Του Χρίστου Μαξούλη*
Ο υποφαινόμενος έχει γράψει αρκετές φορές στο παρελθόν για τις αγορές ηλεκτρισμού και ειδικότερα για τον τρόπο που η αγορά αναμένεται να εφαρμοστεί στην Κύπρο.
Εισαγωγικά αναφέρεται πως το μοντέλο αγοράς ηλεκτρισμού που θα εφαρμοστεί στην Κύπρο αποφασίστηκε το 2014 και στόχος ήταν να ξεκινήσει το 2018.
Το 2017 εκδόθηκε μια απόφαση μεταβατικής ρύθμισης, η οποία επιτρέπει τη σύναψη διμερών συμβολαίων μεταξύ ανεξάρτητων προμηθευτών και παραγωγών και δίνει τη δυνατότητα σε μικρό αριθμό εμπορικών και βιομηχανικών καταναλωτών να συμβληθούν με ανεξάρτητο προμηθευτή.
Ανεξαρτήτως λεπτομερειών της ρύθμισης, ο περιορισμός υπάρχει και από τη διαθεσιμότητα ενέργειας που έχουν οι ιδιώτες προμηθευτές, η οποία σήμερα μόλις που ξεπερνά το 10%. Η μεταβατική ρύθμιση είχε στόχο να εφαρμοστεί για ένα ή δύο χρόνια αλλά είναι ήδη στο 5ο έτος λειτουργίας της.
Τι έγινε στην πενταετία
Τι πετύχαμεμε τη μεταβατική ρύθμιση;
– Πρώτο, συστάθηκαν και λειτουργούν ανεξάρτητοι προμηθευτές, οι οποίοι μήνα με τον μήνα μεγαλώνουν (κερδίζουν μερίδιο της αγοράς από την ΑΗΚ), αλλά όχι σε ρυθμούς που θα δημιουργήσουν συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού σύντομα.
– Δεύτερο – ουρανοκατέβατα κέρδη, για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της μεταβατικής, σε προμηθευτές και παραγωγούς. Κέρδη ικανοποιητικά υπάρχουν και σήμερα, αλλά σήμερα υπάρχουν και οι αποκοπές, οι οποίες αυξάνονται γεωμετρικά χρόνο με το χρόνο.
– Τρίτο, μικρό όφελος υπό τύπον έκπτωσης της τάξης του 10% επί του τιμολογίου της ΑΗΚ σε μικρό αριθμό εμπορικών / βιομηχανικών καταναλωτών.
– Τέταρτο (και εδώ δώστε προσοχή): Οριακή αύξηση (ΝΑΙ αύξηση!) της τιμής ηλεκτρισμού όλων των υπόλοιπων οικιακών και άλλων καταναλωτών που εξυπηρετούνται από την ΑΗΚ. Η οριακή αύξηση αυτή προκύπτει από τον μειωμένο βαθμό χρήσης (capacity factor) των μηχανών της ΑΗΚ, τη μείωση του μέσου βαθμού απόδοσης των μηχανών της ΑΗΚ, γιατί θα πρέπει να καλύψουν τα ζητήματα που προκύπτουν από τη μεταβλητότητα των ΑΠΕ και τη χρήση ρυπογόνων και δαπανηρών μηχανών ταχείας ανταπόκρισης όταν υπάρχει ψαλίδα της προβλεπόμενης παραγωγής και της πραγματικής παραγωγής (π.χ αναπάντεχη συννεφιά ή μειωμένος άνεμος).
Η οριακή αύξηση της τιμής ηλεκτρισμού καταναλωτών που δεν έχουν φ/β για σκοπούς αυτοκατανάλωσης, προκύπτει και από την εκτενή διείσδυση του NET METERING αλλά αυτό, όπως και η συνεπαγόμενη ανάγκη μετάβασης στο NET BILLING, είναι ένα θέμα από μόνο του.
Το χρηματιστήριο ηλεκτρισμού
Αφού περιγράψαμε συνοπτικά τη μεταβατική ρύθμιση, ας δούμε λίγο εκλαϊκευμένα πώς θα λειτουργεί η «ανταγωνιστική» αγορά ηλεκτρισμού.
