2022 κατανάλωσαν κατά μέσο όρο 15,5% λιγότερα λαχανικά και φρούτα, σε σχέση με το 2009.
Κατ’ αρχήν, το αναπτυξιακό υπόδειγμα της Ελλάδας είναι στρεβλό, αφού βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στον τουρισμό, στο real estate, σε υπηρεσίες και άλλες δραστηριότητες χαμηλής και μέσης προστιθέμενης αξίας (ας σημειωθεί ότι κάποιοι από τους εργαζόμενους της efood είναι πτυχιούχοι).
Επιπρόσθετα, η διεθνής οικονομική και πολιτική συγκυρία, με την ηγεμονία του χρηματοοικονομικοποιημένου πλέον νεοφιλελευθερισμού, και η αγαστή συνεργασία μεταξύ της εγχώριας πολιτικής εξουσίας και της οικονομικής ελίτ, δυστυχώς, μάλλον δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης των οικονομικών συνθηκών των περισσοτέρων.
Ελεύθερη αγορά και ολιγοπώλια
Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικά στοιχεία και ενέργειες για και από τις επιχειρήσεις και το κράτος στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Το κράτος συμβάλλει με κυρίως νομοθετικούς τρόπους στην «απελευθέρωση της αγοράς» και τη φτωχοποίηση μεγάλης μερίδας του πληθυσμού.
Ο όρος «ελεύθερη αγορά» ομολογουμένως αποτελεί ειρωνεία όταν αποδεικνύεται ότι η Ελλάδα έχει, για παράδειγμα, το πιο ολιγοπωλιακό τραπεζικό σύστημα στην Ευρώπη, με 4 τράπεζες να ελέγχουν την αγορά και να εμφανίζουν από τα μεγαλύτερα περιθώρια μεταξύ επιτοκίων των χορηγούμενων δανείων και των επιτοκίων καταθέσεων στην Ε.Ε.
1) Η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο ημερομίσθιο (με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, μετρούμενο σε όρους κοινής αγοραστικής δύναμης) στην Ε.Ε. μετά τη Βουλγαρία, 2) αυξήθηκε η απλήρωτη και επισφαλής εργασία, 3) μειώθηκε η φορολόγηση των πολύ υψηλών εισοδημάτων και υπερφορολογούνται τα χαμηλά εισοδήματα κυρίως μέσω της έμμεσης φορολογίας, 4) οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις υποχρηματοδοτούνται, 5) προωθείται η κεφαλαιοποιητική επικουρική ασφάλιση (μετατρέπεται σε «τζόγο», άγνωστο το πότε και πόσο θα πάρουν οι δικαιούχοι), 6) η όποια αύξηση μισθών συνέβη οδήγησε, λόγω του πληθωρισμού και της φορολόγησης, σε μείωση 7,4% του πραγματικού μισθού, 7) με απόφαση του Αρείου Πάγου πλέον δεν προστατεύεται η πρώτη κατοικία (νομιμοποίηση των πλειστηριασμών από τα funds).
Τα αποτελέσματα; α) ο κύκλος εργασιών των 150 εισηγμένων εταιριών στην Ελλάδα αντιστοιχεί περίπου στο μισό ΑΕΠ της χώρας, β) αυξάνεται ο δείκτης ανισότητας Gini, γ) 67% των νοικοκυριών «μόλις τα βγάζει πέρα» και κατά μέσο όρο τα νοικοκυριά ξοδεύουν μόνο το περίπου 1% του προϋπολογισμού τους για δραστηριότητες που σχετίζονται με τον πολιτισμό (π.χ. θέατρο), δ) οι καταναλωτές επιλέγουν σε μεγάλο βαθμό τα non label προϊόντα για τη σχετικά χαμηλή τιμή τους, ε) 14% πωλούν κινητή ή ακίνητη περιουσία λόγω του πληθωρισμού ζ) το συνολικό κόστος στέγασης αντιπροσωπεύει περίπου το 34% του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών και το 40% στις αστικές περιοχές (η χειρότερη θέση στην Ε.Ε.), η) 35% των ασθενών καταφεύγει στον ιδιωτικό τομέα, λόγω αδυναμιών του δημόσιου συστήματος υγείας, θ) το ποσοστό αποταμίευσης ανά άτομο στην Ελλάδα αγγίζει το «ιλιγγιώδες» -4%, ι) αυξάνεται το ιδιωτικό χρέος.
Η κατάσταση που περιγράψαμε δεν μπορεί παρά να αφήσει το αποτύπωμά της και στον ψυχισμό και στις αξίες των ανθρώπων. Χαρακτηριστικά να πούμε ότι, πέραν της γενίκευσης της ανασφάλειας, τους άγχους και του ανταγωνισμού, σύμφωνα με το World Value Survey Association, ενώ το 2008 το 21% των Ελλήνων πίστευε ότι οι άνθρωποι είναι άξιοι εμπιστοσύνης, το 2022 μόλις το 10% πίστευε το ίδιο.
* Λέκτορας Διοίκησης Επιχειρήσεων, Aegean College
Πηγή: philenews.com