Πριν πάμε σε αυτό, να πω ότι η χρήση της λέξης ανταγωνιστική -στην περίπτωση της Κύπρου- μοιάζει άκρως παραπλανητική. Σε βαθμό που, αστειευόμενος, είχα πει πως είναι όπως χρησιμοποιούμε τη λέξη τουαλέτα για επίσημα φορέματα ή δώσαμε το όνομα Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας σε ένα από τα πιο επικίνδυνα ακρωτήρια που υπήρχαν.
Ακρογωνιαίος λίθος στην αγορά ηλεκτρισμού μας είναι η προημερήσια αγορά ηλεκτρισμού ή day ahead market ή το χρηματιστήριο ηλεκτρισμού. Η τιμή της προημερήσιας αποτελεί άγκυρα και δίνει σήμα (signal) για το πώς θα συμπεριφερθούν και άλλα κομμάτια τις αγοράς.
Συνεπώς, με αυτό θα ασχοληθούμε κυρίως στο άρθρο αυτό.
Σκοπός της προημερήσιας είναι να διασφαλίσει ότι η παραγωγή και η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για την επόμενη ημέρα ισορροπούν, προσφέροντας έναν μηχανισμό μέσω του οποίου παραγωγοί και προμηθευτές θα συναλλάσσονται.
Αφού αφαιρεθούν από την εξίσωση ποσότητες ενέργειας των οποίων η συναλλαγή θα γίνει εκτός του χρηματιστηρίου μέσω διμερών συμβάσεων, όπως συμβαίνει και σήμερα στη μεταβατική ρύθμιση, στην προημερήσια αγορά οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας θα υποβάλλουν προσφορές για την πώληση της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγουν, ενώ οι προμηθευτές (και ίσως κάποιοι μεγάλοι καταναλωτές) θα υποβάλλουν αιτήσεις αγοράς για την ποσότητα ενέργειας που χρειάζονται.
Ειδικότερα, οι παραγωγοί υποβάλλουν τις ποσότητες ενέργειας που μπορούν να παράγουν μαζί με την τιμή που επιθυμούν να λάβουν για κάθε ώρα της επόμενης ημέρας. Το για κάθε ώρα είναι σημαντικό. Αντίστοιχα, οι προμηθευτές υποβάλλουν αιτήσεις για την ενέργεια που σκοπεύουν να αγοράσουν για λογαριασμό των πελατών τους, με την ποσότητα και την ανώτατη τιμή που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν ανά ώρα της επόμενης ημέρας.
Καθημερινά, ο Λειτουργός της Αγοράς θα συγκεντρώνει όλες τις προσφορές πώλησης και αιτήσεις αγοράς και θα τις εκκαθαρίζει, προσδιορίζοντας τη λεγόμενη τιμή εκκαθάρισης για κάθε ώρα της ημέρας.
Η εκκαθάριση γίνεται με την αντιστοίχιση των προσφορών των παραγωγών με τις αιτήσεις των προμηθευτών, μέχρι να καλυφθεί η ζήτηση. Η ψηλότερη οριακή τιμή (ΝΑΙ η ψηλότερη) που απαιτείται για να καλυφθεί η ζήτηση εντός συγκεκριμένης ώρας ορίζει την τιμή εκκαθάρισης για εκείνη την ώρα. Οι προμηθευτές που έχουν καταθέσει αιτήσεις αγοράς πληρώνουν την ίδια τιμή για κάθε ώρα, που είναι η τιμή εκκαθάρισης της αγοράς για την συγκεκριμένη ώρα, ανεξαρτήτως του πόσο χαμηλή ήταν η προσφορά των παραγωγών. 
Διάγραμμα: Ωριαία τιμή εκκαθάρισης ανάλογα με την ζήτηση
Στο πιο πάνω διάγραμμα φαίνεται η τιμή εκκαθάρισης σε δύο στιγμιότυπα, ανάλογα με την ζήτηση για το χρονικό διάστημα αυτό. Εδώ να επαναλάβουμε ένα από τα δομικά μειονεκτήματα χρήσης του συγκεκριμένου μοντέλου αγοράς στην Κύπρο.
Tο μοντέλο στόχος είχε επιδίωξη τη μέσο-μακροπρόθεσμη μετάβαση σε τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής με λιγότερες εκπομπές, αξιοποιώντας τις δυνάμεις της αγοράς, τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις και το κόστος αγοράς δικαιωμάτων.
Δηλαδή, είχαμε στην ΕΕ πληθώρα τεχνολογιών οι οποίες θα έπρεπε να ανταγωνιστούν και σιγά σιγά θα μεταβαίναμε στις πιο πράσινες. Στην Κύπρο, αυτό δεν φαίνεται ότι θα υπάρξει, καθώς θα έχουμε συμβατική παραγωγή με ΦΑ (οσονούπω ελπίζουμε) σε φθίνουσα πορεία και φωτοβολταϊκά συστήματα με ή χωρίς αποθήκευση. And thats it!
Σε περίπτωση που υπάρξουν απρόβλεπτες αλλαγές στη ζήτηση ή στην παραγωγή, οι συμμετέχοντες μπορούν να κάνουν προσαρμογές μέσω της ενδοημερήσιας αγοράς, η οποία επιτρέπει την αγορά και πώληση ενέργειας κατά τη διάρκεια της ίδιας ημέρας.
Δεδομένα, Ανάλυση και Σχολιασμός
Το ετήσιο κόστος της ΑΗΚ σήμερα είναι περί τα 18 σέντ την κιλοβατώρα. Η σημερινή μεσοσταθμική διατίμηση ηλεκτρισμού χονδρικής (Δ-Χ) που αφορά τιμές πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας από την Παραγωγή της ΑΗΚ στην Προμήθεια της ΑΗΚ είναι περίπου 22 σεντ την κιλοβατώρα. Η ΑΗΚ λέει πως το κόστος παραγωγής κιλοβατώρας από το δικό της σχετικά καινούργιο φωτοβολταικό πάρκο είναι 5 σεντ την κιλοβατώρα.
Είναι το μεσοσταθμικό κόστος (levelized cost of electricity (LCOE)); Δεν γνωρίζω. Αλλά ας πούμε για χάρη συζήτησης, λόγω και αποκοπών κλπ, ότι το μεσοσταθμικό κόστος εμπορικών φωτοβολταικών είναι 7-8 σεντ την κιλοβατώρα. Για το ωραίο οριακό κόστος ανά πάσα ώρα, ημέρα, μήνα και εποχή της ΑΗΚ Παραγωγή δεν γνωρίζω, αλλά αμφιβάλλω αν με τα σημερινά δεδομένα και με τις τιμές αγοράς δικαιωμάτων διοξειδίου πέφτει κάτω από τα 7 σεντ την κιλοβατώρα.
Συμβατική ενέργεια και εκκαθάριση
Πάμε τώρα στην ουσία των πράγματων. Στο μικρό και τουλάχιστον μέχρι το 2030 απομονωμένο σύστημα της Κύπρου, η δική μου κατανόηση είναι πως απαιτείται πάντα ή σχεδόν πάντα και η συνεισφορά ενός μίνιμουμ ποσοστού ενέργειας ή και ισχύος από προβλέψιμη παραγωγή, δηλαδή συμβατική παραγωγή.
Ανοίγουμε παρένθεση. Το ερώτημα εδώ είναι: Θα αφαιρείται αυτή η ενέργεια από την εξίσωση της εκκαθάρισης; Με απλά λόγια… θα έχουμε κάποιες ώρες όπου η ζήτηση (αφού αφαιρεθεί η ενέργεια που απαιτείται για σκοπούς ασφάλειας και ευστάθειας δικτύου) θα μπορεί να καλυφθεί μόνο από ΑΠΕ; Η απάντηση που μου έδωσε κάποιος ήταν… «και πού το είδες να εφαρμόζεται αυτό στην ΕΕ, νεαρέ, θα ανακαλύψουμε την τασιηνόπιτταν;».
Και προφανώς του απάντησα-ρώτησα, έχουν και άλλες χώρες μικρό σε έκταση και αβαθές σε τεχνολογίες απομονωμένο σύστημα; Και πρόσθεσα πως μεγαλύτερη τασιηνοπιττα από τη μεταβατική δεν θα είναι πάντως αυτό που διερωτήθηκα. Το ερώτημα αυτό το έχω και για μετά την ηλεκτρική διασύνδεση. Κλείνει η παρένθεση.
Στην τιμή της ΑΗΚ
Σε κάθε περίπτωση, αποτελεί ασφαλή εκτίμηση του υπογράφοντα ότι στο χρηματιστήριο ενέργειας κατά το 80% του χρόνου την τιμή εκκαθάρισης θα την καθορίζει η ακριβότερη συμβατική παραγωγή και ειδικότερα η ΑΗΚ παραγωγή. Της οποίας το οριακό κόστος κυμαίνεται από 8 σεντ, αν μιλούμε για φορτίο βάσης, ενώ πολύ συχνά θα υπερβαίνει τα 30 – 40 μην πω 50 σεντ την κιλοβατώρα!
Εδώ να ανοίξουμε μια παρένθεση και να πούμε πως στη διασυνδεδεμένη Ελλάδα, η οποία έχει φθηνά υδροηλεκτρικά, συμβατική παραγωγή από ΦΑ και πολύ μεγαλύτερη διείσδυση της αιολικής, η οποία δεν έχει το πρόβλημα της νύκτας (και συνεπώς πολύ φθηνότερο μεσοσταθμικό κόστος παραγωγής από το δικό μας), το καλοκαίρι που μας πέρασε για πολλές ημέρες -δηλαδή ήταν συστημικό πρόβλημα- η προημερήσια τιμή ηλεκτρισμού κατά τις απογευματινές ώρες κυμαινόταν μεταξύ 40 και 50 σεντ την κιλοβατώρα.
Τι είναι το μεσοσταθμικό κόστος παραγωγής της κιλοβατώρας ενός φωτοβολταικού πάρκου; Και πώς διασφαλίζουμε ότι το όφελός αυτό θα μεταφερθεί στον καταναλωτή; Για τις συναλλαγές ενέργειας εκτός χρηματιστηρίου, η κοινή λογική επιτάσσει πως η τιμή θα συνεχίσει να καθορίζεται από την τιμή της βασικής εναλλακτικής, μείον μία μικρή έκπτωση.
Καταληκτικά
Εκτιμήσεις για το μέλλον κάνουμε και καλό είναι να μην παίρνουμε οτιδήποτε δεδομένο και να ρωτούμε και άλλους. Είπα να μην είμαι τόσο απόλυτος για την πρόβλεψη μου.
Οπόταν, έθεσα τα δεδομένα και εξήγησα συνοπτικά πώς θα δουλεύει η αγορά ηλεκτρισμού σε ένα έμπειρο μηχανικό, ο οποίος δεν ασχολείται με τα του ηλεκτρισμού, αλλά έχει βαθιά γνώση και εξαιρετική αντίληψη δυναμικών συστημάτων, το πώς λειτουργούν οι αγορές και ιδιαίτερα το κυπριακό επιχειρείν, αν αφήσεις μόνο το αόρατο χέρι του Ανταμ Σμιθ να βάλει μια τάξη.
Η απάντηση του ήταν άμεση και καθαρή: «Δεν υπάρχει περίπτωση να αναπτυχθεί ανταγωνισμός με αυτά τα δεδομένα. Και αν η λύση είναι “ξεκινούμε και βλέπουμε, όταν και εφόσον”, είναι κατά το ελάχιστο ευχολόγιο άνευ περιεχομένου».
Για να προσθέσω πως αν αυτό αφορά κάτι τόσο βασικό και θεμελιώδες όπως τον ηλεκτρισμό… τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα.
Τώρα, γιατί πολλοί, τεχνοκράτες, πολιτικοί και άλλοι, προσβλέπουν και θεωρούν ότι η «ανταγωνιστική» αγορά θα δημιουργήσει όντως προυποθέσεις ανταγωνισμού και θα λειτουργήσει σαν πανάκεια στο μικρό σύστημα της Κύπρου και θα λύσει κάθε νόσον, εξακολουθεί να μου είναι μυστήριο. Ας μας εξηγήσουν οι ίδιοι…
* Μηχανολόγος Μηχανικός Dipl. Eng, MBA
1. Oι απόψεις που εκφράζονται είναι προσωπικές
2. Το διάγραμμα είναι από το The Merit Order Model and Marginal Pricing in Electricity Markets, Lion Hirth Version 2022-09-02
Πηγή: philenews.com
